بحث:آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
نویسنده: آقای ظرافتی
پاسخ جامع قبل
چیستی انتظار فرج و وظیفه بودن آن برای مسلمانان
یکی از وظایف مهم مسلمانان در عصر غیبت که در روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته انتظار فرج است[۱]، انتظاری که در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی منتظر تاثیرگذار باشد و او را به زمینه‌سازی برای ظهور و جامعه را برای رشد و تعالی آماده کند[۲]. رسول اکرم(ص) در این زمینه فرمودند: «با فضیلت‌ترین اعمال امت من، انتظار فرج است»[۳].[۴] و یا امام جواد(ع) فرمود: «قائم ما مهدی است که در زمان غیبت باید منتظر او بود و در عصر ظهور از او اطاعت کرد»[۵].[۶] انتظار فرج یعنی چشم به راه بودن و صبر برای ایجاد آمادگی برای آنچه انتظار دارند. انتظار در فرهنگ مهدویت بیش از هر چیز، مشتمل بر خوشبینی و اطمینان به آینده و کنار گذاشتن بدبینی نسبت به پایان کار بشر است که این حالت محبوب ترین اعمال نزد خداوند شمرده شده است و لذاست که انتظار ظهور منجی یکی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت و مهمترین عامل در زمینه‌سازی و حفظ روحیه مناسب برای درک زمان ظهور است[۷]. انتظار فرج و امید به آمدن منجی و شوق دیدار کسی که می‌‌خواهد حکومت عدل الهی را به طور کامل برقرار کند، مورد توجه همه امامان بوده[۸] و امام صادق(ع) در این زمینه فرموده است: «هرکه بمیرد و منتظر امر ما (فرج امام عصر(ع)) باشد، مانند آن است که با حضرتش و در خیمه وی به سر می‌‌برد، سپس فرمود: بلکه مانند آن است که در کنار وی شمشیر می‌‌زند و می‌‌جنگد و به خدا سوگند، چنین شخصی مانند یاران رسول خدا(ص) خواهد بود که در کنار وی در میدان نبرد شهادت طلبانه به پیکار مشغول بودند»[۹].[۱۰]
صبر و بصیرت در انتظار
باید توجه داشت آنچه در روایات مربوط به انتظار فرج به آن پرداخته شده، مسأله صبر و پاداش صابران در این دوران است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «انتظار فرج با صبر، عبادت است»[۱۱].[۱۲] و امام حسین(ع) میفرماید: «بی‌تردید صبر کننده در زمان غیبت در برابر آزار و تکذیب مخالفان، به منزله جهاد کننده با شمشیر در رکاب رسول خداست»[۱۳].[۱۴] همچنین، منتظر واقعی باید شناخت صحیحی از مسألۀ انتظار داشته باشد و بداند که با ظهور حضرت، عالی‌ترین هدف خلقت به دست می‌آید و روز ظهور، روز به ثمر نشستن تمامی تلاش‌ها و کوشش‌های انبیاء و اولیاء و شهداست و انتظار فرج امری دشوار و مهم است و نه تنها به معنی واگذار نمودن اصلاحات فردی و اجتماعی به آن حضرت نیست، بلکه به معنای واقعی آن، آماده شدن و آماده نمودن دیگران برای استقبال و یاری از ایشان است[۱۵].
نتیجه گیری
انتظار فرج به معنای چشم به راه منجی بودن، یکی از وظایف خاص مسلمانان در عصر غیبت است که در روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته و آثار فراوان فردی و اجتماعی برای آن بیان شده است.
پاسخ تفصیلی
چیستی انتظار فرج و وظیفه بودن آن برای مسلمانان
یکی از وظایف مهم مسلمانان در عصر غیبت که در روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته انتظار فرج است[۱۶]، انتظاری که در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی منتظر تاثیرگذار باشد و او را به زمینه‌سازی برای ظهور و جامعه را برای رشد و تعالی آماده کند[۱۷]. رسول اکرم(ص) در این زمینه فرمودند: «با فضیلت‌ترین اعمال امت من، انتظار فرج است»[۱۸].[۱۹] و یا امام جواد(ع) فرمود: «قائم ما مهدی است که در زمان غیبت باید منتظر او بود و در عصر ظهور از او اطاعت کرد»[۲۰].[۲۱] امام صادق(ع) فرمود: «زمانی بندگان به خدای بزرگ نزدیک ترند و خدا از ایشان راضی‌تر است که حجت خدای متعال از میان آنان ناپدید گردد و ظاهر نشود و آنان جایش را [هم] ندانند. با این همه بدانند که حجت و میثاق خدا باطل نشده است. در آن زمان، هر صبح و شام چشم انتظار فرج باشید»[۲۲]. حضرت علی(ع) در این خصوص میفرماید: «منتظر حضرت مهدی(ع) و فرج او باشید و از رحمت خدا مأیوس نشوید، به درستی که محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند همان انتظار فرج است»[۲۳].[۲۴] انتظار فرج یعنی چشم به راه بودن و صبر برای ایجاد آمادگی برای آنچه انتظار دارند. انتظار در فرهنگ مهدویت بیش از هر چیز، مشتمل بر خوشبینی و اطمینان به آینده و کنار گذاشتن بدبینی نسبت به پایان کار بشر است که این حالت محبوب ترین اعمال نزد خداوند شمرده شده است و لذاست که انتظار ظهور منجی یکی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت و مهمترین عامل در زمینه‌سازی و حفظ روحیه مناسب برای درک زمان ظهور است[۲۵]. انتظار فرج و امید به آمدن منجی و شوق دیدار کسی که می‌‌خواهد حکومت عدل الهی را به طور کامل برقرار کند، مورد توجه همه امامان بوده[۲۶] و امام صادق(ع) در این زمینه فرموده است: «هرکه بمیرد و منتظر امر ما (فرج امام عصر(ع)) باشد، مانند آن است که با حضرتش و در خیمه وی به سر می‌‌برد، سپس فرمود: بلکه مانند آن است که در کنار وی شمشیر می‌‌زند و می‌‌جنگد و به خدا سوگند، چنین شخصی مانند یاران رسول خدا(ص) خواهد بود که در کنار وی در میدان نبرد شهادت طلبانه به پیکار مشغول بودند»[۲۷].[۲۸] سدیر صیرفی می‌‌گوید: من همراه مفضل بن عمرو، ابوالحسن و ابان بن تغلب خدمت امام صادق(ع) مشرف شدیم، در حالی که او روی خاک نشسته بود، لباسی که آستین کوتاه داشت، پوشیده بود، بسیار اندوهگین می‌‌نمود و مانند زنی که فرزند عزیزش را از دست داده، گریه می‌‌کرد و می‌‌فرمود: سرورم! غیبت تو خوابم را ربوده و استراحت و شادمانی ام را از میان برده است. سید من! غیبت تو، مصیبت مرا پیوسته گردانیده و محنت‌ها و گرفتاریهایم را پیاپی ساخته، آب دیدگانم را جاری و ناله و اندوهم را برآورده است. سدیر گفت: چون حضرت را در این حالت مشاهده کردیم، حیران شدیم و نزدیک بود قلب ما پاره گردد. گمان کردیم حضرت را زهر داده‌اند یا بلیۀ عظیمی از بلایای روزگار بر او حادث شده است. پس عرض کردیم: ای فرزند بهترین خلق! خدا هرگز دیدگانت را گریان نگرداند. چه حادثه‌ای تو را گریان گردانیده است؛ چه اتفاقی افتاده که چنین ماتم گرفته‌ای؟ حضرت آه سوزناکی برکشید و فرمود:" امروز صبح در کتاب"جفر" نگریسته، ولادت حضرت صاحب الامر، درازی عمر وی، غیبت آن حضرت، طول غیبت، ابتلای مؤمنان در زمان غیبت، بسیار شدن شبهه‌ها در دل مردم و مرتد شدن اکثر آنها... را مشاهده کردم و اندوه بر من چیره شد"[۲۹].[۳۰]
صبر و بصیرت در انتظار
باید توجه داشت آنچه در روایات مربوط به انتظار فرج به آن پرداخته شده، مسأله صبر و پاداش صابران در این دوران است. برخی از این روایات عبارت‌اند از:
- امام صادق(ع) به نقل از پیامبر اکرم(ص) فرمود: «پس از شما کسانی بیایند که یک نفر از ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد. اصحاب گفتند: ای رسول خدا(ص)! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است؟ پیامبر(ص) فرمود: اگر آنچه [از حوادث ایام] به ایشان می‌رسد، به شما رسد، صبر آنان را ندارید»[۳۱].[۳۲]
- پیامبر اکرم(ص) فرمود: «انتظار فرج با صبر، عبادت است»[۳۳].[۳۴]
- امام رضا(ع) فرمود: «چه نیکوست شکیبایی و انتظار فرج»[۳۵].[۳۶]
- امام حسین(ع) فرمود: «برای او مهدی غیبتی است که اقوامی در آن از دین خارج شوند و گروهی بر دین ثابت قدم بمانند و آزار و اذیت می‌کشند و به آنها گفته می‌شود: این وعده ظهور چه وقت عملی می‌شود، اگر راست می‌گویید؟ بی‌تردید صبر کننده در زمان غیبت در برابر آزار و تکذیب مخالفان، به منزله جهاد کننده با شمشیر در رکاب رسول خدا(ص) است»[۳۷].[۳۸]
همچنین، منتظر واقعی باید شناخت صحیحی از مسألۀ انتظار داشته باشد و بداند که با ظهور حضرت، عالی‌ترین هدف خلقت به دست می‌آید و روز ظهور، روز به ثمر نشستن تمامی تلاش‌ها و کوشش‌های انبیاء و اولیاء و شهداست و انتظار فرج امری دشوار و مهم است و نه تنها به معنی واگذار نمودن اصلاحات فردی و اجتماعی به آن حضرت نیست، بلکه به معنای واقعی آن، آماده شدن و آماده نمودن دیگران برای استقبال و یاری از ایشان است[۳۹].
نتیجه گیری
انتظار فرج به معنای چشم به راه منجی بودن، یکی از وظایف خاص مسلمانان در عصر غیبت است که در روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته و آثار فراوان فردی و اجتماعی برای آن بیان شده است.
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۹؛ ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک: ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَج»؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ «إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِهِ وَ یُطَاعَ فِی ظُهُورِه»؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ ر.ک. اکبری، محمد رضا، پرچم هدایت، ص: ۳۱-۳۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، زمینه‌سازان ظهور، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟.
- ↑ «مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهَذَا الْأَمْرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ قَالَ ثُمَّ مَکَثَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ لَا بَلْ کَمَنْ قَارَعَ مَعَهُ بِسَیْفِهِ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۶.
- ↑ ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟.
- ↑ «انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبَادَة»؛ الدعوات، قطب الدین راوندی، مدرسة الامام المهدی، ص ۴۱.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه فرهنگی موعود، شیعه در عصر غیبت، ص ۵۰-۵۳.
- ↑ «أَمَا إِنَّ الصَّابِرَ فِی غَیْبَتِهِ عَلَی الْأَذَی وَ التَّکْذِیبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّه"»؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۴۳۷.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۹.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۹؛ ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک: ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَج»؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ «إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِهِ وَ یُطَاعَ فِی ظُهُورِه»؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ ر.ک. اکبری، محمد رضا، پرچم هدایت، ص: ۳۱-۳۲.
- ↑ «أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعِبَادُ مِنَ اللَّهِ جَلَ ذِکْرُهُ وَ أَرْضَی مَا یَکُونُ عَنْهُمْ إِذَا افْتَقَدُوا حُجَّةَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ لَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ یَعْلَمُوا مَکَانَهُ وَ هُمْ فِی ذَلِکَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَّةُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لَا مِیثَاقُهُ فَعِنْدَهَا فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَبَاحاً وَ مَسَاء»؛ کافی، ج ۲، باب نادر فی الغیبه، ص ۱۲۷.
- ↑ «انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَج»؛ بحارالانوار، جلد ۵۲، ص ۱۲۲.
- ↑ ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، زمینه‌سازان ظهور، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟
- ↑ «مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهَذَا الْأَمْرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ قَالَ ثُمَّ مَکَثَ هُنَیْئَةً ثُمَّ قَالَ لَا بَلْ کَمَنْ قَارَعَ مَعَهُ بِسَیْفِهِ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۶.
- ↑ ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟.
- ↑ «عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَلَی مَوْلَانَا أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ(ع)فَرَأَیْنَاهُ جَالِساً عَلَی التُّرَابِ وَ عَلَیْهِ مِسْحٌ خَیْبَرِیٌ مُطَوَّقٌ بِلَا جَیْبٍ مُقَصَّرُ الْکُمَّیْنِ وَ هُوَ یَبْکِی بُکَاءَ الْوَالِهِ الثَّکْلَی ذَاتِ الْکَبِدِ الْحَرَّی قَدْ نَالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَ شَاعَ التَّغْیِیرُ فِی عَارِضَیْهِ وَ أَبْلَی الدُّمُوعُ مَحْجِرَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ وَ فَقْدُ الْوَاحِدِ بَعْدَ الْوَاحِدِ یُفْنِی الْجَمْعَ وَ الْعَدَدَ فَمَا أُحِسُّ بِدَمْعَةٍ تَرْقَی مِنْ عَیْنِی وَ أَنِینٍ یَفْتُرُ مِنْ صَدْرِی عَنْ دَوَارِجِ الرَّزَایَا وَ سَوَالِفِ الْبَلَایَا إِلَّا مُثِّلَ بِعَیْنِی عَنْ غَوَابِرِ أَعْظَمِهَا وَ أَفْضَعِهَا وَ بَوَاقِی أَشَدِّهَا وَ أَنْکَرِهَا وَ نَوَائِبَ مَخْلُوطَةٍ بِغَضَبِکَ وَ نَوَازِلَ مَعْجُونَةٍ بِسَخَطِکَ قَالَ سَدِیرٌ فَاسْتَطَارَتْ عُقُولُنَا وَلَهاً وَ تَصَدَّعَتْ قُلُوبُنَا جَزَعاً مِنْ ذَلِکَ الْخَطْبِ الْهَائِلِ وَ الْحَادِثِ الْغَائِلِ وَ ظَنَنَّا أَنَّهُ سَمَتَ لِمَکْرُوهَةٍ قَارِعَةٍ أَوْ حَلَّتْ بِهِ مِنَ الدَّهْرِ بَائِقَةٌ فَقُلْنَا لَا أَبْکَی اللَّهُ یَا ابْنَ خَیْرِ الْوَرَی عَیْنَیْکَ مِنْ أَیَّةِ حَادِثَةٍ تَسْتَنْزِفُ دَمْعَتَکَ وَ تَسْتَمْطِرُ عَبْرَتَکَ وَ أَیَّةُ حَالَةٍ حَتَمَتْ عَلَیْکَ هَذَا الْمَأْتَمَ قَالَ فَزَفَرَ الصَّادِقُ(ع)زَفْرَةً انْتَفَخَ مِنْهَا جَوْفُهُ وَ اشْتَدَّ عَنْهَا خَوْفُهُ وَ قَالَ وَیْلَکُمْ نَظَرْتُ فِی کِتَابِ الْجَفْرِ صَبِیحَةَ هَذَا الْیَوْمِ وَ هُوَ الْکِتَابُ الْمُشْتَمِلُ عَلَی عِلْمِ الْمَنَایَا وَ الْبَلَایَا وَ الرَّزَایَا وَ عِلْمِ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ الَّذِی خَصَّ اللَّهُ بِهِ مُحَمَّداً وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ(ع)وَ تَأَمَّلْتُ مِنْهُ مَوْلِدَ قَائِمِنَا وَ غِیبَتَهُ وَ إِبْطَاءَهُ وَ طُولَ عُمُرِهِ وَ بَلْوَی الْمُؤْمِنِینَ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ تَوَلُّدَ الشُّکُوکِ فِی قُلُوبِهِمْ مِنْ طُولِ غَیْبَتِهِ وَ ارْتِدَادَ أَکْثَرِهِمْ عَنْ دِینِهِمْ وَ خَلْعَهُمْ رِبْقَةَ الْإِسْلَامِ مِنْ أَعْنَاقِهِمُ...»؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۲.
- ↑ ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟.
- ↑ «سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُم»؛ کافی، ج ۸، ص ۳۷ و مکیال المکارم، ج ۲، ص ۲۹۰.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ «انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبَادَة»؛ الدعوات، قطب الدین راوندی، مدرسة الامام المهدی، ص ۴۱.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَج"»؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۹.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ «لَهُ غَیْبَةٌ یَرْتَدُّ فِیهَا أَقْوَامٌ وَ یَثْبُتُ فِیهَا عَلَی الدِّینِ آخَرُونَ فَیُؤْذَوْنَ وَ یُقَالُ لَهُمْ: مَتَی هَذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ أَمَا إِنَّ الصَّابِرَ فِی غَیْبَتِهِ عَلَی الْأَذَی وَ التَّکْذِیبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللَّه"»؛ کمال الدین، ج ۱، ص ۴۳۷.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۵.
- ↑ ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۹.