بحث:آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)

پاسخ جامع قبل

دعای فرج امام در جایگاه خاص برای مسلمین

• مجموعه‌ای از وظایف برای مسلمین در زمان غیبت وجود دارد که این وظایف فقط نسبت به امام غائب حتمی و ضروری است؛ از جملۀ این وظایف، دعا برای فرج حضرت حجت(ع) است. دعا در لغت به معنای نداست. این واژه به معنی خواندن و خواستنی است که مورد توجه قرار گیرد.
• به طور کلی دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد به گونه ای که خداوند به دعا کننده وعدۀ اجابت داده است: وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ و درعظمت دعا همین بس که در روایتی امام باقر (علیه اسلام) به نقل از پیامبر فرمودند«دعا جلوی قضای الهی را می‌‌گیرد» یکی از مصادیق دعا می‌تواند رفع گرفتاری‌های همۀ انسان‌ها باشد. بر اساس آیات و روایات، این اتفاق تحقق نمی‌یابد مگر زمانی که امام غایب ظهور کند و جهان را به نور خودش روشن کند، به همین دلیل در برخی روایات سفارش شده است برای فرج حضرت دعا کنیم. مراد از دعای فرج صرفاً خواندن زبانی دعا نیست؛ بلکه آرزویی برآمده از قلب و عشق به امام است؛ یعنی همچنان که امام عصر(ع) نماد همۀ آمال و آرزوهای انسان منتظر است، به همین ترتیب باید بزرگ‌ترین دغدغه انسان منتظر هم دعا برای تعجیل ظهور آن حضرت باشد. در برای تعجیل فرج بیانگر آماده‌سازی برای ظهور منجی هم هست؛ چراکه دعا افزون بر اینکه یاری و کمک خواستن از خداوند قادر و تواناست، موجب آمادگی فکری و قلبی شده، نوعی توجه به وظایف و عهد و پیمان را به دنبال دارد.
• اما این ادعا که دعا برای فرج امام در جایگاه ویژه برای مسلمین قرار دارد به وسیلۀ روایات ثابت شده است، چرا که معصومین با عبارات مختلف از مسلمین خواسته‌اند برای فرج حضرت دعا کنند.
• اما چرا این همه اسرار از جانب ائمه برای دعای فرج امام در بیاناتشان ذکر شده است؛ می‌‌توان گفت دلیل آن به خاطر ویژگی‌های این دعاست که آن ویژگی‌ها هم در کلمات خود ائمه آمده است، از جمله: احیا و زنده نگه داشتن امر‌ ائمه‌ اطهار، ناامیدی شیطان، امید به نجات از فتنه‌ها، تعظیم شعائر الهی‌، جلب‌ شفاعت پیامبر و پیشوایان معصوم، استجابت‌ دعا، دفع بلا‌، وسعت روزی، آمرزش گناهان‌.
• شاید بتوان گفت سر اینکه معصومین با عبارات مختلف از منتظرین خواسته‌اند تا برای ظهور دعا کنند این باشد که دعای منتظرین باعث تحقق حکومت جهانی مهدوی می‌‌شود امامی که تجسم همه انبیا و اولیا و واسطه همه فیوضات الاهی است و دعا نکردن آنها ظهور حضرت را به تاخیر می‌‌اندازد. چنانکه حکومت امیرالمؤمنین(ع) با روی آوردن اغلب مردم به ایشان و تقاضای حاکمیت به وی محقق شد.
• سید بن طاووس در باب این موضوع به فرزندش چنین گفت: "خواسته‌های آن بزرگوار را بر خواسته‌های خود مقدم کن و صدقه دادن از سوی آن حضرت را پیش از صدقه دادن خودت و همچنین دعا برای آن حضرت را بر دعا کردن خودت مقدم کن و نیز در هر کار خیری که مایه وفای به حق آن حضرت است، او را در اولویت قرار بده".

روایات دربارۀ دعا برای فرج

• برخی از روایات دربارۀ دعای برای فرج عبارتند از:

1. امام زمان(ع) در ضمن توقیعی که از ناحیۀ مقدسه صادر شد فرمودند: «"وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ"» گرچه کلمۀ فرج به معنای مطلق گشایش است؛ اما در اینجا به قرینه سیاق توقیع و کلمه تعجیل این را می‌‌رساند که در اینجا مراد دعای برای ظهور حضرت است.
2. یکی از یاران حضرت هادی(ع) از آن بزرگوار دربارۀ برنامه عملی و وظیفه عموم شیعیان در زمان غیبت امام عصر سؤال می‌کند: در زمان غیبت، شیعیان شما چه کاری انجام دهند؟ امام هادی(ع) می‌فرماید: «بر شما باد دعا و نیایش، و حفظ حالت انتظار»
3. امام حسن عسکری(ع) به احمد بن اسحاق فرمود: «سوگند به خداکه فرزندم مهدی(ع)‌ غیبت خواهد کرد؛ غیبتی که در آن مسلمانان گرفتار می‌‌شوند، مگر کسی که خدای عزوجل او را بر اعتقاد به امامت وی استوار کند و به او توفیق دهند که برای تعجیل در فرج او دعا کند».
4. امام صادق(ع) در روایتی یکی از آثار دعا برای تعجیل فرج امام عصر را اینگونه نقل کرده است«هر کس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم(ع) را درک کند».

شرایط دعای فرج

• دعا برای فرج دارای شرایطی است و صرفا گفتن الفاظ بدون توجه به معنا و مفهوم آن نمی‌تواند معنی دعا کردن برای فرج باشد. بنابراین دعا زمانی می‌‌تواند در جایگاه خاص برای مسلمین قرار بگیرد که شرایط آن رعایت شود.
• بر اساس آموزه های اسلام شرایط دعای فرج اینچنین است:

1. مسلمان واقعی با صراحت از خدای تعالی، ظهور حضرت را درخواست می‌‌کند. به هر زبانی که باشد عربی، فارسی یا زبان‌های دیگر.
2. منتظر هنگامی که دعای فرج را از کسی می‌شنود، آمین می‌‌گوید؛ چون آمین گفتن به منزله دعا است.
3. منتظر برای آمرزش گناهانی که ظهور و فرج امام را به تأخیر می‌‌اندازد، دعا کند.

• و یا گفته شده است: "دعای فرج زمانی می‌‌تواند برای مسلمین در جایگاه خاص قرار بگیرد که دعای فرج به واسطۀ حضرت در درگاه خدا عرضه شود؛ یعنی اینکه مسلمین به خاطر شان والای امام از امام بخواهند که در پیشگاه خداوند، برای ظهور دعا کند".

نتیجه‌گیری

• از مجموعه معارفی که در دعاها آمده می‌توان برداشت کرد دعا در تحقق ظهور مؤثر است؛ یعنی ممکن است دعا یکی از اسباب الهی برای فرج مردم و ظهور امام مهدی (ع) باشد؛ فقط نکته ای که باید به آن توجه شود این است که شرایط دعا کردن باید هنگام دعا رعایت شود و صرفا لقلقۀ زبانی نباشد.

دعای فرج امام در جایگاه خاص برای مسلمین

• یک سری وظایف برای مسلمین در زمان غیبت امام وجود دارد که این وظایف فقط نسبت به امام غائب حتمی و ضروری است؛ از جملۀ این وظایف دعا برای فرج حضرت حجت(ع) است. دعا در لغت به معنای نداست این واژه از ریشه دعو به معنی خواندن و خواستنی است که مورد توجه قرار گیرد. تفاوتش با حرف ندا در همین نکته که حرف ندا فقط خواندن است بدون اینکه خواستنی با میل و توجه دیگران در آن، لحاظ شده باشد.
• به طور کلی دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد به طوری که خداوند به دعا کننده وعدۀ اجابت داده است: وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ و در عظمت دعا همین بس که در روایتی امام باقر(علیه اسلام) به نقل از پیامبر فرمودند: «دعا جلوی قضای الهی را می‌‌گیرد» گاهی مقدرات و زمینه‌های یک امر آمادۀ به فعلیت رسیدن است و این فعلیت توسط قضای الهی صورت می‌‌گیرد، اما عاملی مثل دعا کردن این قدرت را دارد که در تقدیرات اولیه اثر بگذارد و شرایط را عوض می‌کند. آن وقت با تغییر در تقدیرات، قضا نیز دچار تغییر می‌شود و در نتیجه آنچه مقدر شده بود، محقق نمی‌گردد.
• اینکه گفته شده همۀ امور به واسطۀ قضای الهی محقق می‌‌شود، با تأثیرات دعا منافات ندارد؛ زیرا دعا دارای اثرات جوهری و تکوینی است و می‌تواند در به وجود آمدن معلول، به قضای الهی کمک کند نه اینکه ضد قضای الهی عمل کند. البته این تأثیرگذاری نیز به اذن و ارادۀ الهی انجام می‌گیرد. لذا اعتقاد به تأثیر دعا عین توحید است؛ زیرا همان خدایی که ما را مأمور به دعا کردن نموده است: ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ، دعای بندگان را نیز استجابت می‌کند و آن را مجرای تحقق اراده خود قرار می‌دهد.
• یکی از مصادیق دعا می‌تواند رفع گرفتاری‌های همۀ انسان‌ها باشد. در نگاه شیعه، این اتفاق تحقق نمی‌یابد مگر زمانی که امام غایب ظهور کند و جهان را به نور خودش روشن کند. به همین دلیل در برخی روایات سفارش شده است برای فرج حضرت دعا کنیم. مراد از دعای فرج صرفاً خواندن زبانی دعا نیست؛ بلکه آرزویی برآمده از قلب و عشق به امام است؛ یعنی همچنان که امام عصر(ع) نماد همۀ آمال و آرزوهای انسان منتظر است، به همین ترتیب باید بزرگ‌ترین دغدغۀ انسان منتظر هم دعا برای تعجیل ظهور آن حضرت باشد. در برای تعجیل فرج بیانگر آماده‌سازی برای ظهور منجی هم هست؛ چراکه دعا افزون بر اینکه یاری و کمک خواستن از خداوند قادر و تواناست، موجب آمادگی فکری و قلبی شده، نوعی توجه به وظایف و عهد و پیمان را به دنبال دارد.
• این ادعا که دعا برای فرج امام در جایگاه ویژه برای مسلمین قرار دارد به وسیلۀ روایات ثابت شده است، چرا که معصومین(ع) با عبارات مختلف از مسلمین خواسته‌اند برای فرج حضرت دعا کنند.
• اما چرا این همه اسرار از جانب ائمه برای دعا فرج امام در بیاناتشان ذکر شده است؛ می‌‌توان گفت دلیل این همه اسرار به خاطر ویژگی‌های این دعاست که آن ویژگی‌ها هم در کلمات خود ائمه آمده است از جمله: احیا و زنده نگه داشتن امر‌ ائمه‌ اطهار، ناامیدی شیطان، امید به نجات از فتنه‌ها، تعظیم شعائر الهی‌، جلب‌ شفاعت پیامبر و پیشوایان معصوم، استجابت‌ دعا، دفع بلا‌، وسعت روزی، آمرزش گناهان‌.
• شاید بتوان مدعی شد رمز اصلی اسرار ائمه معصومین(ع) که با عبارات مختلف از منتظرین خواسته‌اند تا برای ظهور دعا کنند این باشد که دعای منتظرین باعث تحقق حکومت اما عصر می‌‌شود، امامی که تجسم همۀ انبیا و اولیا و واسطۀ همۀ فیوضات الهی است و دعا نکردن برای تعجیل فرج، ظهور حضرت را به تاخیر می‌‌اندازد. چنانکه حکومت امیرالمؤمنین(ع) با روی آوردن اغلب مردم به ایشان و تقاضای حاکمیت به وی محقق شد. لذا می‌‌توان اهمیت و قدرت دعا را فهمید.
• بنابراین کسی که در انتظار آمدن مولای خود به سر می‌برد، کمترین کاری که می‌‌تواند بکند در خواست از خداوند برای تعجیل امر فرج است؛ به ویژه آنکه بداند با فرج و ظهور او زمینۀ هدایت، رشد و کمال جامعۀ بشری به طور کامل فراهم می‌شود.
• عده ای در باب دعای برای فرج حضرت معتقدند: دعا برای فرج امام باید با دقت در مفهوم دعا شکل بگیرد و این توجه برای کسانی حاصل می‌‌شود که در امر دین و دین داری و موضوع غیبت امام، اعتقادی صحیح داشته باشد و از دریای معرفت پروردگار چشیده باشد و به شناخت پیامبر(ص) و ائمه(ع) و امام غایب رسیده باشند و از کج راه‌ها، گمراهی و سرگردانی پرهیز کرده و سختی‌های دوره غیبت را تحمل کنند و ناباوری‌ها، برایش به یقین مبدل شود و این امر محقق نمی‌شود مگر اینکه شخص در این راه استقامت کند.
• سید بن طاووس در باب این موضوع به فرزندش چنین گفت: "خواسته‌های آن بزرگوار را بر خواسته‌های خود مقدم کن و صدقه دادن از سوی آن حضرت را پیش از صدقه دادن خودت و همچنین دعا برای آن حضرت را بر دعا کردن خودت مقدم کن و نیز در هر کار خیری که مایۀ وفای به حق آن حضرت است، آن را در اولویت قرار بده".

روایات دربارۀ دعا برای فرج

• برخی از روایات دربارۀ دعای برای فرج عبارتند از:

1. امام زمان(ع) در ضمن توقیعی که از ناحیۀ مقدسه صادر شد فرمودند: «"وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ"» گرچه کلمه فرج به معنای مطلق گشایش است؛ اما در اینجا به قرینه سیاق توقیع و کلمه تعجیل، این را می‌‌رساند که در اینجا مراد دعا برای ظهور حضرت است. این دعوت، خطاب به عموم مردم است، نه فرد یا افراد خاصی. پیام حضرت در این فراز از توقیع، این است که اولاً فرارسیدن امر ظهور ‌باید خواستۀ قلبی همۀ مردم باشد، چون دعا صرفاً خواندن زبانی نیست، بلکه خواستن از روی شناخت همراه با عشق و احساس قلبی است و این در صورتی است که تعجیل ظهور، به عنوان مهم‌ترین دغدغه، در صدر خواسته‌های مردم قرار گیرد و بزرگ‌ترین حاجت آنان محسوب شود. ثانیاً: دعا برای ظهور باید فراگیر باشد و به یک ارادۀ جمعی تبدیل شود تا موجبات ظهور فراهم شود.
2. یکی از یاران حضرت هادی(ع) از آن بزرگوار دربارۀ برنامۀ عملی و وظیفۀ عموم شیعیان در زمان غیبت امام عصر سؤال می‌کند: در زمان غیبت، شیعیان شما چه کاری انجام دهند؟ امام هادی می‌فرماید: «بر شما باد دعا و نیایش، و حفظ حالت انتظار».
3. امام حسن عسکری(ع) به احمد بن اسحاق فرمود: «سوگند به خدا فرزندم مهدی‌ غیبت خواهد کرد؛ غیبت کردنی که در آن مسلمانان گرفتار می‌‌شوند، مگر کسی که خدای عزوجل، او را بر اعتقاد به امامت وی استوارکنند و به او توفیق دهند که برای تعجیل در فرج او دعا کند».
4. محمد بن عیسی از ائمه(ع) روایت کرده که فرموده‌اند: «در شب بیست و سوم ماه رمضان و در هر زمان دیگر، یادتان نرود که پس از حمد و ثنای الهی]] بگویید: «"اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَی آبَائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّی تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلًا"»
5. امام صادق(ع) در انتهای دعای بنی اسرائیل برای کم شدن عذاب نقل می‌‌کند، شیعیان هم اگر آنچه قوم بنی اسرائیل برای کم شدن عذاب انجام دادن انجام می‌‌دادند هر آینه خدا فرج ما را می‌‌رساند و اگر این گونه نباشید، امر به نهایت خود منتهی می‌شود.
6. امام صادق(ع) در روایتی یکی از آثار دعا برای تعجیل فرج امام عصر را اینگونه نقل کرده است«هر کس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم(ع) را درک کند».

شرایط دعای فرج

• دعا برای فرج دارای شرایطی است و صرفا گفتن الفاظ بدون توجه به معنا و مفهوم آن نمی‌تواند معنی دعا کردن برای فرج باشد، یعنی دعا زمانی می‌‌تواند در جایگاه خاص برای مسلمین قرار بگیرد که شرایط آن رعایت شود.
• بر اساس آموزه های اسلام شرایط دعای فرج اینچنین است:

1. منتظر واقعی با صراحت از خدای تعالی، ظهور حضرت را درخواست می‌‌کند. به هر زبانی که باشد عربی، فارسی یا زبان‌های دیگر و چنین می‌‌گوید: «"اللهم عجل فرج مولانا صاحب الزمان"» یا بگوید: «"عجل الله تعالی فرجه و ظهوره"»
2. منتظر واقعی از خداوند، گشایش امر آل محمد و تعجیل آن را درخواست کند؛ زیرا فرج حضرت مهدی، فرج آنان است.
3. منتظر، گشایش امر زنان و مردان مؤمن را، یا فرج اولیای خدای تعالی را هنگام دعای فرج در نظر می‌‌گیرد هرچند که فرج امام زمان، فرج اولیا الهی هم هست.
4. منتظر واقعی برای آمرزش گناهانی که ظهور و فرج امام را به تأخیر انداخته دعا می‌‌کند.
5. منتظر واقعی، درخواست نابودی دشمنان خاندان پیامبر(ص) را دارد چرا که سبب غیبت امام و تأخیر در گشایش کار دوستان حضرت است.
6. منتظر واقعی، گسترش عدالت در شرق و غرب را از خدا طلب می‌‌کند و این حرکت فقط با ظهور حضرت ممکن است.

• و یا گفته شده است: دعای فرج مجموعه ای از دو چیز است:

1. عمل منتظران، یعنی دعای فرج منتظرین همراه با عمل و تکلیف باشد و مراد ایشان از تعجیل فرج مهدی موعود، همان زمینه‌سازی برای ظهور است، یعنی کوشش در طریق وحدت مسلمین. بنابراین انتظار فرج، نیازمند عمل و حرکت اتحادگرایانه در جهان اسلام است و نباید فکر کرد مفاهیم امامت، ولایت، و ظهور، حکومت عدل جهانی و انتظار معصوم فقط در میان شیعه قابل طرح است.
2. دعای فرج مسلمین، به واسطۀ حضرت در درگاه خدا عرضه شود؛ یعنی اینکه مسلمین به خاطر شأن والای امام از امام بخواهند که در پیشگاه خداوند، برای ظهور دعا کند.

نتیجه گیری

• از مجموعه معارفی که در دعاها آمده می‌توان برداشت کرد دعا در تحقق ظهور مؤثر است؛ یعنی ممکن است دعا یکی از اسباب الهی برای فرج مردم و ظهور امام مهدی (ع) باشد؛ فقط نکته ای که باید به آن توجه شود این است که شرایط دعا کردن باید هنگام دعا رعایت شود و صرفا لقلقۀ زبانی نباشد.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: