تفسیر القرآن الحکیم (کتاب)
| تفسیر القرآن الحکیم | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسندگان | محمد عبده و محمد رشید رضا |
| ناشر | انتشارات دار الکتاب العلمیه |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۲۶ ق، ۱۳۸۴ ش |
| تعداد جلد | ۱۲ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم، جلد پنجم، جلد ششم، جلد هفتم، جلد هشتم، جلد نهم، جلد دهم، جلد یازدهم، جلد دوازدهم |
تفسیر القرآن الحکیم کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن میباشد. این کتاب اثر محمد عبده و محمد رشید رضا است و انتشارات دار الکتاب العلمیه انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
«تفسیر القرآن الحکیم» مشهور به «تفسیر المنار» به زبان عربی، از آثار دو دانشمند بزرگ مصر، محمد عبده شافعی مذهب (متمایل به معتزله) و محمد رشید رضا شافعی مذهب (متمایل به اشاعره) است.
محمد عبده در سال ۱۲۶۶ ق در روستای شنرا (روستایی در غرب مصر) چشم به جهان گشود و پس از تحصیلات مقدماتی به الازهر راه یافت و در رشته عرفان و فلسفه به تعلیم و تدریس پرداخت و سپس مدیر مسئول «روزنامه الوقایع المصریه» گردید و به نوشتن مقالات اجتماعی پرداخت و همزمان، زبان فرانسه نیز آموخت و هنگامی که انگلیسی‌ها بر مصر تسلط یافتند جزو معترضین شد و به همین سبب به سه ماه زندان محکوم گردید و در سال ۱۲۹۹ ق به شام تبعید شد. وی پس از آن، به پاریس مسافرت کرد و با سید جمال الدین اسدآبادی آشنا شد و جزو شاگردان و یاران او گردید و اقدام به چاپ و نشر مجله «عروة الوثقی» نمود. سپس به بیروت رفت و در آنجا به تدریس و تألیف مشغول شد و سرانجام در سال ۱۳۰۶ ق به مصر بازگشت و منصب قضاء را عهده‌دار گردید. او پس از مدتی به عنوان مفتی دیار مصر شناخته شد و در سال ۱۳۲۳ق در اسکندریه از دنیا رفت و در قاهره به خاک سپرده شد. از جمله آثار محمد عبده «عبده رسالة التوحید»، «رسالة الواردات» در فلسفه و تصوف و «تفسیر القرآن الکریم» او که به صورت ناتمام ماند. او تفسیر را از آغاز قرآن تا آیه ﴿وَلِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطًا﴾[۲] سوره نساء به صورت تدریس به شاگردانش القاء نمود و محمد رشید رضا آن را تحریر می‌کرد. پس از درگذشت عبده، شاگردش (رشید رضا) آن را ادامه داد و عنوان «تفسیر المنار» را برای آن برگزید[۳].
محمد رشید رضا در سال ۱۲۸۲ق در قلمون از نواحی طرابلس شام چشم به جهان گشود؛ او که بغدادی الاصل و حسینی النسب است پس از تحصیلات مقدماتی در زادگاهش به مصر آمد و ملازم و شاگرد محمد عبده گردید. پس از آن اقدام به انتشار مجله «المنار» نمود و آراء اصلاح‌طلبانه اجتماعی خود را طی مقالاتی بر اهل فکر و فرهنگ عرضه داشت و به عنوان مرجع فتوا رهسپار دیار شام گردید و در مسجد جامع اموی به وعظ و خطابه پرداخت و پس از مدتی به مصر بازگشت و سپس عازم هند و حجاز و اروپا شد و همراه با تجربیاتی از مسائل اجتماعی، دوباره راهی مصر شد تا این که در یکی از سفرهایش از سویس به قاهره در سال ۱۳۵۴ق تصادف کرد و چشم از جهان فروبست و در قاهره به خاک سپرده شد؛ از آثار علمی ارزشمند بر جای مانده‌اش از همه مهم‌تر «تفسیر المنار» اوست[۴].
محمد عبده ضمن تدریس تفسیر، هر چند به تفاسیر متعدد پیش از خود توجه داشته اما به همه آنها با نگاه انتقادی وارد بحث و تدریس می‌شده است؛ زیرا او به‌گونه اجتهادی وارد این عرصه گشته و شاگردان را به تعقل و تفکر و دوری از تقلید وامی‌داشته است. رشید رضا در طول شش سال در الازهر دروس استاد را می‌نگاشت و سپس با مشورت او مطالبی بر آن می‌افزود و پس از تصحیح در مجله المنار آن را چاپ و منتشر می‌نمود. او پس از درگذشت عبده، هر چند تا حدودی به شیوه استاد، کار تفسیر را ادامه داد ولی نگاه او بیشتر معطوف به تفاسیر گذشتگان و منابع روایی گردید.
ویژگی‌های تفسیر المنار عبارتند از:
- توجه به احادیث وارده از رسول اکرم (ص) درباره شماری از آیات با ذکر سند.
- بیان خلاصه‌ای از فوائد و قواعد و احکام شرعی هر سوره در آغاز ورود به تفسیر آن سوره.
- توجه ویژه به علوم اجتماعی و طبیعی در تفسیر آیات.
- بیان مسائل اختلافی و ترجیح برخی اقوال بر برخی دیگر.
- پاسخ به شماری از شبهاتی که ماتریالیست‌ها، مستشرقین و یا افراد ناآگاه در کتاب‌ها و یا مجلات مطرح نموده بودند.
- نقل اقوال گوناگون مفسران و پاسخ اجتهادی رشید رضا به آنان.
- تواضع و فروتنی رشید رضا در مقابل آراء عقلی استاد محمد عبده در تفسیر شماری از آیات و بسط و توسعه مباحثی که استادش به‌گونه فشرده و کوتاه آنها را مورد بحث قرار داده است.
- توجه بیشتر رشید رضا به مسائل ادبی و لغوی و بلاغی و بیان شواهد آنها نسبت به آنچه که استادش کمتر بدان‌ها پرداخته است.
- این تفسیر از جمله تفاسیری است که بیشتر مطالب آن بر محور تعقل و تدبر شکل گرفته و بسیاری از مفاهیم قرآنی را با پوشش علم و عقل به‌گونه متفاوت با دیگران تأویل نموده است؛ مثلاً «ملائکه» را به عنوان «قوای خیر موجود در نفس» و «امتناع ابلیس از سجده بر آدم» را به «قوه إغراء شرّ» و «جن» را به «میکروب علل امراض» تأویل نموده است.
عمده امتیاز تفسیر المنار به تحلیل و تفسیر آیات بر اساس «علم و عقل» و پرداختن به «بُعد اجتماعی اسلام» و دعوت به «تعقل و اجتهاد در تفسیر قرآن» است. روح این تفسیر دعوت به توحید و پرهیز و دوری از هر گونه شرک‌ورزی در اشکال گوناگون آن است. در این اثر به شیوه اجتهادورزی در فهم کتاب خدا تأکید شده و باب آن را مفتوح و از هر نوع تقلید کورکورانه مذمت شده است و در هر جزئی از این تفسیر، روی واژه‌هایی چون توحید، شرک، بدعت‌ها، خرافات، اجتهاد و تقلید تکیه فراوان شده است. در این اثر به همان نسبت که محمد عبده با گرایش عقلی به بررسی اندیشه‌های کلامی و اعتقادی می‌پردازد از سوی دیگر رشید رضا به نقل منقولات روانی اهتمام می‌ورزد و بیشتر موارد تحت تأثیر عقاید سلفیه قرار می‌گیرد. او علاقه خود را به ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب آشکار می‌سازد و به صوفیه و افکار عرفانی، روی خوشی نشان نمی‌دهد و از سوی دیگر، دور شدن جامعه اسلامی از فرهنگ قرآن و فاصله محسوس آن از عقاید اصیل اسلامی را مایه تأثر و تحسّر می‌داند[۵][۶]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورندگان
| محمد عبده (پدیدآورنده) |
|---|
 |
| محمد رشید رضا (پدیدآورنده) |
|---|
 |
پانویس
- ↑ کتابخانه مدرسه فقاهت
- ↑ «و آنچه در آسمان‌ها و در زمین است از آن خداوند است و خداوند به هر چیزی، نیک داناست» سوره نساء، آیه ۱۲۶.
- ↑ الاعلام، ج۶، ص۲۵۲.
- ↑ الاعلام، ج۶، ص۱۲۶.
- ↑ المنار، محمد رشید رضا (۱۸۶۵-۱۹۳۵م)، تحقیق فواد سراج عبدالغفار، قاهره، مکتبه التوفیقیه، بی‌تا.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر المنار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ وبگاه راسخون
- ↑ وبگاه دایره المعارف طهور