عمرة القضا

عمرة القضا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عمرة القضا در قرآن - عمرة القضا در حدیث - عمرة القضا در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• منظوراز عمرة القضاء همان عمره‌ای است که پیامبر سال بعد از پیمان صلح حدیبیه، یعنی در ذی‌القعده سال هفتم هجرت درست یک سال بعد از آن‌که مشرکان آنها را از ورود به مسجد الحرام بازداشتند به اتفاق یارانش انجام داد، و نامگذاری آن به این نام به خاطر آن است که در حقیقت قضای سال قبل محسوب می‌شد. توضیح اینکه: طبق یکی از مواد قرار داد حدیبیه، برنامه این بود که مسلمانان در سال آینده مراسم عمره و زیارت خانه خدا را آزادانه انجام دهند، ولی بیش از سه روز در مکه توقف نکنند، و در این مدت سران قریش و مشرکان سرشناس مکه از شهر خارج شوند تا هم از درگیری احتمالی پرهیز شود، و هم آنها که به خاطر کینه‌توزی و تعصب یارای دیدن منظره عبادت توحیدی مسلمانان را نداشتند آن را نبینند.

1. ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِكَ فَتْحًا قَرِيبًا﴾

نکات

در آیه فوق دو موضوع مطرح گردیده است:

1. بشارت خداوند، همراه با سوگند، بر درستی رؤیای پیامبر در انجام دادن عمرة القضا با امنیت و آرامش؛
2. رؤیای صادق پیامبر، پیش‌درآمدی برای حضور بی‌دغدغه مسلمانان در عمرة القضا: ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ...﴾.

عمره قضاء

«عمره قضاء» همان عمره‌ای است که پیامبر(ص) سال بعد از حدیبیه، یعنی در ذی‌القعده سال هفتم هجرت (درست یکسال بعد از آنکه مشرکان آنها را از ورود به مسجد الحرام باز داشتند) به اتفاق یارانش انجام داد. و نامگذاری آن به این نام به خاطر آن است که در حقیقت قضای سال قبل محسوب می‌شد. توضیح اینکه: طبق یکی از مواد قرارداد حدیبیه، برنامه این بود که مسلمانان در سال آینده مراسم عمره و زیارت خانۀ خدا را آزادانه انجام دهند، ولی بیش از سه روز در مکه توقف نکنند و در این مدت سران قریش و مشرکان سرشناس مکه از شهر خارج شوند (تا هم از درگیری احتمالی پرهیز شود، و هم آنها که به خاطر کینه‌توزی و تعصب یارای دیدن منظرۀ عبادت توحیدی مسلمانان را نداشتند آن را نبینند!). پیامبر(ص) با یارانش محرم شدند، و با شترهای قربانی حرکت کردند، و تا نزدیکی «ظهران» رسیدند، در این هنگام پیامبر یکی از یارانش را به نام «محمد بن مسلمه» با مقدار قابل ملاحظه‌ای از اسب‌های سواری، و اسلحه پیشاپیش خود فرستاد، هنگامی که مشرکان این برنامه را ملاحظه کردند شدیداً ترسیدند، و گمان کردند که حضرت(ع) می‌خواهد با آنها نبرد کند و قرار داد ده سالۀ خود را نقض نماید، این خبر را به اهل مکه دادند، اما هنگامی که پیامبر(ص) نزدیک مکه رسید، دستور داد تیرها و نیزه و سلاح‌های دیگر را به سرزمینی که «یاجج» نام داشت منتقل سازند، و خود و یارانش تنها با شمشیر آن هم غلاف کرده وارد مکه شدند.

اهل مکه هنگامی که این عمل را دیدند خوشحال شدند که به وعده وفا شده (گویا اقدام پیغمبر هشداری بود برای مشرکان که اگر بخواهند نقض عهد کنند و توطئه‌ای بر ضد مسلمانان بچینند آنها قدرت مقابله با آن را دارند). رؤسای مکه از مکه خارج شدند تا این مناظر را که برای آنها دلخراش بود نبینند، ولی بقیۀ اهل مکه از مردان و زنان و کودکان در مسیر راه، و در پشت بام‌ها، و در اطراف خانۀ خدا جمع شده بودند تا مسلمانان و مراسم عمرۀ آنها را ببینند. پیامبر(ص) با ابهت خاصی وارد مکه شد، و شتران قربانی فراوانی همراه داشت، با نهایت محبت و ادب با اهل مکه رفتار کرده و دستور داد مسلمانان به هنگام طواف با سرعت حرکت کنند و جامعۀ احرام را کمی کنار بزنند، تا شانه‌های نیرومند و سطبر آنها آشکار گردد، و این صجنه در روح و فکر مردم مکه به عنوان دلیل زنده‌ای از قدرت و قوت و رشادت مسلمانان اثر گذارد. روی هم رفته «عمرة قضاء» هم عبادت بود، هم نمایش قدرت، و باید گفت که بذر «فتح مکه» که در سال بعد روی داد در همان ایام پاشیده شد، و زمینه را کاملاً برای تسلیم مکیان در برابر اسلام فراهم ساخت. این وضع به قدری برای سران قریش ناگوار بود که پس از گذشتن سه روز کسی را خدمت پیامبر(ص) فرستادند که طبق قرارداد باید هر چه زودتر «مکه» را ترک گوید. جالب اینکه پیغمبر(ص) زن بیوه‌ای را از زنان مکه که با بعضی از سران معروف قریش خویشاوندی داشت به ازدواج خود درآورد تا طبق رسم عرب پیوند خود را با آنها مستحکم کرده و از عداوت و مخالفت آنها بکاهد. هنگامی که پیامبر(ص) پیشنهاد خروج از مکه را شنید فرمود: من مایلم برای مراسم این ازدواج غذایی تهیه کنم، و از شما دعوت نمایم کاری که اگر انجام می‌شد نقش مؤثری در نفوذ بیشتر بیامبر(ص) در قلوب آنها داشت، ولی آنها نپذیرفتند و این دعوت را رسماً رد کردند.

عمره قضا

دوران صلح و آرامش سپری شد و پیامبر و مسلمانان همواره در پی تحکیم ارکان حکومت اسلامی می‌کوشیدند. پس از فتح خیبر تحرکات نظامی مهمی جز اعزام گروه‌های تبلیغی و یا مجموعه نیروهایی که برای گوشمالی برخی عناصر آشوب‌طلب، از شهر بیرون می‌رفتند، رخ نداد. با گذشت یک سال از صلح حدیبیه، دو طرف پایبند به اجرای مواد قرارداد بودند. و اینک زمان آن فرارسیده بود که پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان با پایان یافتن مدت قرارداد خود به زیارت بیت اللّه الحرام مشرّف شوند. ازاین‌رو، جارچی رسول خدا(ص) اعلام کرد که مسلمانان برای انجام عمره قضا آماده شوند. دو هزار تن از مسلمانان در این سفر پیامبر اکرم(ص) را همراهی می‌کردند و جز شمشیرهای نیام کرده، با خود هیچ‌گونه سلاحی برنگرفتند. احتیاط و هوشمندی رسول خدا(ص) به اندازه‌ای بود که به جهت احتمال درگیری، گروهی مسلح را در (مرّ الظهران) گمارد تا به هنگام ضرورت، نیروی آماده‌ای جهت دفاع در اختیار داشته باشد.

زمانی که پیامبر(ص) به ذوالحلیفه رسید، خود و یارانش محرم شدند و شصت شتر برای قربانی با خود داشتند و تعداد سوارانشان قریب به صد تن می‌رسید که آنها را به فرماندهی محمد بن مسلمه قبل از دیگران اعزام نمود و سران قریش و هواداران آنها با این ادعا که خواهان چهره پیامبر اکرم و یاران او نیستند، به قلّه‌های کوه و بلندی‌های مجاور مشرف به مکه بالا رفتند، ولی شکوه و جلال نبی اکرم(ص) و عظمت منظره حضور مسلمانان که لبیک‌گویان رسول خدا(ص) را در میان گرفته بودند چشمانشان را خیره ساخت و مبهوت‌ و حیرت‌زده پیامبر و مسلمانان را که به مناسک خویش می‌پرداختند، نظاره‌گر بودند. پیامبر(ص) سوار بر شتر خود، که مهارش را عبداللّه بن رواحه به دست داشت، اطراف کعبه طواف کرد و فرمان داد، مسلمانان با صدای بلند این شعار را سر دهند: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ صَدَقَ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ وَ هَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ». صدای آنان در مکه و درّه‌های اطراف آن طنین انداخت و دل‌های مشرکان از بیم و وحشت، به لرزه افتاد و از مشاهده جلوه‌های نصرت الهی در مورد پیامبری که هفت سال پیش، از دیار آنان آواره گردید، خشم و کینه، وجودشان را فراگرفت.

بدین‌گونه، رسول خدا(ص) و مسلمانان اعمال عمره را انجام دادند و قریش به توان و قدرت اسلام و مسلمانان یقین حاصل کردند و اطمینان یافتند کسانی که به اطلاع آنان رسانده بودند، رسول خدا(ص) و همراهانش با هجرت به مدینه، در تنگنای سختی قرار دارند، دروغ گفته‌اند. بلال بر بام کعبه بالا رفت و در حالتی روحانی و روح‌افزا که سران کافر قریش را به خشم آورد، برای گذراندن نماز ظهر ندای توحیدی اذان سر داد... آن‌روز در حقیقت مکه در اختیار مسلمانان قرار داشت. مهاجران به اتفاق برادران انصار خود در شهر پراکنده شدند تا خانه و کاشانه‌ای را که برای رضای خدا ترک گفته بودند، از نزدیک ببینند و پس از جدایی طولانی از خانواده‌ها و بستگان خویش، با آنان دیدار کنند. مسلمانان سه روز در مکه به‌سر بردند و سپس طبق مواد قراردادی که میان آنان و قریش برقرار شده بود آن شهر را ترک گفتند. قریش از بیم اینکه مبادا پیامبر با توقف طولانی خود در مکه جامعه آنان را دستخوش شکاف نموده و دین اسلام در دل مردم نفوذ کند، درخواست پیامبر را مبنی‌بر برگزاری مراسم ازدواجش با میمونه، پذیرا نشدند و از آنجا که مسلمانان قبل از ظهر، مکه را ترک گفتند، رسول خدا(ص) به ابو رافع مأموریت داد تا همسرش میمونه را شبانگاه بدو ملحق سازد.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
2. مکارم شیرازی، ناصر، قصه‌های قرآن
3. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۱