نیایش سی و نهم
مقدمه
این نیایش امام سجاد (ع) است در طلب عفو و رحمت از درگاه خداوند کریم. طلب عفو و بخشش از خدای مهربان از دعاهای قرآنی است: ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا﴾[۱]. آری خدای اسلام خدای بخشنده و آمرزنده است: ﴿إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا﴾[۲]؛ به چنین خدایی باید امید بست و طلب بخشش و رحمت کرد.
امام زین العابدین (ع) در این دعا راه و رسم طلب بخشش و رحمت از خدا را به ما میآموزد. او به سراغ ریشههای گناهانی (شهوت و حرص) میرود که موجب ضایع کردن حق خدا و تباه کردن حق مردم است، و اینگونه عرض میکند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْسِرْ شَهْوَتِي عَنْ كُلِّ مَحْرَمٍ، وَ ازْوِ حِرْصِي عَنْ كُلِّ مَأْثَمٍ، وَ امْنَعْنِي عَنْ أَذَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ، وَ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ»؛ «بارخدایا، بر محمد و خاندان او درود بفرست، و شهوت مرا چون به حرام نزدیک میشوم بشکن و چنان کن که آزمند ارتکاب هیچ گناهی نشوم. بارخدایا مرا از آزردن هر مرد و زن مؤمن و هر مرد و زن مسلمان باز دار».
و بلافاصله درخواست عفو و بخشش برای کسانی میکند که در حق وی بدی کردهاند: «بارخدایا، هر بندهای که درباره من مرتکب عملی شده که تو آن را نهی کردهای، یا در آنچه تو منع فرمودهای پرده حرمت من دریده، و اینک که حق مرا ضایع کرده در گذشته، یا هنوز زنده است و حقی از من بر گردن اوست، او را در این ستمی که بر من روا داشته و اکنون گریبانگیر اوست، بیامرز و در حقی که از من تباه کرده عفو نمای». امام با این دعای خویش جلوهای از کرامت و جوانمردی را به نمایش میگذارد و پس از آن با کمال تواضع از خدا درخواست بخشش میکند: «ای خدا! آنسان که من از آنان درگذشتهام، تو نیز از من درگذر و آنسان که من در حق آنان دعای خیر کردهام تو نیز رحمت خود از من دریغ مدار، تا هم من و هم ایشان به برکت فضل و احسان تو به سعادت رسیم و رهایی یابیم».
امام زین العابدین (ع) دیگربار از خدا طلب بخشش میکند و برخی از گناهان را که موجب تباهی حقوق مردم است نام میبرد. البته باید توجه داشت که امام از زبان ما سخن میگوید وخطاهای ما را گوشزد میکند و چگونگی عذرخواهی و راه جبران را به ما میآموزد: «بارخدایا، هر بندهای از بندگانت که از من به او آسیبی رسیده یا از من آزاری دیده یا به سبب من ستمی بر او شده و من حقش را ضایع کردهام یا مانع دادخواهی او شدهام، پس بر محمد و خاندانش درود بفرست و به بزرگواری و بخشندگی خویش از من خشنودش گردان و از خزانه کرمت حقش ادا فرما. آنگاه مرا از کیفری که به موجب حکم تو مستوجب آنم در امان دار و از عقوبتی که به مقتضای عدل توست رهایی بخش، زیرا که مرا تاب تحمل خشم و انتقام تو نیست و تاب و توان من غضب تو را برنمی تابد، که اگر به مقتضای استحقاق من جزایم دهی هلاکم ساختهای و اگر جامه رحمت خود بر من نپوشانی تباهم کردهای».
و در بخش پایانی، در کمال فروتنی و با شمردن صفات جمال خدا عاجزانه طلب رحمت میکند: «ای خداوند من، از تو چیزی را میطلبم که عطای آن از تو هیچ نکاهد و بر گرفتن باری را درخواست میکنم که بر تو گران نمیآید. از تو میطلبم بخشایش نفسم را نفسی که او را نیافریدی تا از خود زیانی را دورسازی یا به سودی دست یابی، بلکه او را آفریدهای تا قدرت خویش را در آفرینش چنان چیزها به اثبات رسانی و آن را دلیل توانایی خود بر خلقت همانندان آن قرار دهی. بارخدایا، از تو میخواهم که بار گناه من برگیری، که سخت گرانبارم ساخته است. از تو در تحمل بار گرانی که از پایم درآورده است یاری میجویم. پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا که بر خود ستم کردهام عفو کن و رحمت خود بر گمار تا سبکبارم سازد. چهبسا رحمت تو گنهکاران را رسد و چهبسا ستمکاران که مشمول عفو تو گردند. پس بر محمد و خاندان او درود بفرست و مرا سردسته کسانی قرار ده که از گناهانشان گذشتهای و از گودالی که خطاکاران در آن سرنگون شوند بیرون آوردهای و به توفیق خود از ورطه هلاکت مجرمان خلاصی دادهای، تا آزاد کرده عفو تو از بند اسارت سخط تو گشتند و رهایییافته احسان تو از زندان عدالت تو شدند».
نکته مهمی که در لابه لای سخنان حضرت وجود دارد این است که آفرینش مخلوقات و انسانها نه برای این است که نیازی را از خدا برطرف سازد یا زیانی را دور کند و یا سودی رساند. چنین خدایی اگر مجازات نماید، مجازاتش نیز عادلانه و حکیمانه است نه به قصد تشفّی غیظ و یا انتقامجویی کینهتوزانه؛ و از دیگر سو عفو و رحمت او نشانه بزرگواری و گذشت کریمانه است[۳].[۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «خداوند به هیچ کس جز (برابر با) توانش تکلیف نمیکند: هر کس آنچه نیکی ورزیده به سود خود و آنچه بدی کرده است به زیان خویش است؛ پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا لغزیدیم بر ما مگیر، پروردگارا! بر دوش ما بار گران مگذار چنان که بر دوش پیشینیان ما نهادی؛ پروردگارا! چیزی که در توان ما نیست بر گرده ما منه و از ما درگذر و ما را بیامرز و بر ما ببخشای؛ تو سرور مایی» سوره بقره، آیه ۲۸۶.
- ↑ «خداوند، در گذرندهای آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۴۳.
- ↑ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
- ↑ بهشتی، سید جواد، مقاله «نیایش سی و نهم»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۹۲.