ادله حجیت سیره
ادله حجیت سیره از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ادله حجیت سیره در حدیث - ادله حجیت سیره در اخلاق اسلامی - پرسش‌های مرتبطمبانی و ادله حجیت سیره
برای تبیین مبانی و ادله حجیت سیره، می‌توان شواهد فراوانی از قرآن کریم، روایات و ادله عقلی بیان کرد که در این بخش به اختصار، این مقوله را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
به طور کلی توجه به سیره و رفتار بزرگان و الگو گرفتن از عملکرد ایشان، از بدیهی‌ترین ملاک‌های مورد توجه انسان بوده و جوامع بشری به ویژه مسلمانان، همواره این روش را به منزله یکی از مهم‌ترین الگوها در زندگی خود به شمار آورده‌اند. اصحاب پیامبر اکرم (ص) از همان ابتدای نبوت به شیوه رفتار و عملکردهای ایشان توجه شایانی داشته‌اند، زیرا معتقد بودند آشنایی با سیره و سلوک بزرگان دین و عمل بر طبق آن، برترین راه‌کاری است که بشریت می‌تواند به منظور بنیان‌نهادن یک زندگی و نظام اجتماعی سالم، از آن بهره ببرد. پیشوایان دین، آموزگاران و رهبران راستین بشریت به سوی فضایل و ارزش‌های متعالی الهی‌اند. ایشان برگزیدگانی هستند که از ناپاکی و پلیدی به دور بوده و مصداق روشنی از اسوه‌های کمال هستند. بررسی درک و عمل به سیره معصومان (ع) پاسخگویی نیاز فطری انسان‌هاست که همواره به دنبال الگو پذیری و اسوه‌طلبی هستند و البته آیات و روایات فراوان نیز بر توجه به این امر تأکید دارند. خداوند متعال با سرمشق قراردادن پیشوایان دین در مورد رسول خدا (ص) می‌فرماید: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾[۱].
این تأکید در روایات گوناگون نیز به چشم می‌خورد که در آنها پیشوایان دین را در مقام برترین الگوی کامل برای زندگی انسان معرفی می‌کنند. حضرت علی (ع) با تأکید بر ضرورت الگو گرفتن از سیره رسول خدا (ص) می‌فرماید:پیروی از رفتار رسول خدا (ص)و الگو گرفتن از او در جایگاه یک اسوه کافی است[۲].
و یا در بخشی دیگر می‌فرماید: بر تو واجب است که همواره حکومت‌های دادگستر پیشین، سنت‌های پر فضیلت گذشتگان، روش‌های پسندیده، آثار پیامبران و واجباتی را که در کتاب خدا است به یاد داشته باشی، پس عمل ما را الگو بگیر...[۳]. همچنین در جایی دیگر ایشان، بر پند گرفتن از سنت پیشینیان تأکید می‌کند و سنت و سیره رسول خدا (ص) را سرچشمه‌ای غنی در شناخت سیاست، فقه و آشنایی با فرهنگ پیشرفته اسلامی دانسته و عدم توجه به این امر را زمینه‌ساز سقوط مسلمانان بیان می‌کند[۴]. بدیهی است شناخت و عمل به سیره اهل‌بیت (ع) سبب زنده نگه‌داشتن و ترویجسنت پیشوایان معصوم و در نهایت تقویت حیات دین و رسیدن به سعادت دنیا و آخرت خواهد بود. امام صادق (ع) در روایتی خطاب به خیمه فرمود: خدا رحمت کند بنده‌ای را که با دیگری بنشیند و درباره ما سخن بگوید که در این حالت نفر سوم از آن دو فرشته‌ای است که بر ایشان نازل شده و از خداوند برای آن در طلب آمرزش می‌کند. پس هرگاه که گرد هم جمع می‌شوید، به یاد ما باشید، زیرا اجتماع شما و یادآوری ما، سبب زنده نگه داشتن امور ماست و بهترین مردم پس از ما کسانی هستند که به ذکر ما پرداخته و دیگران را نیز به یاد کرد ما دعوت نمایند[۵]. بدیهی است وقتی سخن گفتن از آثار اهل‌بیت (ع) در جمعی دو نفره تا این اندازه مهم و مورد سفارش است، جمع‌آوری و شناخت آثار، نوشته‌ها و رفتار آن بزرگان برای استفاده جمعی و عمل به آنها از اهمیتی دو چندان برخوردار خواهد بود.[۶].
استنباط از متون و منابع برای فهم سیره
با توجه به گذشت بیش از چهارده قرن از طلیعه و ظهور اسلام، به ابزاری نیازمندیم تا بتوانیم نسبت به انبوهی از معارف دینی، سیره و سنت پیشوایان معصوم شناختی صحیح حاصل کنیم. این ابزار که امروزه در قالب متون مختلف در دسترس ما قرار گرفته‌اند، به چند گروه تقسیم می‌شوند:
قرآن کریم
کلام وحی و روایات وارده در ذیل آن، به عنوان تفسیر بطون، تمثیلات، شأن نزول‌ها و آیات متشابه، نخستین و مهم‌ترین متن و منبع دینی برای فهم سیره پیشوای معصوم شمرده می‌شوند. کتب تفسیری معتبر، دربردارنده انبوهی از روایات هستند که می‌توانند به عنوان پشتوانه، ما را در فهم آیات الهی و تجزیه و تحلیل سیره معصومان (ع) یاری رسانند[۷].
متون اعتقادی و کلامی
متون دینی ما مشتمل بر گنجینه‌ای گران‌بها در زمینه اعتقادات و احتجاجات در مسائل کلامی و عقلی است که کمتر نظیری برای آن در ذخایر و مواریث مذاهب و مکاتب اقوام دیگر می‌توان یافت. روشن است این مجموعه ارزشمند، کارایی بسیاری در فهم معارف دینی ما خواهد داشت[۸].
متون اخلاقی
نصوص موجود در زمینه مسائل اخلاقی و اخلاقیات، حجم وسیعی از متون اسلامی را تشکیل می‌دهند. با توجه به ارتباط نزدیک و تنگاتنگ میان اخلاق و سیاست در اسلام، آشنایی و فهم این متون و احاطه بر مجموعه آنها، کمک شایان توجهی به فهم و تجزیه و تحلیل سیره سیاسی پیشوایان معصوم خواهد بود.
دستورات عملی اسلام
مکتب اسلام حاوی دستورات عملی مفصل برای تنظیم برنامه و نظام زندگی انسان است. شناخت این دستورها احاطه بایدها و نبایدهای دینی، ابزار مناسبی برای فهم و تفسیر سیره سیاسی معصومان (ع) به شمار می‌آید[۹].
ادعیه و زیارات
یکی از ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش، بهره‌گیری از متون ادعیه است که به عنوان نمونه‌ای ممتاز در معارف عالیه اسلام و استنباط سیره سیاسی پیشوایان معصوم قلمداد می‌شود. بررسی متون ادعیه که از پیامبر (ص) و ائمه(ع) در این زمینه نقل شده‌اند، ما را با عالی‌ترین سطوح معارف اسلام و اهل‌بیت (ع) آشنا می‌سازد[۱۰].
سیره و تاریخ عصر معصوم
تاریخ عصر معصوم دوره‌ای است که پیشوای معصوم در آن می‌زیسته است. برای شناخت و تحلیل سیره سیاسی پیشوایان معصوم باید اوضاع سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و فکری حاکم بر این دوران را شناخت تا بتوان به علت رفتارهای اجتماعی و فردی ایشان پی برد؛ بنابراین یکی از منابع و متون مورد استفاده برای فهم سیره پیشوایان معصوم متونی است که در این زمینه به نگارش در آمده‌اند[۱۱][۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۶۰.
- ↑ نهج‌البلاغه، ترجمه فیض‌الاسلام، ص۵۳۸.
- ↑ نهج‌البلاغه، ترجمه فیض‌الاسلام، ص۳۸، ۱۳۱، ۱۵۰، ۱۹۱، ۵۹۷ و....
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ ملک‌زاده، محمد، سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور ص ۳۰.
- ↑ برای نمونه، تفسیر روایی البرهان فی تفسیر القرآن مشتمل بر حدود دوازده‌هزار روایت است و یا در تفسیر المیزان قریب به پنج هزار روایت نقل و تحقیق شده است.
- ↑ تنها در یک مجلد از کتاب الکافی اثر مرحوم کلینی، ۱۴۳۷ روایت در مباحث اعتقادی وجود دارد که بخش اندکی از معارف موجود ما را در این باب تشکیل می‌دهد.
- ↑ کتاب وسائل‌الشیعه محتوی ۳۵۸۵۰ حدیث است که درباره حقوق اسلام و مسائل عملی آن وارد شده است و یا در همین زمینه در کتاب مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل حدود ۲۳۰۰۰ حدیث جمع‌آوری شده است.
- ↑ یکی از عالی‌ترین و محکم‌ترین ذخایر دعای شیعه از نظر متن و سند، دعای سجادیه از امام زین‌العابدین (ع) است که مضامین عالیه اخلاقی، عرفانی و سیاسی را در خود جای داده است. شناخت سیره سیاسی امام سجاد (ع) بدون توجه به مضامین عالیه این متن ممکن نخواهد بود.
- ↑ برای مطالعه بیشتر ر. ک: محمد ملک‌زاده، سیره سیاسی معصومان (ع) در عصر حاکمیت، ص۲۱.
- ↑ ملک‌زاده، محمد، سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت جور ص ۳۱-۳۴.