ثمامة بن اثال حنفی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ثمامة بن اثال حنفی است. ثمامة بن اثال حنفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ثمامة بن اثال حنفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

وی رئیس و بزرگ طایفه یمامه و تمام اختیارات مردم آنجا با او بود. هنگامی که رسول خدا (ص) علاء حضرمی را به جانب منذر بن ساوی فرستاد، او از یمامه عبور کرد. پس ثمامه خواست او را بکشد اما عمویش، عامر، او را از این کار باز داشت. وقتی از این موضوع باخبر شد، پیامبر (ص) فرمود: "خدایا! عامر را هدایت فرما و مرا بر ثمامه مسلط کن".

بعضی هم گفته‌اند: ثمامه زمانی به پیامبر (ص) برخورد و خواست حضرت را بکشد، حضرت دعا فرمود که خدایا ایشان را بر او مسلط کند پس از مدتی وقتی که عده‌ای از لشکریان اسلام به طرف نجد می‌رفتند، ثمامه را که به قصد عمره به مکه می‌رفت، اسیر کرده، به مدینه آوردند و به ستونی از ستون‌های مسجد بستند. هنگامی که پیامبر (ص) از کنار او عبور کرد، به او فرمود: "ثمامه چگونه‌ای؟ دیدی چگونه خدا مرا بر تو مسلط ساخت!" ثمامه گفت: "آری، چنین است".

سپس به او فرمود: "اینک تو را بکشم یا برای آزادی تو فدیه بگیرم و یا آزادت کنم؟".

ثمامه گفت: "اگر مرا بکشی، بزرگی را کشته‌ای؛ اگر عوض بستانی، مال فراوانی خواهی گرفت و اگر ببخشی، مرد قدرشناسی را بخشیده‌ای".

ابوهریره که در کنار اصحاب صفه بود به همراهانش گفت: کشتن او برای ما چه نتیجه‌ای دارد؟ به خدا قسم! گوشت شتر بچه فربه‌ای که در عوض کشتن او نصیب ما شود، از کشتن او بهتر است.

روز بعد که رسول اکرم (ص) با او روبه رو شد، همین سخنان بازگو شد و سپس حضرت دستور داد تا بند او را گشودند و آزادش ساخت.

پس ثمامه به گوشه‌ای رفته، غسل کرد و لباس‌هایش را شست و نزد پیامبر (ص) برگشت و در حالی که جمعیت اطراف ایشان نشسته بود، گفت: "ای رسول خدا! تاکنون کسی را از شما دشمن‌تر و دینی را بیش از دین شما بدتر نمی‌دانستم، و از شهری بیش از شهر شما نفرت نداشتم، ولی امروز کسی را از شما بیشتر دوست ندارم و دین شما از همه ادیان نزد من محبوب‌تر است و شهر شما بیشتر از همه شهرها مورد علاقه من است؛ « أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ »؛ یا رسول الله! من از خانه‌ام، در حالی که مشرک بودم، به قصد عمره حرکت کردم و یاران شما مرا اسیر کردند. آیا اجازه می‌دهید برای به جا آوردن عمره به مکه و خانه خدا بروم؟" رسول خدا (ص) به او اجازه داد و او به سوی مکه حرکت کرد.

وقتی ثمامه در مکه از پیامبر اسلام (ص) صحبت می‌کرد، مردم مکه گفتند: مگر از دین برگشته‌ای؟ او گفت: "نه، از دین خارج نشده‌ام بلکه رسول خدا را تصدیق کرده‌ام و به او ایمان آورده، مسلمان شده‌ام. به صاحب این بنا (خانه کعبه) سوگند، نمی‌گذارم دانه‌ای گندم از یمامه به سوی مکه بیاید مگر آنکه همه به رسول خدا ایمان بیاورید".

چون مواد غذایی مکه از یمامه می‌آمد و ثمامه هم بر طبق قسم خود، از رسیدن آذوقه به مکه جلوگیری می‌کرد، اهل مکه به تنگ آمده و برای پیامبر (ص) این گونه نوشتند: آنچه از شما سابقه داریم این است که همواره به صله رحم سفارش و از قطع رحم منع می‌کردید؛ اکنون ثمامه ما را از رسیدن آذوقه ممنوع کرده، تو را به خویشاوندی سوگند می‌دهیم که اگر صلاح می‌دانید برایش بنویسید تا ما را آزاد بگذارد و از حمل طعام به مکه منع نکند که در غیر این صورت، مردم مکه تباه خواهند شد. رسول خدا (ص) برای وی نامه‌ای نوشت که مزاحم ایشان نشود و از آنها دست بردارد و به این وسیله، از مردم مکه رفع گرفتاری فرمود.

ثمامه و پایداری در دین

هنگامی که ماجرای مسیلمه پیش آمد اکثر اهل یمامه کافر و مرتد شدند اما او به دین اسلام باقی بود. به همین جهت، پیامبر (ص) فرات بن حیان را نزد وی فرستاد که به همراه او با مسیلمه بجنگد. او مردم یمامه را از پیروی مسیلمه باز می‌داشت و به آنها می‌گفت: از آن بترسید؛ زیرا شقاوتی است که بدان مبتلا و بلایی است که به آن دچار شده‌اید.

پس از آنکه مردم یمامه از او نافرمانی و از مسیلمه پیروی کردند، تصمیم گرفت از آنان دوری کند؛ تا وقتی که ابوبکر علاء حضرمی را مأمور کرد که با مردم بحرین، که مرتد شده بودند، بجنگد و در مسیر بحرین از نزدیکی یمامه عبور کرد. ثمامه باخبر شد و به کسانی که با مسلمانان باقی مانده بودند، گفت: "صلاح نمی‌دانم با این جمعیتی که در دین تغییراتی داده‌اند، زندگی کنیم؛ زیرا خدای متعال آنان را به بلایی مبتلا خواهد ساخت که راه گریز نداشته باشند. بلکه صلاح در این است با این افرادی که به جنگ مرتدان می‌روند، هم دست شده و همراه ایشان برویم. اینک من حرکت می‌کنم و هر کسی از شما می‌خواهد، با من حرکت کند".

تعدادی با وی هم صدا شده و به کمک علاء حضر می‌رفتند، و چون مردم بحرین شنیدند که ثمامه و عده‌ای از یمامه با علاء، هم دست و همراه شده‌اند بسیار ترسیدند و همراهی ثمامه، در پیش روی جنگ، اثر زیادی داشت.

منابع

1. روحانی، سید حمید، مقاله «ثمامه بن اثال حنفی»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴