صحابه کوفه
مقدمه
از هنگام آغاز فتوحات مسلمانان در قلمرو ایران ساسانی، گروهی از اصحاب پیامبر(ص) به منطقه عراق آمدند. در اعزام سپاه سعد بن ابی وقاص هم بسیاری از صحابه وارد عراق شدند و با بنای شهر کوفه در سال ۱۷ در آن سکونت ورزیدند. سال بعد هم هشتاد تن دیگر از آنها به کوفه آمدند[۱]. به گفته یعقوبی، عمر بن خطاب به عده‌ای از نامداران صحابه که در کوفه ساکن شدند، زمین‌هایی بخشید که اسامی آنها از این قرار است: عبدالله بن مسعود، مسیب بن نجبه فزاری، سلمان بن ربیعه باهلی، طلحة بن عبید الله، عمرو بن حریث، جبیر بن مطعم، سعد بن قیس، سعد بن ابی وقاص، خالد بن عرفطه، خباب بن ارت، عمرو بن حارث بن ابی ضرار، عمارة بن رویبه تمیمی، ابومسعود عقبة بن عمرو انصاری، هاشم بن عتبة بن ابی وقاص، شریح بن حارث طایی، اسامة بن زید، ابوموسی اشعری، حذیفة بن یمان، عمرو بن میمون اودی، ابوجبیره انصاری، عدی بن حاتم طایی، زبیر بن عوام، جریر بن عبدالله بجلی، اشعث بن قیس و ابوعبدالله جدلی[۲].
در کتاب تاریخ الکوفه علاوه بر این بیست و پنج نفر، از صد و بیست و دو تن دیگر از اصحاب پیامبر(ص) ساکن در کوفه نام برده شده که در اینجا بیست تن از مشهورترین آنها را که در کوفه و حوادث تاریخ ساز آن، نقش مهم مثبت یا منفی داشته‌اند، نام می‌بریم: عمار یاسر، سعید بن زید، سهل بن حنیف انصاری، قرظة بن کعب انصاری، ابوقتادة بن ربعی، براء بن عازب انصاری، زید بن ارقم، نعمان بن مقرن مزنی، مغیرة بن شعبة ثقفی، ولید بن عقبه، عمرو بن حمق خزاعی، سلیمان بن صرد خزاعی، سمرة بن جندب فزاری، مخنف بن سلیم، خزیمة بن ثابت (ذوالشهادتین)، قیس بن سعد بن عباده، نعمان بن بشیر انصاری، ابولیلی بن بلیل بن احیحه، طارق بن زیاد جعفی و عامر بن واثله[۳].
نگاهی به این نام‌ها نشان می‌دهد که برخی از این افراد ابتدا در کوفه سکنی گزیده و سپس به بصره مهاجرت کرده‌اند و گروهی نیز در آغاز، ساکن بصره بودند و بعدا به کوفه آمده‌اند. شماری هم در زمان عثمان وارد کوفه شده‌اند و عده‌ای نیز همراه امیرالمؤمنین علی(ع) از مدینه حرکت کردند و پس از جنگ جمل در کوفه فرود آمدند[۴]. در سال ۳۶، چهارصد نفر از مهاجر و انصار در رکاب امیر مؤمنان علی(ع) وارد کوفه شدند که هفتاد نفر آنها از اصحاب جنگ بدر بودند[۵]. در جنگ صفین، دو هزار و هشتصد تن از اصحاب پیامبر(ص) که بیشتر آنها مقیم کوفه بودند در سپاه امیرالمؤمنین(ع) حضور داشتند[۶]. ابونعیم اصفهانی روایتی را از عبدالرحمن بن ابی لیلی نقل کرده است که نشانه حضور بسیاری از برگزیدگان صحابه در کوفه است. به گفته عبدالرحمن بن ابی لیلی، امیرمؤمنان علی(ع) روزی در «رُحْبه» مردم را قسم داد که هر کس از پیغمبر(ص) شنیده است که فرمود «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ هَذَا مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ» برخیزد و گواهی دهد. دوازده نفر از مجاهدان جنگ بدر که حضور داشتند، برخاستند و بر فرموده پیغمبر اکرم(ص) شهادت دادند[۷].
بیشتر صحابه در آغاز، دارای ایمانی محکم بودند و عمدتا به جهاد اشتغال داشتند، ولی بعداً به ویژه در زمان عثمان، توجه به دنیا و فراهم کردن خانه‌ها و املاک در میان آنها شیوع پیدا کرد؛ به گونه‌ای که زبیر بن عوام در بصره خانه‌ای بنا کرد که به گفته مسعودی تا عصر او (سال ۳۳۲) معروف بوده و تجار و کشتی بانان بحرین و... در آن فرود می‌آمدند. وی در کوفه و مصر نیز خانه‌هایی ساخت. دارایی او پس از مرگش پنجاه هزار دینار، هزار اسب و هزار غلام و کنیز بود. همچنین طلحه بن عبدالله در کوفه خانه‌ای ساخت که تا زمان مسعودی در محله «کناسه» به نام دارالطلیحین معروف بوده است. وی از املاک عراق روزانه هزار دینار عایدی داشت و از ناحیه «شراة» شام بیش از این به دست می‌آورد؛ در مدینه هم خانه‌ای ساخت که در آن آجر و گچ و ساج به کار رفته بود[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ البلدان، ص۸۸.
- ↑ نک: تاریخ الکوفه، ص۳۷۷-۳۹۰.
- ↑ در مباحث گذشته به تفصیل از نقش بسیاری از صحابه مذکور، و یا تابعین که تأثیرات سازنده یا تخریبی در اسلام داشتند، سخن گفته شد.
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۶۷.
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۶۱.
- ↑ اخبار اصبهان، ج۲، ص۱۲۸.
- ↑ مروج الذهب، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ رجبی دوانی، محمد حسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی ص ۴۶۵.