آیا شیوه دستیابی معصوم به علم با دیگران مشترک است یا متفاوت؟ (پرسش)

آیا شیوه دستیابی معصوم به علم با دیگران مشترک است یا متفاوت؟
آیا شیوه دستیابی معصوم به علم با دیگران مشترک است یا متفاوت؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم
مدخل اصلی	علم معصوم
تعداد پاسخ	۱ پاسخ
	v; t; e;

آیا شیوه دستیابی معصوم به علم با دیگران مشترک است یا متفاوت؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

علم امام به طور ویژه موهبت خداوند است یا او نیز مانند دیگران به شیوه‌های متعارف، علوم خود را کسب می‌کند؟

پاسخ نخست

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید علی هاشمی در کتاب «علوم برگزیدگان» در این‌باره گفته‌ است:

«لازم است بدانیم مقصود از موهوبی بودن علم امام (ع) در این تعریف، آن است که خداوند متعال، علومی را در اختیار امام (ع) قرار دهد که افراد عادی به آن علوم دسترسی ندارند؛ در مقابل، اکتسابی بودن علم امام (ع) بدین معنا است که امام (ع) همانند سایر افراد، علوم خود را از شیوه‌های متعارف به دست می‌آورد و به طور طبیعی میان معارف او و دیگر افراد تفاوت چندانی وجود ندارد؛ زیرا او مانند دیگران ـ به حسب توان انسانی خود ـ قادر به کسب علومی مشابه علوم آنان است.

علوم موهوبی را می‌توان به دو شکل فرض کرد: گاهی متعلق آن، علمی ویژه است که در دسترس دیگر افراد نیست مانند علوم ویژه مقام امامت و گاهی متعلق آن علومی عادی است که دیگران نیز می‌توانند مشابه آن را به شیوه‌هایی کسب کنند؛ اما امام (ع) آن را به شیوه‌ای خاص به دست می‌آورد که دیگران توان آن را ندارند. مانند علم امام (ع) یا پیامبر (ص) به آن چه مردم در خانه‌های خود ذخیره کرده‌اند: ﴿وَ أُنَبِّئُکمْ بِما تَأْکلُونَ وَ ما تَدَّخِرُونَ فی‏ بُیوتِکمْ﴾ علم به غذایی که مردم در خانه خود می‌خورند یا ذخیره می‌کنند، خودش علمی ویژه نیست و می‌توان به آن، از طریق حضور و جستجو در خانه‌ها یا شیوه‌های مانند آن دست یافت؛ اما خبر دادن از آن بدون این شیوه‌های متعارف، علم موهوبی به شمار می‌آید.

ممکن است به یک معنا تمام علوم امام (ع) موهوبی دانسته شود؛ یعنی حتی اگر روش و متعلق علم او، عادی باشد؛ اما به جهت آن که عقل و استعدادهای امام (ع) برتر و مزاج او سالم‌تر از دیگران است، علوم (عادی) به دست آمده را موهوبی بدانیم یا مثلا به جهت آن که حتی علوم عادی امام (ع) از تأییدات خاص مثل عصمت برخوردار است، تمام علوم او را موهوبی بدانیم؛ اما باید توجه داشت که چنین معنای وسیعی از موهوبی بودن، در این نوشتار مورد نظر نیست و مخالف اصطلاح مشهور است. تصویر یک درخت نزد امام (ع) با تصویر آن نزد دیگران تفاوت ماهوی ندارد، البته انسان‌ها در میزان بهره‌مندی از عقل یا توانایی‌های حسی و حتی ویژگی‌هایی مانند عصمت با هم متفاوتند؛ اما این تمایزها تا زمانی که شیوه یا متعلق آن علم را از حالت عمومیت خارج نکرده و به فرد یا افراد محدودی اختصاص نداده است، معیاری برای موهوبی دانستن علم امام (ع) نیست. بنابراین در این نوشتار، علومی موهوبی به شمار می‌آیند که شیوه یا متعلق آن غیر متعارف باشد و افراد عادی به طور عادی به آن دسترسی ندارند.

نکته دیگر آن که مراد از علوم موهوبی، علومی است که از سوی خداوند متعال به برگزیدگانش عطا می‌شود و القائات شیطانی یا علومی که نتیجه ریاضت‌های خاص بشری است و دیگران نیز می‌توانند مشابه آن را به دست آورند، از این تعریف خارج است.

به خوبی از روایات نقل شده در کتاب بصائر الدرجات و باب‌بندی‌های آن می‌توان دریافت که نویسنده آن، صفار قمی، باور داشته است که ائمه (ع) به جهت آن که خزانه‌دارن علوم الهی هستند، صاحب علوم موهوبی می‌باشند. صفار برای اشاره به علوم دریافتی ائمه (ع) در شب‌های جمعه از عنوان "علم مستفاد" استفاده کرده است. علم مستفاد؛ اگر چه اصالتا برای اشاره به علوم غیر ذاتی به کار می‌رود و معنای آن نفی ذاتی بودن علم امام (ع) است؛ اما به طور ضمنی به موهوبی بودن این علوم نیز اشاره دارد. این عنوان برگرفته از روایات این باب است. در این روایات آمده است که ارواح ائمه (ع) در هر شب جمعه به عرش الهی عروج می‌کند و باز نمی‌گردند، مگر با علمی مستفاد. این علم هرچه باشد و به هر اندازه که باشد، علمی موهوبی است؛ زیرا به روش‌های عادی قابل اکتساب نیست و مخصوص ائمه (ع) است»^[۱].

پرسش‌های وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

پانویس

↑ علوم برگزیدگان؛ ویژگی‌های علوم ائمه (ع) از دیدگاه علمای امامیه، فصل اول.

[1] علوم برگزیدگان؛ ویژگی‌های علوم ائمه (ع) از دیدگاه علمای امامیه، فصل اول.

[۱]