سعید بن عبدالله حنفی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (←پانویس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع مرتبط = سعید بن عبدالله حنفی | | موضوع مرتبط = سعید بن عبدالله حنفی | ||
| عنوان مدخل = [[سعید بن عبدالله حنفی]] | | عنوان مدخل = [[سعید بن عبدالله حنفی]] | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[سعید بن عبدالله حنفی در تاریخ اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
'''سعید بن عبدالله حنفی''' از بزرگان [[شیعه]] و شخصیت‌های صاحب نام و مردی [[شجاع]] و اهل عبادت و از یاران با وفای [[امام حسین]]{{ع}} به شمار می‌‌آید. او نامه‌رسان [[کوفیان]] به [[امام]]{{ع}} در [[مکه]] بود و بعد از ورود [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفه]] حمایت کامل خویش از ایشان را ابراز داشت و سپس [[نامه]] مسلم را برای امام برد و همواره در خدمت امام بود تا در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید. | '''سعید بن عبدالله حنفی''' از بزرگان [[شیعه]] و شخصیت‌های صاحب نام و مردی [[شجاع]] و اهل عبادت و از یاران با وفای [[امام حسین]] {{ع}} به شمار می‌‌آید. او نامه‌رسان [[کوفیان]] به [[امام]] {{ع}} در [[مکه]] بود و بعد از ورود [[مسلم بن عقیل]] به [[کوفه]] حمایت کامل خویش از ایشان را ابراز داشت و سپس [[نامه]] مسلم را برای امام برد و همواره در خدمت امام بود تا در [[کربلا]] به [[شهادت]] رسید. | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
«سعید»<ref>برخی نام وی را سعد گفته‌اند (لهوف، ص۱۵۳؛ اقبال، ج۳، ص۷۷).</ref> فرزند [[عبدالله حنفی]] است. حنفی منسوب به [[حنیفة بن لجیم]]، تیرهای از "بکر بن وائل" قبیله‌ای از عدنان شمالی و از بزرگان [[شیعه]] و شخصیت‌های صاحب نام و مردی [[شجاع]] و [[اهل عبادت]] از [[یاران با وفای امام حسین]]{{ع}} به شمار می‌‌آید<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۳.</ref>. | «سعید»<ref>برخی نام وی را سعد گفته‌اند (لهوف، ص۱۵۳؛ اقبال، ج۳، ص۷۷).</ref> فرزند [[عبدالله حنفی]] است. حنفی منسوب به [[حنیفة بن لجیم]]، تیرهای از "بکر بن وائل" قبیله‌ای از عدنان شمالی و از بزرگان [[شیعه]] و شخصیت‌های صاحب نام و مردی [[شجاع]] و [[اهل عبادت]] از [[یاران با وفای امام حسین]] {{ع}} به شمار می‌‌آید<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۳.</ref>. | ||
[[تاریخ]]، نخستین موضع‌گیری [[سیاسی]] او را در ماجرای [[صلح امام حسن]]{{ع}} و [[معاویه]] به ثبت رسانده است. با اینکه نظر شخصی وی [[مخالفت]] با [[صلح]] بود، امّا پس از [[گفت‌وگو]] و [[مشورت]] با [[امام حسین]]{{ع}}، قرار صلح را پذیرفت<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۹-۱۵۰، دارالتعارف.</ref>.<ref>جمعی از نویسندگان، [[پژوهشی پیرامون شهدای کربلا (کتاب)|پژوهشی پیرامون شهدای کربلا]]، ص۱۸۳.</ref> | [[تاریخ]]، نخستین موضع‌گیری [[سیاسی]] او را در ماجرای [[صلح امام حسن]] {{ع}} و [[معاویه]] به ثبت رسانده است. با اینکه نظر شخصی وی [[مخالفت]] با [[صلح]] بود، امّا پس از [[گفت‌وگو]] و [[مشورت]] با [[امام حسین]] {{ع}}، قرار صلح را پذیرفت<ref>انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۹-۱۵۰، دارالتعارف.</ref>.<ref>جمعی از نویسندگان، [[پژوهشی پیرامون شهدای کربلا (کتاب)|پژوهشی پیرامون شهدای کربلا]]، ص۱۸۳.</ref> | ||
==سعید نامه‌رسان [[کوفیان]] به [[امام]]{{ع}} در [[مکه]]== | == سعید نامه‌رسان [[کوفیان]] به [[امام]] {{ع}} در [[مکه]] == | ||
هنگامی که خبر [[مرگ معاویه]] به [[مردم کوفه]] رسید، [[شیعیان کوفه]] گرد هم جمع آمدند و نامه‌ای به [[امام حسین]] {{ع}} نوشتند و حضرت را برای [[امامت]] و [[رهبری]] خود [[دعوت]] نمودند. در مرحله اول، نامه توسط «[[عبدالله بن وال]]» و «[[عبدالله بن مسمع همدانی]]» و نوبت دوم توسط «[[قیس بن مسهر صیداوی]]» و «[[عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی|عبدالرحمن بن عبدالله الکُدَرِ أرحبی]]» و «[[عمارة بن عبد سلولی]]» و بار سوم توسط «[[سعید بن عبدالله حنفی]]» و «[[هانی بن هانی سبیعی]]» ارسال کردند. | هنگامی که خبر [[مرگ معاویه]] به [[مردم کوفه]] رسید، [[شیعیان کوفه]] گرد هم جمع آمدند و نامه‌ای به [[امام حسین]] {{ع}} نوشتند و حضرت را برای [[امامت]] و [[رهبری]] خود [[دعوت]] نمودند. در مرحله اول، نامه توسط «[[عبدالله بن وال]]» و «[[عبدالله بن مسمع همدانی]]» و نوبت دوم توسط «[[قیس بن مسهر صیداوی]]» و «[[عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی|عبدالرحمن بن عبدالله الکُدَرِ أرحبی]]» و «[[عمارة بن عبد سلولی]]» و بار سوم توسط «[[سعید بن عبدالله حنفی]]» و «[[هانی بن هانی سبیعی]]» ارسال کردند. | ||
نویسندگان نامه سوم عبارت بودند از: «[[شبث بن ربعی]]، [[حجار بن ابجر]]، [[یزید بن حارث]]، [[یزید بن رویم]]، [[غزرة بن قیس]]، [[عمرو بن حجاج]] و [[محمد بن عمیر]]» که پس از [[شهادت]] حضرت مسلم، در [[سپاه عمر سعد]] قرار گرفتند و با امام حسین{{ع}} در [[کربلا]] جنگیدند! امام پس از دریافت نامه سوم، در پاسخ آنها نامه‌ای را توسط «سعید بن عبدالله» و «هانی بن هانی» از مکه به [[کوفه]] ارسال فرمودند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۳۳؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۸ و ۳۲۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref> و سپس [[مسلم بن عقیل]] را با سفارش به [[تقوای الهی]]، به همراه «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله أرحبی» و «عمارة بن عبد (عبید) سلولی» به سوی [[شیعیان]] [[کوفه]]، گسیل داشت<ref>ارشاد مفید، ج۲، ص۳۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref>. | نویسندگان نامه سوم عبارت بودند از: «[[شبث بن ربعی]]، [[حجار بن ابجر]]، [[یزید بن حارث]]، [[یزید بن رویم]]، [[غزرة بن قیس]]، [[عمرو بن حجاج]] و [[محمد بن عمیر]]» که پس از [[شهادت]] حضرت مسلم، در [[سپاه عمر سعد]] قرار گرفتند و با امام حسین {{ع}} در [[کربلا]] جنگیدند! امام پس از دریافت نامه سوم، در پاسخ آنها نامه‌ای را توسط «سعید بن عبدالله» و «هانی بن هانی» از مکه به [[کوفه]] ارسال فرمودند<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۳۳؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۸ و ۳۲۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref> و سپس [[مسلم بن عقیل]] را با سفارش به [[تقوای الهی]]، به همراه «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله أرحبی» و «عمارة بن عبد (عبید) سلولی» به سوی [[شیعیان]] [[کوفه]]، گسیل داشت<ref>ارشاد مفید، ج۲، ص۳۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref>. | ||
با ورود [[مسلم بن عقیل]]{{ع}} ـ [[سفیر]] و [[نماینده]] تام الاختیار [[امام حسین]]{{ع}} ـ به [[کوفه]]، [[سعید بن عبدالله]] در کنار مسلم صادقانه [[ایستادگی]] کرد. در جلسه‌ای که اهالی کوفه، در [[خانه]] مختار [[اجتماع]] کرده بودند و مسلم [[نمایندگی]] خود را از امام حسین{{ع}} اعلام کرد، [[عابس]] و [[حبیب]] به [[حمایت]] از مسلم [[سخن]] گفتند و پس از ایشان، [[سعید]] نیز حمایت کامل و بی‌دریغ خود را از مسلم ابراز داشت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۵؛ ابصارالعین، ص۲۱۷ ومقتل مقرم، ص۱۴۷.</ref>. | با ورود [[مسلم بن عقیل]] {{ع}} ـ [[سفیر]] و [[نماینده]] تام الاختیار [[امام حسین]] {{ع}} ـ به [[کوفه]]، [[سعید بن عبدالله]] در کنار مسلم صادقانه [[ایستادگی]] کرد. در جلسه‌ای که اهالی کوفه، در [[خانه]] مختار [[اجتماع]] کرده بودند و مسلم [[نمایندگی]] خود را از امام حسین {{ع}} اعلام کرد، [[عابس]] و [[حبیب]] به [[حمایت]] از مسلم [[سخن]] گفتند و پس از ایشان، [[سعید]] نیز حمایت کامل و بی‌دریغ خود را از مسلم ابراز داشت<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۵؛ ابصارالعین، ص۲۱۷ ومقتل مقرم، ص۱۴۷.</ref>. | ||
به نوشته «سماوی»، سعید در مأموریتی از سوی مسلم، نامه‌ای را به محضر [[امام حسین]]{{ع}} آورد و از آن پس، پیوسته در [[خدمت]] [[امام]]{{ع}} بود و به [[کربلا]] آمد و تا لحظه [[شهادت]] از حضرت جدا نشد<ref>ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۳-۴۵۴؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۴۳.</ref> | به نوشته «سماوی»، سعید در مأموریتی از سوی مسلم، نامه‌ای را به محضر [[امام حسین]] {{ع}} آورد و از آن پس، پیوسته در [[خدمت]] [[امام]] {{ع}} بود و به [[کربلا]] آمد و تا لحظه [[شهادت]] از حضرت جدا نشد<ref>ابصارالعین، ص۱۸۸.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۳-۴۵۴؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۴۳.</ref> | ||
==سخنان حماسی سعید در [[شب عاشورا]]== | == سخنان حماسی سعید در [[شب عاشورا]] == | ||
شب [[عاشورا]]، هنگامی که امام حسین{{ع}} به همراهانش اجازه بازگشت داد، سعید پس از سخنان [[زهیر بن قین]] و [[حبیب بن مظاهر]] و... با گفتاری حماسی و شورانگیز، [[وفاداری]] خود را ابراز داشت که در [[زیارت]] ناحیه وفاداری او را این‌گونه بیان داشته است: [[سلام]] بر [[سعد]] ([[سعید]]) بن [[عبدالله]] [[حنفی]]، آن کسی که وقتی [[امام حسین]]{{ع}} به او [[اذن]] انصراف و بازگشت به [[وطن]] داد، گفت: به [[خدا]] [[سوگند]] تو را رها نخواهیم کرد، تا خدا بداند که در غیاب پیامبرش، [[حق]] و [[حرمت]] او را درباره تو پاس داشته‌ایم! سوگند به خدا، اگر بدانم که کشته می‌‌شوم، سپس زنده می‌‌شوم و آنگاه سوزانده شده و خاکسترم بر باد می‌‌رود؛ و هفتاد بار با من چنین میشود، از تو جدا نگردم تا پیش روی تو به [[ملاقات]] [[مرگ]] بروم؛ و چگونه چنین نکنم؟ با این که این یک مرگ یا یک کشته شدن است و در پی آن کرامتی که هرگز پایان نپذیرد<ref>اشاره کردیم که در زیارت ناحیه، نام او «سعد» آمده است، ولی اکثر مورخان نام او را «سعید» دانسته‌اند.</ref>.<ref>{{متن حدیث|اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ اَلْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي اَلاِنْصِرَافِ قَالَ: لاَ وَاللهِ لا نُخَلِّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اَللَّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِ اَللَّهِ{{صل}} فِيكَ وَ اَللَّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَى وَ يُفْعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ وَ كَيْفَ لاَ أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ إِنَّمَا هِيَ مَوْتَةٌ أَوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ اَلْكَرَامَةُ اَلَّتِي لاَ اِنْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً}}؛ بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۰ و نیز، ج۱۰۱، ص۲۷۳.</ref> | شب [[عاشورا]]، هنگامی که امام حسین {{ع}} به همراهانش اجازه بازگشت داد، سعید پس از سخنان [[زهیر بن قین]] و [[حبیب بن مظاهر]] و... با گفتاری حماسی و شورانگیز، [[وفاداری]] خود را ابراز داشت که در [[زیارت]] ناحیه وفاداری او را این‌گونه بیان داشته است: [[سلام]] بر [[سعد]] ([[سعید]]) بن [[عبدالله]] [[حنفی]]، آن کسی که وقتی [[امام حسین]] {{ع}} به او [[اذن]] انصراف و بازگشت به [[وطن]] داد، گفت: به [[خدا]] [[سوگند]] تو را رها نخواهیم کرد، تا خدا بداند که در غیاب پیامبرش، [[حق]] و [[حرمت]] او را درباره تو پاس داشته‌ایم! سوگند به خدا، اگر بدانم که کشته می‌‌شوم، سپس زنده می‌‌شوم و آنگاه سوزانده شده و خاکسترم بر باد می‌‌رود؛ و هفتاد بار با من چنین میشود، از تو جدا نگردم تا پیش روی تو به [[ملاقات]] [[مرگ]] بروم؛ و چگونه چنین نکنم؟ با این که این یک مرگ یا یک کشته شدن است و در پی آن کرامتی که هرگز پایان نپذیرد<ref>اشاره کردیم که در زیارت ناحیه، نام او «سعد» آمده است، ولی اکثر مورخان نام او را «سعید» دانسته‌اند.</ref>.<ref>{{متن حدیث|اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ اَلْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي اَلاِنْصِرَافِ قَالَ: لاَ وَاللهِ لا نُخَلِّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اَللَّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِ اَللَّهِ {{صل}} فِيكَ وَ اَللَّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَى وَ يُفْعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ وَ كَيْفَ لاَ أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ إِنَّمَا هِيَ مَوْتَةٌ أَوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ اَلْكَرَامَةُ اَلَّتِي لاَ اِنْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً}}؛ بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۰ و نیز، ج۱۰۱، ص۲۷۳.</ref> | ||
آری، او با این پاسخ دلنشین و [[امیدوار کننده]] و علاقه بی‌پایان، [[اخلاص]] و [[وفاداری]] خود را به امام حسین{{ع}} و [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} اعلام کرد<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۴-۴۵۵؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰.</ref>. | آری، او با این پاسخ دلنشین و [[امیدوار کننده]] و علاقه بی‌پایان، [[اخلاص]] و [[وفاداری]] خود را به امام حسین {{ع}} و [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} اعلام کرد<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۴-۴۵۵؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰.</ref>. | ||
==سعید سپر تیرهای [[دشمن]]== | == سعید سپر تیرهای [[دشمن]] == | ||
در [[ظهر عاشورا]] هنگامی که امام حسین{{ع}} قصد [[اقامه نماز]] داشت، سعید و [[زهیر]] در برابر تیرهای دشمن که به سوی [[امام]]{{ع}} میآمد، پیکر خویش را سپر قرار دادند تا اینکه امام{{ع}} توانست [[نماز]] گزارد و در این میان [[سعید بن عبدالله حنفی]] در اثر تیرهای دشمن به روی [[زمین]] افتاد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۴۱؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۲۱؛ نفس المهموم، ص۲۶۶؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۶۲۸ ابصارالعین، ص۲۱۷ و ۲۱۸ وقاموس الرجال، ج۵، ص۱۰۸.</ref> و با خود این‌گونه زمزمه می‌‌کرد: «پروردگارا این گروه ([[سپاه]] دشمن) را [[لعنت]] کن! همانند [[لعن]] [[قوم عاد]] و [[ثمود]] و سلام مرا به پیامبرت برسان. پروردگارا! آنچه که من از درد و سوزش زخم‌ها کشیدم، به او [[ابلاغ]] نما که همانا من از این دردها قصد [[یاری]] [[فرزندان]] پیامبرت دارم»<ref>{{عربی|اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ فَإِنِّي أَرَدْتُ بِذلِکَ نَصْرَةَ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ}}؛</ref> این را گفت و آنگاه [[روح]] بلندش به [[ملکوت]] اعلا پیوست<ref>مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۵-۴۵۷؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۴۳.</ref> | در [[ظهر عاشورا]] هنگامی که امام حسین {{ع}} قصد [[اقامه نماز]] داشت، سعید و [[زهیر]] در برابر تیرهای دشمن که به سوی [[امام]] {{ع}} میآمد، پیکر خویش را سپر قرار دادند تا اینکه امام {{ع}} توانست [[نماز]] گزارد و در این میان [[سعید بن عبدالله حنفی]] در اثر تیرهای دشمن به روی [[زمین]] افتاد<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۴۴۱؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۲۱؛ نفس المهموم، ص۲۶۶؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۶۲۸ ابصارالعین، ص۲۱۷ و ۲۱۸ وقاموس الرجال، ج۵، ص۱۰۸.</ref> و با خود این‌گونه زمزمه می‌‌کرد: «پروردگارا این گروه ([[سپاه]] دشمن) را [[لعنت]] کن! همانند [[لعن]] [[قوم عاد]] و [[ثمود]] و سلام مرا به پیامبرت برسان. پروردگارا! آنچه که من از درد و سوزش زخم‌ها کشیدم، به او [[ابلاغ]] نما که همانا من از این دردها قصد [[یاری]] [[فرزندان]] پیامبرت دارم»<ref>{{عربی|اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ فَإِنِّي أَرَدْتُ بِذلِکَ نَصْرَةَ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ}}؛</ref> این را گفت و آنگاه [[روح]] بلندش به [[ملکوت]] اعلا پیوست<ref>مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۵-۴۵۷؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۴۳.</ref> | ||
از [[محمد بن قیس]] نقل شده است که: در ظهر عاشورا، حسین{{ع}} [[نماز ظهر]] را با آنان به صورت [[نماز خوف]] خواند. بعد از ظهر، دوباره به [[نبرد]] پرداختند و [[جنگ]] بالا گرفت و به [[حسین]]{{ع}} نزدیک شد. [[حنفی]]، جلوی حسین{{ع}} آمد و خود را [[هدف]] تیرهای آنان کرد و آن قدر در برابر تیرهایشان - که از [[چپ و راست]] میآمد- | از [[محمد بن قیس]] نقل شده است که: در ظهر عاشورا، حسین {{ع}} [[نماز ظهر]] را با آنان به صورت [[نماز خوف]] خواند. بعد از ظهر، دوباره به [[نبرد]] پرداختند و [[جنگ]] بالا گرفت و به [[حسین]] {{ع}} نزدیک شد. [[حنفی]]، جلوی حسین {{ع}} آمد و خود را [[هدف]] تیرهای آنان کرد و آن قدر در برابر تیرهایشان - که از [[چپ و راست]] میآمد- ایستاد تا از پای در آمد<ref>{{متن حدیث|صَلُّوا الظُّهْرَ [أَي فِي يَوّمِ عَاشُوراءَ]، صَلَّى بِهِمُ الحُسَيْنُ {{ع}} صَلاةَ الخَوفِ، ثُمَّ اقْتَتَلوا بَعْدَ الظُّهْرِ، فَاشْتَدَّ قِتَالُهُمْ وَ وَصَلَ إلَى الحُسَيْنِ {{ع}}، فَاسْتَقْدَمَ الحَنَفِيُّ أَمَامَهُ، فَاسْتَهْدَفَ لَهُمْ يَرْمُونَهُ بِالنَّبْلِ يَمِينَاً وَ شِمَالَاً قَائِمَاً بَيْنَ يَدَيْهِ، فَمَا زَالَ يُرمِى حَتَّى سَقَطَ}}؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۴۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۶۸.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۵۵۰.</ref> | ||
به گفته برخی منابع، [[سعید]] پیش از [[شهادت]] رو به [[امام حسین]]{{ع}} کرد و پرسید: «ای فرزند [[رسول خدا]] آیا (به پیمانم) [[وفا]] کردم؟» [[امام]] فرمود: «آری، تو پیشاپیش من در [[بهشت]] خواهی بود!»<ref>{{متن حدیث|نَعَمْ أَنْتَ أَمَامِي فِي الْجَنَّةِ}}؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸؛ ابصارالعین، ص۱۸۹ و مقتل مقرم، ص۲۴۶.</ref>؛ اما برخی از [[ | به گفته برخی منابع، [[سعید]] پیش از [[شهادت]] رو به [[امام حسین]] {{ع}} کرد و پرسید: «ای فرزند [[رسول خدا]] آیا (به پیمانم) [[وفا]] کردم؟» [[امام]] فرمود: «آری، تو پیشاپیش من در [[بهشت]] خواهی بود!»<ref>{{متن حدیث|نَعَمْ أَنْتَ أَمَامِي فِي الْجَنَّةِ}}؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸؛ ابصارالعین، ص۱۸۹ و مقتل مقرم، ص۲۴۶.</ref>؛ اما برخی از [[سیره‌نویسان]]، مثل [[ابن شهرآشوب]] نوشته است که شهادت سعید، در پی [[حمله]] او به [[سپاه]] [[دشمن]] و [[پیکار]] در میدان [[نبرد]] بوده است<ref>مناقب ابن شهرآشوب، ج۴، ص۱۰۳ و نفس المهموم، ص۲۶۶.</ref>. در ادامه [[مناقب]] آمده سعید به هنگام [[کارزار]] این‌گونه [[رجز]] می‌‌خواند. | ||
{{عربی|"أَقْدِمْ حُسَيْنُ الْيَوْمَ تَلْقَ أَحْمَداً وَ شَيْخَكَ الْخَيْرَ عَلِيّاً ذَا النَّدَى"}} | {{عربی|"أَقْدِمْ حُسَيْنُ الْيَوْمَ تَلْقَ أَحْمَداً وَ شَيْخَكَ الْخَيْرَ عَلِيّاً ذَا النَّدَى"}} | ||
{{عربی|"وَ حَسَناً كَالْبَدْرِ وَافَى الْأَسْعَدَا"}}<ref>مناقب ابن شهرآشوب، ج۴ ص۱۰۳.</ref>؛ | {{عربی|"وَ حَسَناً كَالْبَدْرِ وَافَى الْأَسْعَدَا"}}<ref>مناقب ابن شهرآشوب، ج۴ ص۱۰۳.</ref>؛ | ||
:ای [[حسین]]{{ع}} یا بشتاب به سوی میدان که امروز (جدت) [[احمد]]{{ع}} را [[دیدار]] می‌‌کنی و [[علی]]{{ع}} آن [[پدر]] و [[راهبر]] بزرگوار و بخشنده‌ات را، و نیز برادرت [[حسن]]{{ع}} را که مانند ماه شب [[بدر]] و از [[ستارگان]] [[برتر]] است [[ملاقات]] خواهی کرد. پس از شهادتش در پیکر [[شریف]] او به جز زخم‌های [[شمشیر]] و نیزه، سیزده زخم تیر یافتند<ref>مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.</ref>. | :ای [[حسین]] {{ع}} یا بشتاب به سوی میدان که امروز (جدت) [[احمد]] {{ع}} را [[دیدار]] می‌‌کنی و [[علی]] {{ع}} آن [[پدر]] و [[راهبر]] بزرگوار و بخشنده‌ات را، و نیز برادرت [[حسن]] {{ع}} را که مانند ماه شب [[بدر]] و از [[ستارگان]] [[برتر]] است [[ملاقات]] خواهی کرد. پس از شهادتش در پیکر [[شریف]] او به جز زخم‌های [[شمشیر]] و نیزه، سیزده زخم تیر یافتند<ref>مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.</ref>. | ||
برای وی همین [[فضیلت]] و [[شرافت]] بس که افزون بر [[افتخار]] شهادت، در [[زیارت ناحیه مقدسه]]، به طور مفصل بر او [[درود]] فرستاده شده و از وی [[ستایش]] به عمل آمده و سخنان دلنشین و وفادارانه‌اش مورد [[تحسین]] و تقدیر قرار گرفته است: {{متن حدیث|اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ...}}<ref>زیارت ناحیه مقدسه، بحار الأنوار، ج۴۵، ص۷۰ و ج۱۰۱، ص۲۷۳.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۵-۴۵۷.</ref> | برای وی همین [[فضیلت]] و [[شرافت]] بس که افزون بر [[افتخار]] شهادت، در [[زیارت ناحیه مقدسه]]، به طور مفصل بر او [[درود]] فرستاده شده و از وی [[ستایش]] به عمل آمده و سخنان دلنشین و وفادارانه‌اش مورد [[تحسین]] و تقدیر قرار گرفته است: {{متن حدیث|اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ...}}<ref>زیارت ناحیه مقدسه، بحار الأنوار، ج۴۵، ص۷۰ و ج۱۰۱، ص۲۷۳.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص۴۵۵-۴۵۷.</ref> | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
[[رده:اصحاب امام حسین]] | [[رده:اصحاب امام حسین]] | ||
[[رده: | [[رده:سعید بن عبدالله حنفی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۶
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سعید بن عبدالله حنفی است. سعید بن عبدالله حنفی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: سعید بن عبدالله حنفی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردسعید بن عبدالله حنفی از بزرگان شیعه و شخصیت‌های صاحب نام و مردی شجاع و اهل عبادت و از یاران با وفای امام حسین (ع) به شمار می‌‌آید. او نامه‌رسان کوفیان به امام (ع) در مکه بود و بعد از ورود مسلم بن عقیل به کوفه حمایت کامل خویش از ایشان را ابراز داشت و سپس نامه مسلم را برای امام برد و همواره در خدمت امام بود تا در کربلا به شهادت رسید.
مقدمه
«سعید»[۱] فرزند عبدالله حنفی است. حنفی منسوب به حنیفة بن لجیم، تیرهای از "بکر بن وائل" قبیله‌ای از عدنان شمالی و از بزرگان شیعه و شخصیت‌های صاحب نام و مردی شجاع و اهل عبادت از یاران با وفای امام حسین (ع) به شمار می‌‌آید[۲].
تاریخ، نخستین موضع‌گیری سیاسی او را در ماجرای صلح امام حسن (ع) و معاویه به ثبت رسانده است. با اینکه نظر شخصی وی مخالفت با صلح بود، امّا پس از گفت‌وگو و مشورت با امام حسین (ع)، قرار صلح را پذیرفت[۳].[۴]
سعید نامه‌رسان کوفیان به امام (ع) در مکه
هنگامی که خبر مرگ معاویه به مردم کوفه رسید، شیعیان کوفه گرد هم جمع آمدند و نامه‌ای به امام حسین (ع) نوشتند و حضرت را برای امامت و رهبری خود دعوت نمودند. در مرحله اول، نامه توسط «عبدالله بن وال» و «عبدالله بن مسمع همدانی» و نوبت دوم توسط «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله الکُدَرِ أرحبی» و «عمارة بن عبد سلولی» و بار سوم توسط «سعید بن عبدالله حنفی» و «هانی بن هانی سبیعی» ارسال کردند.
نویسندگان نامه سوم عبارت بودند از: «شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، یزید بن حارث، یزید بن رویم، غزرة بن قیس، عمرو بن حجاج و محمد بن عمیر» که پس از شهادت حضرت مسلم، در سپاه عمر سعد قرار گرفتند و با امام حسین (ع) در کربلا جنگیدند! امام پس از دریافت نامه سوم، در پاسخ آنها نامه‌ای را توسط «سعید بن عبدالله» و «هانی بن هانی» از مکه به کوفه ارسال فرمودند[۵] و سپس مسلم بن عقیل را با سفارش به تقوای الهی، به همراه «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله أرحبی» و «عمارة بن عبد (عبید) سلولی» به سوی شیعیان کوفه، گسیل داشت[۶].
با ورود مسلم بن عقیل (ع) ـ سفیر و نماینده تام الاختیار امام حسین (ع) ـ به کوفه، سعید بن عبدالله در کنار مسلم صادقانه ایستادگی کرد. در جلسه‌ای که اهالی کوفه، در خانه مختار اجتماع کرده بودند و مسلم نمایندگی خود را از امام حسین (ع) اعلام کرد، عابس و حبیب به حمایت از مسلم سخن گفتند و پس از ایشان، سعید نیز حمایت کامل و بی‌دریغ خود را از مسلم ابراز داشت[۷].
به نوشته «سماوی»، سعید در مأموریتی از سوی مسلم، نامه‌ای را به محضر امام حسین (ع) آورد و از آن پس، پیوسته در خدمت امام (ع) بود و به کربلا آمد و تا لحظه شهادت از حضرت جدا نشد[۸].[۹]
سخنان حماسی سعید در شب عاشورا
شب عاشورا، هنگامی که امام حسین (ع) به همراهانش اجازه بازگشت داد، سعید پس از سخنان زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر و... با گفتاری حماسی و شورانگیز، وفاداری خود را ابراز داشت که در زیارت ناحیه وفاداری او را این‌گونه بیان داشته است: سلام بر سعد (سعید) بن عبدالله حنفی، آن کسی که وقتی امام حسین (ع) به او اذن انصراف و بازگشت به وطن داد، گفت: به خدا سوگند تو را رها نخواهیم کرد، تا خدا بداند که در غیاب پیامبرش، حق و حرمت او را درباره تو پاس داشته‌ایم! سوگند به خدا، اگر بدانم که کشته می‌‌شوم، سپس زنده می‌‌شوم و آنگاه سوزانده شده و خاکسترم بر باد می‌‌رود؛ و هفتاد بار با من چنین میشود، از تو جدا نگردم تا پیش روی تو به ملاقات مرگ بروم؛ و چگونه چنین نکنم؟ با این که این یک مرگ یا یک کشته شدن است و در پی آن کرامتی که هرگز پایان نپذیرد[۱۰].[۱۱]
آری، او با این پاسخ دلنشین و امیدوار کننده و علاقه بی‌پایان، اخلاص و وفاداری خود را به امام حسین (ع) و اهل بیت پیامبر (ص) اعلام کرد[۱۲].
سعید سپر تیرهای دشمن
در ظهر عاشورا هنگامی که امام حسین (ع) قصد اقامه نماز داشت، سعید و زهیر در برابر تیرهای دشمن که به سوی امام (ع) میآمد، پیکر خویش را سپر قرار دادند تا اینکه امام (ع) توانست نماز گزارد و در این میان سعید بن عبدالله حنفی در اثر تیرهای دشمن به روی زمین افتاد[۱۳] و با خود این‌گونه زمزمه می‌‌کرد: «پروردگارا این گروه (سپاه دشمن) را لعنت کن! همانند لعن قوم عاد و ثمود و سلام مرا به پیامبرت برسان. پروردگارا! آنچه که من از درد و سوزش زخم‌ها کشیدم، به او ابلاغ نما که همانا من از این دردها قصد یاری فرزندان پیامبرت دارم»[۱۴] این را گفت و آنگاه روح بلندش به ملکوت اعلا پیوست[۱۵].[۱۶]
از محمد بن قیس نقل شده است که: در ظهر عاشورا، حسین (ع) نماز ظهر را با آنان به صورت نماز خوف خواند. بعد از ظهر، دوباره به نبرد پرداختند و جنگ بالا گرفت و به حسین (ع) نزدیک شد. حنفی، جلوی حسین (ع) آمد و خود را هدف تیرهای آنان کرد و آن قدر در برابر تیرهایشان - که از چپ و راست میآمد- ایستاد تا از پای در آمد[۱۷].[۱۸]
به گفته برخی منابع، سعید پیش از شهادت رو به امام حسین (ع) کرد و پرسید: «ای فرزند رسول خدا آیا (به پیمانم) وفا کردم؟» امام فرمود: «آری، تو پیشاپیش من در بهشت خواهی بود!»[۱۹]؛ اما برخی از سیره‌نویسان، مثل ابن شهرآشوب نوشته است که شهادت سعید، در پی حمله او به سپاه دشمن و پیکار در میدان نبرد بوده است[۲۰]. در ادامه مناقب آمده سعید به هنگام کارزار این‌گونه رجز می‌‌خواند. "أَقْدِمْ حُسَيْنُ الْيَوْمَ تَلْقَ أَحْمَداً وَ شَيْخَكَ الْخَيْرَ عَلِيّاً ذَا النَّدَى" "وَ حَسَناً كَالْبَدْرِ وَافَى الْأَسْعَدَا"[۲۱]؛
- ای حسین (ع) یا بشتاب به سوی میدان که امروز (جدت) احمد (ع) را دیدار می‌‌کنی و علی (ع) آن پدر و راهبر بزرگوار و بخشنده‌ات را، و نیز برادرت حسن (ع) را که مانند ماه شب بدر و از ستارگان برتر است ملاقات خواهی کرد. پس از شهادتش در پیکر شریف او به جز زخم‌های شمشیر و نیزه، سیزده زخم تیر یافتند[۲۲].
برای وی همین فضیلت و شرافت بس که افزون بر افتخار شهادت، در زیارت ناحیه مقدسه، به طور مفصل بر او درود فرستاده شده و از وی ستایش به عمل آمده و سخنان دلنشین و وفادارانه‌اش مورد تحسین و تقدیر قرار گرفته است: «اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ...»[۲۳].[۲۴]
منابع
پانویس
- ↑ برخی نام وی را سعد گفته‌اند (لهوف، ص۱۵۳؛ اقبال، ج۳، ص۷۷).
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص۴۵۳.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۹-۱۵۰، دارالتعارف.
- ↑ جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص۱۸۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۳۳؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۸ و ۳۲۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۵؛ ابصارالعین، ص۲۱۷ ومقتل مقرم، ص۱۴۷.
- ↑ ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص۴۵۳-۴۵۴؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۵۵۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۴۳.
- ↑ اشاره کردیم که در زیارت ناحیه، نام او «سعد» آمده است، ولی اکثر مورخان نام او را «سعید» دانسته‌اند.
- ↑ «اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ اَلْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي اَلاِنْصِرَافِ قَالَ: لاَ وَاللهِ لا نُخَلِّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اَللَّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِ اَللَّهِ (ص) فِيكَ وَ اَللَّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَى وَ يُفْعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ وَ كَيْفَ لاَ أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ إِنَّمَا هِيَ مَوْتَةٌ أَوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ اَلْكَرَامَةُ اَلَّتِي لاَ اِنْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً»؛ بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۰ و نیز، ج۱۰۱، ص۲۷۳.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص۴۵۴-۴۵۵؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۵۵۰.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۴۴۱؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۲۱؛ نفس المهموم، ص۲۶۶؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۶۲۸ ابصارالعین، ص۲۱۷ و ۲۱۸ وقاموس الرجال، ج۵، ص۱۰۸.
- ↑ اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ فَإِنِّي أَرَدْتُ بِذلِکَ نَصْرَةَ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ؛
- ↑ مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص۴۵۵-۴۵۷؛ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۵۵۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص ۲۴۳.
- ↑ «صَلُّوا الظُّهْرَ [أَي فِي يَوّمِ عَاشُوراءَ]، صَلَّى بِهِمُ الحُسَيْنُ (ع) صَلاةَ الخَوفِ، ثُمَّ اقْتَتَلوا بَعْدَ الظُّهْرِ، فَاشْتَدَّ قِتَالُهُمْ وَ وَصَلَ إلَى الحُسَيْنِ (ع)، فَاسْتَقْدَمَ الحَنَفِيُّ أَمَامَهُ، فَاسْتَهْدَفَ لَهُمْ يَرْمُونَهُ بِالنَّبْلِ يَمِينَاً وَ شِمَالَاً قَائِمَاً بَيْنَ يَدَيْهِ، فَمَا زَالَ يُرمِى حَتَّى سَقَطَ»؛ تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۴۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۶۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۵۵۰.
- ↑ «نَعَمْ أَنْتَ أَمَامِي فِي الْجَنَّةِ»؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸؛ ابصارالعین، ص۱۸۹ و مقتل مقرم، ص۲۴۶.
- ↑ مناقب ابن شهرآشوب، ج۴، ص۱۰۳ و نفس المهموم، ص۲۶۶.
- ↑ مناقب ابن شهرآشوب، ج۴ ص۱۰۳.
- ↑ مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.
- ↑ زیارت ناحیه مقدسه، بحار الأنوار، ج۴۵، ص۷۰ و ج۱۰۱، ص۲۷۳.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص۴۵۵-۴۵۷.