محمد حنفیه: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۱) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = فرزندان امام علی | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[محمد حنفیه در تراجم و رجال]] - [[محمد حنفیه در معارف و سیره حسینی]] - [[محمد حنفیه در معارف مهدویت]] - [[محمد حنفیه در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | |||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[محمد حنفیه در تراجم و رجال]] - [[محمد حنفیه در | {{جعبه اطلاعات اصحاب | ||
| نام = محمد بن علی بن ابی طالب | |||
| مشهور به = ابن الحنفیه | |||
| نام تصویر = قبرستان بقیع.jpg | |||
| عرض تصویر = | |||
| توضیح تصویر = قبرستان بقیع | |||
| نام کامل = محمد بن علی بن ابی طالب | |||
| نامهای دیگر = | |||
| جنسیت = مرد | |||
| کنیه = | |||
| لقب = | |||
| اهل = مدینه | |||
| از قبیله = [[قریش]] | |||
| از تیره = [[بنی هاشم]] | |||
| پدر = [[علی ابن ابی‌طالب]] | |||
| مادر = [[خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة]] | |||
| همسر = | |||
| پسر = {{فهرست جعبه| [[عبدالله بن محمد بن حنفیه]] | [[حسن بن محمد بن حنفیه]] | [[ابراهیم بن محمد بن حنفیه]] | [[عون بن محمد بن حنفیه]] }} | |||
| دختر = | |||
| خواهر = | |||
| برادر = | |||
| خویشاوندان = | |||
| وابستگان = | |||
| تاریخ تولد = [[۲۱ هجری]] | |||
| محل تولد = [[مدینه]] | |||
| محل زندگی = | |||
| تاریخ درگذشت = [[۷۳ هجری]] | |||
| محل درگذشت = مدینه | |||
| تاریخ شهادت = | |||
| محل شهادت = | |||
| طول عمر = ۵۲ سال | |||
| محل دفن = مدینه | |||
| دین = اسلام | |||
| مذهب = شیعه | |||
| از اصحاب = [[امام علی]] | |||
| از طبقه = | |||
| در جنگ = | |||
| نقش‌ها = | |||
| فعالیت‌ها = | |||
| علت شهرت = فرزند امیرالمؤمنین{{ع}} | |||
| علت درگذشت = | |||
| علت شهادت = | |||
| راوی از = | |||
| روایات مشهور = | |||
| مشایخ او = | |||
| راویان از او = | |||
| آخرین راوی از او = | |||
}} | |||
'''[[محمد بن علی بن ابی طالب]] {{ع}}'''، معروف به [[ابن الحنفیه]] در سال ۱۳ و یا ۲۱ هجری به [[دنیا]] آمده و مادرش «خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة» نام دارد. ایشان مردی عالم، [[شجاع]]، نیرومند و [[قوی]] بود و در زمان [[حکومت]] [[امام علی بن ابی طالب]] {{ع}} از فرماندهان بزرگ [[لشکر]] [[اسلام]] بود و در همه جنگ‌های زمان [[امام]] شرکت داشت. | |||
[[محمد بن حنفیه]] در حادثه [[کربلا]] حضور نداشت و علت عدم حضور امر [[امام حسین]] {{ع}} بوده است؛ همچنین او از نظر جسمی در شرایطی نبود که بتواند به [[کربلا]] برود. ایشان سرانجام در سال ۷۳ به دیدار [[معبود]] خویش شتافت و در مقبره [[قریش]] به خاک سپرده شد. | |||
== مقدمه == | |||
[[محمد بن علی بن ابی طالب]] {{ع}}، معروف به [[ابن الحنفیه]] و مکنی به [[ابوالقاسم]] از فرزندان حضرت علی {{ع}} است که به قولی در سال ۱۳ و به قولی در سال ۲۱ [[هجری]] به [[دنیا]] آمده است. مادرش، [[خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة]] و خود، از [[راویان حدیث]] است که در [[فرق اسلامی]] [[جایگاه]] ویژه‌ای دارد. | |||
==مقدمه== | |||
[[محمد بن علی بن ابی طالب]]{{ع}}، معروف به [[ابن الحنفیه]] و مکنی به [[ابوالقاسم]] از فرزندان حضرت علی{{ع}} است که به قولی در سال ۱۳ و به قولی در سال ۲۱ [[هجری]] به [[دنیا]] آمده است. مادرش، [[خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة]] و خود، از [[راویان حدیث]] است که در [[فرق اسلامی]] [[جایگاه]] ویژه‌ای دارد. | |||
[[مادر]] ایشان از کسانی بود که در [[جنگ‌های رده]]، [[اسیر]] و به [[مدینه]] آورده شد<ref>تهذیب الکمال، مزی، ج۲۶، ص۱۴۷ -۱۴۸.</ref>. او را [[محمد الاکبر]]، معروف به [[ابن الحنفیه]] نیز نامیده‌اند<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۷، ص۲۹۴.</ref> و این عنوان نسبت او را به مادر گرامی‌اش مشخص می‌کند. | [[مادر]] ایشان از کسانی بود که در [[جنگ‌های رده]]، [[اسیر]] و به [[مدینه]] آورده شد<ref>تهذیب الکمال، مزی، ج۲۶، ص۱۴۷ -۱۴۸.</ref>. او را [[محمد الاکبر]]، معروف به [[ابن الحنفیه]] نیز نامیده‌اند<ref>تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۷، ص۲۹۴.</ref> و این عنوان نسبت او را به مادر گرامی‌اش مشخص می‌کند. | ||
[[نسل]] [[امام علی]]{{ع}} از طریق [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} و [[محمد بن حنفیه]]<ref>المختصر فی أخبار البشر تاریه أبی الفداء، ج۱، ص۱۸۱.</ref> ادامه یافت. از ویژگی‌های [[محمد بن علی]]{{ع}} آن است که او هم‌نام و هم‌کنیه [[رسول‌الله]]{{صل}} بوده است<ref>مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج۱، ص۱۳۰.</ref> و در این باره [[روایات]] متعددی در منابع [[فریقین]] آمده است؛ مثلاً؛ از [[حضرت علی]]{{ع}} نقل شده که [[رسول الله]]{{صل}} به ایشان فرمود: | [[نسل]] [[امام علی]] {{ع}} از طریق [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} و [[محمد بن حنفیه]]<ref>المختصر فی أخبار البشر تاریه أبی الفداء، ج۱، ص۱۸۱.</ref> ادامه یافت. از ویژگی‌های [[محمد بن علی]] {{ع}} آن است که او هم‌نام و هم‌کنیه [[رسول‌الله]] {{صل}} بوده است<ref>مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج۱، ص۱۳۰.</ref> و در این باره [[روایات]] متعددی در منابع [[فریقین]] آمده است؛ مثلاً؛ از [[حضرت علی]] {{ع}} نقل شده که [[رسول الله]] {{صل}} به ایشان فرمود: «به زودی [[خداوند]] [[فرزندی]] به تو عطا خواهد کرد که هم‌نام و هم‌کنیه من خواهد بود»<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۵، ص۹۲ و تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۵۴، ص۳۲۷؛ کنز العمال، متقی هندی، ج۱۴، ص۳۱ و إمتاع الأسماع، مقریزی، ج۱۳، ص۱۸۶.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۳-۵۰۵؛ [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 668-670.</ref> | ||
[[محمد بن حنفیه]] مردی عالم، [[شجاع]]، نیرومند و [[قوی]] بود. از [[امام رضا]] {{ع}} [[نقل]] است که فرمود: «محمدها از اینکه [[خدای عزوجل]] [[نافرمانی]] شود، خودداری می‌کنند.» [[راوی]] گوید: من از آن [[حضرت]] پرسیدم: «محمدها چه کسانی هستند؟» فرمود: «[[محمد بن جعفر]]، [[محمد بن ابی بکر]]، [[محمد بن ابی حذیفه]] و [[محمد بن حنفیه]]». نیز [[روایت]] است که روزی [[امام علی]] {{ع}} [[حسنین]] را به حضور‌طلبید و ضمن سفارش‌هایی به آنان خطاب به ابن‌حنفیه گفت: «پس بدان که من تو را نیز به همان‌ها [[وصیت]] می‌کنم و نیز به تو سفارش می‌کنم که [[احترام]] برادرانت را نگه‌داری، زیرا [[حق]] آن دو بر تو بزرگ است، پس کاری را بدون نظر آنها انجام مده.» آن‌گاه به [[حسن]] {{ع}} و [[حسین]] {{ع}} نیز فرمود: «شما را نیز سفارش می‌کنم، زیرا که وی [[برادر]] شما و پسر [[پدر]] شماست و به خوبی دانسته‌اید که پدرتان او را پیوسته [[دوست]] می‌داشت»<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 668-670.</ref>. | |||
== مادر [[محمد بن حنفیه]] == | |||
نام مادر [[محمد بن علی]] {{ع}}، [[خولة بنت أیاس بن جعفر]] از [[بنی حنیفة]] است<ref>بحارالانوار، ج۴۲، ص۹۰ و أعیان الشیعة، سید محسن امین امینی، ج۶، ص۳۶۰.</ref>. در [[منابع حدیثی]] او را از [[اسیران]] [[جنگ‌های رده]] در زمان [[ابی‌بکر]] محسوب کرده‌اند<ref>شرح الأخبار، قاضی نعمان مغربی، ج۳، ص۲۹۵ ـ ۲۹۶.</ref> و لذا گفته شده که آیا [[خولة بنت أیاس]]، [[مرتد]] بوده است یا نه؟ که بسیاری با این مطلب مخالف‌اند<ref>صلاة التراویح، سنة مشروعة أو بدعة محدثه؟ شیخ جعفر باقری: ۱۹۷.</ref>. او در سال ۱۳ [[هجری]] و به قولی ۲۱ هجری صاحب [[فرزندی]] به نام [[محمد]]، معروف به [[ابن الحنفیه]] شد<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۵۱۷؛ تاج الموالید (المجموعة)، شیخ طبرسی، ص۱۸؛ مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۸۹-۹۰ و المستجاد من الإرشاد (المجموعه)، علامه حلی، ص۱۳۹ – ۱۴۰ و عمدة القاری، ج۲، ص۲۱۴؛ وی تولد محمد را سال سیزده هجری می‌داند.</ref>. | |||
به خاطر جلالت قدر این بانو، [[فرزند]] گرامی‌اش به نام الحنفیه، که جد اعلای این بانو بوده، خوانده شده است<ref>منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، حبیب الله هاشمی خوئی، ج۱۵، ص۲۴۱ - ۲۴۲.</ref>؛ هنگامی که او را به صورت [[اسیر]] به [[مدینه]] وارد کردند، ابتدا [[أسامة بن زید بن حارثة]] او را خرید و بعد از مشخص شدن [[خانواده]] و اصالتش [[مولای متقیان]] [[حضرت علی]] {{ع}} او را به همسری [[انتخاب]] کرد<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۵-۵۰۷.</ref>. | |||
در [[ | == [[محمد بن حنفیه]]؛ در رکاب [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} == | ||
[[محمد بن حنفیه]] در دوران خود، کسی است که نمی‌تواند بی‌عدالتی‌های اموی‌ها را [[تحمل]] کند و او [[معتقد]] است که [[ابن عفان]]، [[مسئول]] [[فساد]]<ref>الغارات، إبراهیم بن محمد ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۴۹.</ref> و از [[رحمت خدا]] دور است<ref>تقریب المعارف، أبوصلاح حلبی، ص۲۹۵ و ۹ بحارالانوار، ج۳۱، ص۳۰۸.</ref>. او در زمان [[حکومت]] [[امام علی بن ابی طالب]] {{ع}} از [[فرماندهان]] بزرگ [[لشکر]] [[اسلام]] بود و در همه جنگ‌های زمان [[امام]] شرکت داشت. | |||
در [[جنگ | در [[جنگ جمل]]<ref>مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۳۵۲ و ج۳، ص۱۸۵ - ۱۸۶؛ نصب الرایة، زیلعی، ج۴، ص۳۶۲ - ۳۶۳؛ المحلی، ابن حزم، ج۱۱، ص۱۰۳ و عمدة القاری، ج۱۵، ص۴۹ - ۵۰.</ref> [[پرچمدار]] [[لشکر]] [[اسلام]] بوده است<ref>وقعة الجمل، ضامن بن شدقم حسینی مدنی، ص۱۴۱ و منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۵۸ - ۱۵۹ مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۳۳۹ - ۳۴۰.</ref>؛ به طوری که شجاعتش در [[شعر]] [[خزیمه بن ثابت]] [[نقل]] شده است<ref>التذکرة الحمدونیة، ابن حمدون، ج۲، ص۴۸۴ و المستطرف فی کل فن مستظرف، أبشیهی، ج۱، ص۳۶۴.</ref>. [[نقل]] است که در [[جنگ جمل]] پس از حمله نخستین [[امام]] {{ع}} به [[قلب]] [[لشکر]] [[جمل]]، [[پرچم]] به‌دست [[محمد بن حنفیه]] سپرده شد و [[امام]] به او فرمود: «حمله نخستین را با حمله دوم محو و نابود کن و این گروه [[انصار]] و هم همراه تو خواهند بود.» و [[خُزَیمة بن ثابت]] [[ذوالشهادتین]] را با گروهی از [[انصار]] که بسیاری از ایشان از شرکت‌کنندگان در [[جنگ بدر]] بودند با [[محمد]] همراه فرمود. [[محمد]] حمله‌های فراوان و پی‌درپی انجام داد و [[دشمن]] را از [[جایگاه]] خود عقب راند و سخت [[دلاوری]] و [[ایستادگی]] کرد. | ||
در [[جنگ صفین]] نیز به [[فرمان]] [[مالک اشتر]] نزد [[سپاه]] [[شام]] رفت و در برتری‌های [[امام علی]] {{ع}} چنان [[سخنرانی]] کرد که همگان [[فضل]] او را ستودند. [[امام]] {{ع}} در [[نبرد صفین]] او را به همراه مرقال در [[جناح چپ]] [[سپاه]] خود مستقر کرد<ref>شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۱، ص۲۴۴.</ref> و فعالیت او در [[نبرد]] با نهروانیان نیز ستودنی است<ref>ذوب النضار، ابن نما حلی، ص۵۶. </ref>؛ هنگام [[نبرد نهروان]] [[امام]] {{ع}} به او فرمود: «برخیز پسرم و [[پرچم]] را در دست بگیر<ref>قرب الأسناد، حمیری قمی، ص۲۷-۲۸.</ref> و او در [[مقام]] [[پرچمدار]] [[لشکر حق]]، [[شجاعت]] خود را ثابت کرد<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۷-۵۰۹.</ref>. | |||
[[امام علی]]{{ع}} در | پس از [[شهادت امام علی]] {{ع}} [[محمد بن حنفیه]] به فراگیری و [[تعلیم]] [[حدیث]] ممارست داشت و در برابر سیاست‌های حکومت‌های جبار زمان درباره منع [[حدیث]]، در عمل به [[مبارزه]] برخاست. بیشتر [[احادیث]] او منقول از [[امام علی]] {{ع}} است. همچنین [[امام باقر]] {{ع}} و برخی [[راویان]] معروف مانند [[اصبغ بن نباته]]، [[عمران]] بن [[داوود]]، ابوالعباس دینوری، [[عبدالله]] بن [[محمد بن حنفیه]]... از وی [[حدیث]] [[نقل]] کرده‌اند. محتوای [[احادیث]] وی متنوع و شامل وصایای [[امام علی]] {{ع}}، [[محبت]] [[اهل بیت]]، اختصاصات [[اهل بیت]] {{عم}}، [[تفسیر]]، [[کلام]] و [[زیارت]] است. افزون بر [[نقل]] و [[تعلیم]] [[حدیث]]، اظهار نظرهایی نیز از وی به [[ثبت]] رسیده است، از جمله آنکه واژه [[صمد]] را به [[قائم]] به نفس و [[بی‌نیاز]] از غیر خود [[تفسیر]] کرد و تکلم در ذات [[حق]] را موجب [[هلاکت]] شمرد. | ||
[[امام علی]] {{ع}} در فرازهایی چند از [[نهج البلاغه]] [[فرزند]] خویش [[محمد بن حنفیه]] را مخاطب قرار داده است. در فرازی [[آیین]] [[جنگاوری]] را به او [[یادآوری]] می‌کند: اگر کوه‌ها [[متزلزل]] شوند، تو پایدار بمان، دندان‌ها را به هم بفشر و سرت را به عاریت به [[خداوند]] بسپار و پاهایت را چونان میخ در [[زمین]] [[استوار]] کن و تا دورترین کرانه‌های میدان [[نبرد]] را زیر نظر گیر و صحنه‌های وحشت‌خیز را نادیده بگیر و بدان که [[پیروزی]] [[وعده]] [[خداوند سبحان]] است<ref>{{متن حدیث|تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا تَزُلْ، عَضَّ عَلَى نَاجِذِكَ، أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَكَ، تِدْ فِي الْأَرْضِ قَدَمَكَ، ارْمِ بِبَصَرِكَ أَقْصَى الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَكَ، وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۱</ref>. و در فرازی دیگر نیز او را این‌گونه مخاطب قرار می‌دهد: ای [[فرزند]] [[بیم]] دارم که تو [[فقیر]] شوی، پس به [[خدا]] [[پناه]] ببر از [[فقر]]، زیرا [[فقر]] سبب [[نقص]] در [[دین]] و [[سرگردانی]] [[عقل]] و ایجادکننده [[دشمنی]] است<ref>{{متن حدیث|يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ؛ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ}}؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۱۱</ref>.<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 668-670.</ref> | |||
==[[ | == [[محمد بن حنفیه]] و [[امام حسین]] {{ع}} == | ||
[[ | وقتی [[امام حسین]] {{ع}} از [[مدینة النبی]] {{صل}} خارج شد، عده‌ای از [[یاران]] و [[خانواده]] [[امام]] {{ع}} ایشان را [[همراهی]] کردند، اما به [[گواه]] متون [[تاریخی]]، [[محمد بن حنفیه]] در این [[سفر]] [[امام حسین]] {{ع}} را [[همراهی]] نکرد<ref>روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۷۱- ۱۷۲ و بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۲۹-۳۳۰. </ref>؛ ولی با مراجعه دقیق به متون [[تاریخی]] می‌توان فهمید که حضور نداشتن او در کاروان [[امام]] {{ع}} به امر [[امام حسین]] {{ع}} بوده است؛ زیرا [[امام حسین]] {{ع}} به او فرمود: {{متن حدیث|أَمَّا أَنْتَ يَا أَخِي فَلَا عَلَيْكَ أَنْ تُقِيمَ بِالْمَدِينَةِ فَتَكُونَ لِي عَيْناً لَا تُخْفِي عَنِّي شَيْئاً مِنْ أُمُورِهِمْ}}<ref>لواعج الأشجان، سید محسن امین عاملی، ص۲۹ - ۳۰.</ref>؛ همچنین او از نظر جسمی در شرایطی نبود که بتواند به [[کربلا]] برود<ref>الصحیح من سیرة الإمام علی {{ع}}، سید جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۲۹۷ - ۳۰۰.</ref> و چون [[محمد بن حنفیه]] بزرگ [[بنی‌هاشم]] بود، نامه‌های [[امام حسین]] {{ع}} که خطاب به [[بنی هاشم]] صادر می‌شد، به نام [[محمد بن حنفیه]] بوده است؛ مانند: نامهای که [[امام]] {{ع}} از [[مکه]] به او نوشت<ref>کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، ص۱۵۷.</ref> و یا [[نامه]] دیگری که [[امام]] {{ع}} از [[کربلا]] برای او نوشت<ref>کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، ص۱۵۷ - ۱۵۸، قال: کتب الحسین بن علی {{عم}} إلی محمد بن علی {{ع}} من کربلاء.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۰۹-۵۱۱.</ref> | ||
==[[ | == [[ابن الحنفیه]] و [[ابن زبیر]] == | ||
[[یزید]] در سال ۶۳ هجری از [[دنیا]] رفت و [[عبدالله بن زبیر]] وقت را مغتنم شمرده، توانست بر [[عراق]] و [[حجاز]] و [[خراسان]] [[تسلط]] یابد. البته او نیز در سال ۷۳ [[هجری]] کشته شد<ref>شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۰۳ - ۱۰۴.</ref>؛ او در دوران [[حکومت]]، جوی [[خفقان]]آور پدید آورد و سخت‌گیری خود را درباره [[اهل بیت]] {{ع}} و طرفداران ایشان به اوج رساند؛ او [[ابن عباس]]، دانشمند معروف [[اسلامی]] را به [[طائف]] [[تبعید]] کرد<ref>مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۵.</ref> بر [[ابن الحنفیه]] نیز بسیار سخت گرفت<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۶۲.</ref>؛ [[محمد بن حنفیه]] هرگز با [[ابن زبیر]] [[بیعت]] نکرد<ref>موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۵۱۸، ظاهرا «ابن الحنفیه» با یزید به خاطر حفظ یکپارچگی جامعه بیعت کرده است. (موسوعه التاریخ الاسلامی، محمد هادی یوسفی غروی، ج۶، ص۵۹).</ref> و [[ابن زبیر]] هم او را زندانی کرد<ref>الفرج بعد الشدة، قاضی تنوخی، ج۲، ص۴۳۷.</ref>؛ همچنین او قصد [[سوزاندن]] [[ابن الحنفیه]] را داشت<ref>وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۲- ۱۷۳ و شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۲۳ - ۱۲۴: ابن زبیر هفده نفر از اهل بیت را زندانی کرد و قصد قتل یا سوزاندن آنها را داشت و افرادی مانند حسن مثنی در بین آنها بود. (شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۴۶ - ۱۴۷).</ref> که [[مختار بن ابی عبید]] او را [[نجات]] داده، به [[طائف]] فرستاد<ref>عمدة القاری، ج۱۸، ص۲۶۷.</ref>. هنگامی که [[حاکم]] بدسرشت [[زبیری]] به [[مولای متقیان]]، [[حضرت علی]] {{ع}} آشکارا توهین کرد، [[محمد بن علی بن ابی طالب]] با [[شجاعت]] در مقابل او ایستاد و در حالی که حاضران در مجلس را [[سرزنش]] می‌کرد، رو به [[عبدالله بن زبیر]] هتاک کرد و فرمود: «به [[درستی]] که [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} [[دست خدا]] و مانند صاعقه‌ای از طرف [[خدا]] بر ضد [[دشمنان دین]] خداست» و در ادامه [[کینه]] و [[حسد]] [[ابن زبیر]] نسبت به [[حضرت علی]] {{ع}} را یادآور شد و او را [[سرزنش]] کرد که چگونه به خود جرأت داده است تا از [[حضرت علی]] {{ع}} به [[زشتی]] یاد کند. [[محمد بن حنفیه]] به [[فرزند]] [[زبیر]] یادآور شد که [[دشمن]] [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} یا [[منافق]] است<ref>مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، ج۳، ص۸۰ و مواقف الشیعة، أحمدی میانجی، ج۱، ص۵۵.</ref> و یا [[کافر]]<ref>شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۴، ص۶۲-۶۳ و بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۰۲.</ref> و هنگامی که [[حاکم]] [[زبیری]] سخنان مستدل [[محمد بن حنفیه]] را شنید، مجبور شد دوباره بر [[منبر]] رفته، عذرخواهی کند<ref>شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۴، ص۶۳ و بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۰۲.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۱۱-۵۱۳.</ref> | |||
== [[محمد بن علی]] {{ع}} و [[مختار ثقفی|مختار بن ابی عبید الثقفی]] == | |||
هنگامی که [[مغیره بن شعبه]] به امر [[معاویه]] به [[حکومت]] [[کوفه]] [[منصوب]] شد، او بر [[منبر]] به حضرت {{ع}} توهین می‌کرد و این در حالی بود که مختار به خاطر ارتباطی که با [[محمد بن علی]] {{ع}} داشت، شیفته [[اهل بیت]] {{عم}} بود. پس هرگاه در [[کوفه]] سخنان [[مغیره]] را می‌شنید [[بغض]] اموی‌ها در او زیادتر می‌شد<ref>ذوب النضار، ص۶۷ - ۶۸.</ref>؛ [[امام سجاد]] {{ع}} و [[محمد بن حنفیه]] حرکت [[مختار ثقفی]] را برای گرفتن [[انتقام]] از [[قاتلان امام حسین]] {{ع}} [[تأیید]] کرده‌اند<ref>ذوب النضار، ص۹۶ – ۹۷. {{متن حدیث|قال يا عم لو أن عبدا زنجيا تعصب لنا أهل البيت لوجب على الناس موازرته و قد وليتك هذا الأمر فاصنع ما شئت فخرجوا و قد سمعوا كلامه و هم يقولون أذن لنا زين العابدين {{ع}} و محمد بن الحنفية}}.</ref>؛ از کارهای [[مختار ثقفی]] رها کردن [[محمد بن حنفیه]] از [[حبس]] [[عبدالله بن زبیر]] است<ref>فتح الباری، ج۸، ص۲۴۵ - ۲۴۶ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۵۱۸.</ref>؛ از دیگر کارهای [[مختار ثقفی]] به [[هلاکت]] رساندن: [[ابن زیاد]]، [[حصین بن نمیر]] و [[شرحبیل بن ذی الکلاع]] است که سر آنها را برای [[ابن الحنفیه]] و [[امام سجاد]] {{ع}} در [[مکه]] فرستاد<ref>الأمالی، شیخ طوسی، ص۲۴۲.</ref> و [[امام سجاد]] {{ع}} نیز [[خدا]] را [[شکر]] کرد<ref>الأمالی، شیخ طوسی، ص۲۴۲ - ۲۴۳ و عمدة القاری، ج۱۶، ص۲۴۱.</ref>. | |||
و در هنگام بررسی [[فرقه‌ها]] و نحله‌های [[کلامی]] و [[فقهی]] همیشه از فرقه‌ای به نام کیسانی بحث می‌شود، در منابع [[شیعی]] و [[اهل سنت]] این [[فرقه]] از [[پیروان]] [[مختار ثقفی]] دانسته شده است. آنها درباره [[شخصیت]] [[ابن الحنفیه]] به [[اشتباه]] دچار شدند و او را نزد [[پیروان]] [[مختار ثقفی]]، [[مهدی موعود]] معرفی می‌کنند<ref>من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۵۴۳ و تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۹، ص۳۱۵؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، ابن اثیر، ج۳، ص۱۷۵؛ العوالم، الإمام الحسین {{ع}} ص۶۶۶-۶۶۷؛ الفصول العشرة، شیخ مفید، ص۱۰۹- ۱۱۰ و الصراط المستقیم، علی بن یونس عاملی نباطی بیاضی، ج۱، ص۱۵۵.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۱۳-۵۱۴.</ref> | |||
== | == [[ابن الحنفیه]] و [[امام سجاد]] {{ع}} == | ||
در بسیاری از متون [[روائی]] آمده است که [[محمد بن حنفیه]] بعد از [[شهادت امام حسین]] {{ع}} [[ادعای امامت]] داشت و در مقابل [[حجت خدا]]، [[امام سجاد|حضرت علی بن الحسین السجاد]] {{ع}} موضع گرفته و کار به حدی بالا گرفت که [[امام سجاد]] {{ع}} عموی خود را برای قسم نزد [[حجر الاسود]] فرا خواند و در این زمان، [[محمد بن حنفیه]] [[تسلیم]] [[معجزه]] [[امام]] {{ع}} شد و بعد از [[اقرار]] [[حجر الاسود]] به [[حقانیت]] ادعای [[امام سجاد]] {{ع}} او [[توبه]] می‌کرد<ref>ذوب النضار، ص۵۱- ۵۲، الغیبة، شیخ طوسی، ص۱۸ - ۱۹ و ۱۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۵، ص۳۴۷ - ۳۴۸؛ الصحیفة السجادیة (ابطحی)، امام زین العابدین {{ع}}، ص۶۰۴- ۶۰۵ و معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۵۴ – ۵۶.</ref>، اما در متون [[روائی]] [[شیعه]] آمده که [[امام علی]] {{ع}} فرموده است: محامده نمی‌گذارند از [[خدا]] [[نافرمانی]] شود<ref>{{متن حدیث|قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ إِنَّ الْمَحَامِدَةَ تَأْبَى أَنْ يُعْصَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ}}؛ الغارات، ج۲، ص۷۵۲؛ اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، شیخ طوسی، ج۱، ص۲۸۶؛ بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۴۲- ۲۴۳ و ج۳۴، ص۲۸۲؛ نقد الرجال، تفرشی، ج۴، ص۹۷؛ جامع الرواة، محمد علی اردبیلی، ج۲، ص۴۵؛ منتهی المقال فی احوال الرجال، شیخ محمد بن اسماعیل مازندرانی، ج۵، ص۲۹۳؛ طرائف المقال، سیدعلی بروجردی، ج۲، ص۱۰۶؛ شعب المقال فی درجات الرجال، میرزا أبوالقاسم نراقی، ص۳۰۳ و معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۴۷.</ref> و بدون [[شک]]، [[محمد بن حنفیه]] از محامده است و کدام [[گناه]] بزرگ‌تر از ادعای [[منصب امامت]]؟ همچنین با بررسی اجمالی [[شخصیت]] [[محمد بن علی]] {{ع}} خواهیم فهمید که محال است صاحب سرّی مانند وی چنین خطای فاحشی داشته باشد و [[کلام]] آخر آنکه در همه منابع آمده است که وی [[توبه]] کرده است که این، خود جهادی بزرگ است. در برخی [[روایات]] [[محمد بن علی]] {{ع}} به [[حضرت عیسی]] {{ع}} [[تشبیه]] شده است و [[دشمنان]] درباره او به اشتباه [[قضاوت]] کرده، او را از [[یاوران امام باقر]] {{ع}} دانسته‌اند<ref>تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، ج۴، ص۴۸۸ – ۴۸۹.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۱۵-۵۱۶.</ref> | |||
== | == سرانجام == | ||
سرانجام [[محمد بن حنفیه]] در سال ۷۳ به [[دیدار]] [[معبود]] خویش شتافت<ref>اسعاف المبطا برجال الموطا، ص۹۵ ولی در المختصر فی اخبار البشر تاریخ ابی الفداء سال وفات او ۷۶ ق دانسته شده است؛ عمدة القاری (ج۲، ص۲۱۴) تاریخ وفات او سال ۸۰ یا ۸۴ ق نقل شده است.</ref> و به [[اذن]] [[امام باقر]] {{ع}} در [[مقبره]] [[قریش]] به [[خاک]] سپرده شد<ref>الفصول المختاره، شیخ مفید، ص۲۹۸.</ref>.<ref>[[سید حمید روحانی|روحانی، سید حمید]]، [[محمد بن حنفیه (مقاله)|مقاله «محمد بن حنفیه»]]، [[اصحاب امام حسن مجتبی (کتاب)| اصحاب امام حسن مجتبی]]، ص ۵۱۸.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱٬۳۶۸: | خط ۱۰۳: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:اصحاب امام حسین]] | ||
[[رده:مدخل موعودنامه]] | [[رده:مدخل موعودنامه]] | ||
[[رده:مدخل نهج البلاغه]] | [[رده:مدخل نهج البلاغه]] | ||
[[رده:اعلام]] | [[رده:اعلام]] | ||
[[رده:فرزندان امام علی]] | |||
[[رده:بنی‌هاشم]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۹
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فرزندان امام علی است. محمد حنفیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: محمد حنفیه در تراجم و رجال - محمد حنفیه در معارف و سیره حسینی - محمد حنفیه در معارف مهدویت - محمد حنفیه در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| محمد بن علی بن ابی طالب | |
|---|---|
| مشهور به ابن الحنفیه | |
 قبرستان بقیع | |
| نام کامل | محمد بن علی بن ابی طالب |
| جنسیت | مرد |
| اهل | مدینه |
| از قبیله | قریش |
| از تیره | بنی هاشم |
| پدر | علی ابن ابی‌طالب |
| مادر | خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة |
| پسر | |
| تاریخ تولد | ۲۱ هجری |
| محل تولد | مدینه |
| درگذشت | ۷۳ هجری، مدینه |
| طول عمر | ۵۲ سال |
| محل آرامگاه | مدینه |
| دین | اسلام، شیعه |
| از اصحاب | امام علی |
| علت شهرت | فرزند امیرالمؤمنین(ع) |
محمد بن علی بن ابی طالب (ع)، معروف به ابن الحنفیه در سال ۱۳ و یا ۲۱ هجری به دنیا آمده و مادرش «خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة» نام دارد. ایشان مردی عالم، شجاع، نیرومند و قوی بود و در زمان حکومت امام علی بن ابی طالب (ع) از فرماندهان بزرگ لشکر اسلام بود و در همه جنگ‌های زمان امام شرکت داشت.
محمد بن حنفیه در حادثه کربلا حضور نداشت و علت عدم حضور امر امام حسین (ع) بوده است؛ همچنین او از نظر جسمی در شرایطی نبود که بتواند به کربلا برود. ایشان سرانجام در سال ۷۳ به دیدار معبود خویش شتافت و در مقبره قریش به خاک سپرده شد.
مقدمه
محمد بن علی بن ابی طالب (ع)، معروف به ابن الحنفیه و مکنی به ابوالقاسم از فرزندان حضرت علی (ع) است که به قولی در سال ۱۳ و به قولی در سال ۲۱ هجری به دنیا آمده است. مادرش، خولة بنت جعفر بن قیس الحنفیة و خود، از راویان حدیث است که در فرق اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد.
مادر ایشان از کسانی بود که در جنگ‌های رده، اسیر و به مدینه آورده شد[۱]. او را محمد الاکبر، معروف به ابن الحنفیه نیز نامیده‌اند[۲] و این عنوان نسبت او را به مادر گرامی‌اش مشخص می‌کند.
نسل امام علی (ع) از طریق امام حسن و امام حسین (ع) و محمد بن حنفیه[۳] ادامه یافت. از ویژگی‌های محمد بن علی (ع) آن است که او هم‌نام و هم‌کنیه رسول‌الله (ص) بوده است[۴] و در این باره روایات متعددی در منابع فریقین آمده است؛ مثلاً؛ از حضرت علی (ع) نقل شده که رسول الله (ص) به ایشان فرمود: «به زودی خداوند فرزندی به تو عطا خواهد کرد که هم‌نام و هم‌کنیه من خواهد بود»[۵].[۶]
محمد بن حنفیه مردی عالم، شجاع، نیرومند و قوی بود. از امام رضا (ع) نقل است که فرمود: «محمدها از اینکه خدای عزوجل نافرمانی شود، خودداری می‌کنند.» راوی گوید: من از آن حضرت پرسیدم: «محمدها چه کسانی هستند؟» فرمود: «محمد بن جعفر، محمد بن ابی بکر، محمد بن ابی حذیفه و محمد بن حنفیه». نیز روایت است که روزی امام علی (ع) حسنین را به حضور‌طلبید و ضمن سفارش‌هایی به آنان خطاب به ابن‌حنفیه گفت: «پس بدان که من تو را نیز به همان‌ها وصیت می‌کنم و نیز به تو سفارش می‌کنم که احترام برادرانت را نگه‌داری، زیرا حق آن دو بر تو بزرگ است، پس کاری را بدون نظر آنها انجام مده.» آن‌گاه به حسن (ع) و حسین (ع) نیز فرمود: «شما را نیز سفارش می‌کنم، زیرا که وی برادر شما و پسر پدر شماست و به خوبی دانسته‌اید که پدرتان او را پیوسته دوست می‌داشت»[۷].
مادر محمد بن حنفیه
نام مادر محمد بن علی (ع)، خولة بنت أیاس بن جعفر از بنی حنیفة است[۸]. در منابع حدیثی او را از اسیران جنگ‌های رده در زمان ابی‌بکر محسوب کرده‌اند[۹] و لذا گفته شده که آیا خولة بنت أیاس، مرتد بوده است یا نه؟ که بسیاری با این مطلب مخالف‌اند[۱۰]. او در سال ۱۳ هجری و به قولی ۲۱ هجری صاحب فرزندی به نام محمد، معروف به ابن الحنفیه شد[۱۱].
به خاطر جلالت قدر این بانو، فرزند گرامی‌اش به نام الحنفیه، که جد اعلای این بانو بوده، خوانده شده است[۱۲]؛ هنگامی که او را به صورت اسیر به مدینه وارد کردند، ابتدا أسامة بن زید بن حارثة او را خرید و بعد از مشخص شدن خانواده و اصالتش مولای متقیان حضرت علی (ع) او را به همسری انتخاب کرد[۱۳].
محمد بن حنفیه؛ در رکاب علی بن ابی طالب (ع)
محمد بن حنفیه در دوران خود، کسی است که نمی‌تواند بی‌عدالتی‌های اموی‌ها را تحمل کند و او معتقد است که ابن عفان، مسئول فساد[۱۴] و از رحمت خدا دور است[۱۵]. او در زمان حکومت امام علی بن ابی طالب (ع) از فرماندهان بزرگ لشکر اسلام بود و در همه جنگ‌های زمان امام شرکت داشت.
در جنگ جمل[۱۶] پرچمدار لشکر اسلام بوده است[۱۷]؛ به طوری که شجاعتش در شعر خزیمه بن ثابت نقل شده است[۱۸]. نقل است که در جنگ جمل پس از حمله نخستین امام (ع) به قلب لشکر جمل، پرچم به‌دست محمد بن حنفیه سپرده شد و امام به او فرمود: «حمله نخستین را با حمله دوم محو و نابود کن و این گروه انصار و هم همراه تو خواهند بود.» و خُزَیمة بن ثابت ذوالشهادتین را با گروهی از انصار که بسیاری از ایشان از شرکت‌کنندگان در جنگ بدر بودند با محمد همراه فرمود. محمد حمله‌های فراوان و پی‌درپی انجام داد و دشمن را از جایگاه خود عقب راند و سخت دلاوری و ایستادگی کرد.
در جنگ صفین نیز به فرمان مالک اشتر نزد سپاه شام رفت و در برتری‌های امام علی (ع) چنان سخنرانی کرد که همگان فضل او را ستودند. امام (ع) در نبرد صفین او را به همراه مرقال در جناح چپ سپاه خود مستقر کرد[۱۹] و فعالیت او در نبرد با نهروانیان نیز ستودنی است[۲۰]؛ هنگام نبرد نهروان امام (ع) به او فرمود: «برخیز پسرم و پرچم را در دست بگیر[۲۱] و او در مقام پرچمدار لشکر حق، شجاعت خود را ثابت کرد[۲۲].
پس از شهادت امام علی (ع) محمد بن حنفیه به فراگیری و تعلیم حدیث ممارست داشت و در برابر سیاست‌های حکومت‌های جبار زمان درباره منع حدیث، در عمل به مبارزه برخاست. بیشتر احادیث او منقول از امام علی (ع) است. همچنین امام باقر (ع) و برخی راویان معروف مانند اصبغ بن نباته، عمران بن داوود، ابوالعباس دینوری، عبدالله بن محمد بن حنفیه... از وی حدیث نقل کرده‌اند. محتوای احادیث وی متنوع و شامل وصایای امام علی (ع)، محبت اهل بیت، اختصاصات اهل بیت (ع)، تفسیر، کلام و زیارت است. افزون بر نقل و تعلیم حدیث، اظهار نظرهایی نیز از وی به ثبت رسیده است، از جمله آنکه واژه صمد را به قائم به نفس و بی‌نیاز از غیر خود تفسیر کرد و تکلم در ذات حق را موجب هلاکت شمرد.
امام علی (ع) در فرازهایی چند از نهج البلاغه فرزند خویش محمد بن حنفیه را مخاطب قرار داده است. در فرازی آیین جنگاوری را به او یادآوری می‌کند: اگر کوه‌ها متزلزل شوند، تو پایدار بمان، دندان‌ها را به هم بفشر و سرت را به عاریت به خداوند بسپار و پاهایت را چونان میخ در زمین استوار کن و تا دورترین کرانه‌های میدان نبرد را زیر نظر گیر و صحنه‌های وحشت‌خیز را نادیده بگیر و بدان که پیروزی وعده خداوند سبحان است[۲۳]. و در فرازی دیگر نیز او را این‌گونه مخاطب قرار می‌دهد: ای فرزند بیم دارم که تو فقیر شوی، پس به خدا پناه ببر از فقر، زیرا فقر سبب نقص در دین و سرگردانی عقل و ایجادکننده دشمنی است[۲۴].[۲۵]
محمد بن حنفیه و امام حسین (ع)
وقتی امام حسین (ع) از مدینة النبی (ص) خارج شد، عده‌ای از یاران و خانواده امام (ع) ایشان را همراهی کردند، اما به گواه متون تاریخی، محمد بن حنفیه در این سفر امام حسین (ع) را همراهی نکرد[۲۶]؛ ولی با مراجعه دقیق به متون تاریخی می‌توان فهمید که حضور نداشتن او در کاروان امام (ع) به امر امام حسین (ع) بوده است؛ زیرا امام حسین (ع) به او فرمود: «أَمَّا أَنْتَ يَا أَخِي فَلَا عَلَيْكَ أَنْ تُقِيمَ بِالْمَدِينَةِ فَتَكُونَ لِي عَيْناً لَا تُخْفِي عَنِّي شَيْئاً مِنْ أُمُورِهِمْ»[۲۷]؛ همچنین او از نظر جسمی در شرایطی نبود که بتواند به کربلا برود[۲۸] و چون محمد بن حنفیه بزرگ بنی‌هاشم بود، نامه‌های امام حسین (ع) که خطاب به بنی هاشم صادر می‌شد، به نام محمد بن حنفیه بوده است؛ مانند: نامهای که امام (ع) از مکه به او نوشت[۲۹] و یا نامه دیگری که امام (ع) از کربلا برای او نوشت[۳۰].[۳۱]
ابن الحنفیه و ابن زبیر
یزید در سال ۶۳ هجری از دنیا رفت و عبدالله بن زبیر وقت را مغتنم شمرده، توانست بر عراق و حجاز و خراسان تسلط یابد. البته او نیز در سال ۷۳ هجری کشته شد[۳۲]؛ او در دوران حکومت، جوی خفقان‌آور پدید آورد و سخت‌گیری خود را درباره اهل بیت (ع) و طرفداران ایشان به اوج رساند؛ او ابن عباس، دانشمند معروف اسلامی را به طائف تبعید کرد[۳۳] بر ابن الحنفیه نیز بسیار سخت گرفت[۳۴]؛ محمد بن حنفیه هرگز با ابن زبیر بیعت نکرد[۳۵] و ابن زبیر هم او را زندانی کرد[۳۶]؛ همچنین او قصد سوزاندن ابن الحنفیه را داشت[۳۷] که مختار بن ابی عبید او را نجات داده، به طائف فرستاد[۳۸]. هنگامی که حاکم بدسرشت زبیری به مولای متقیان، حضرت علی (ع) آشکارا توهین کرد، محمد بن علی بن ابی طالب با شجاعت در مقابل او ایستاد و در حالی که حاضران در مجلس را سرزنش می‌کرد، رو به عبدالله بن زبیر هتاک کرد و فرمود: «به درستی که علی بن ابی طالب (ع) دست خدا و مانند صاعقه‌ای از طرف خدا بر ضد دشمنان دین خداست» و در ادامه کینه و حسد ابن زبیر نسبت به حضرت علی (ع) را یادآور شد و او را سرزنش کرد که چگونه به خود جرأت داده است تا از حضرت علی (ع) به زشتی یاد کند. محمد بن حنفیه به فرزند زبیر یادآور شد که دشمن علی بن ابی طالب (ع) یا منافق است[۳۹] و یا کافر[۴۰] و هنگامی که حاکم زبیری سخنان مستدل محمد بن حنفیه را شنید، مجبور شد دوباره بر منبر رفته، عذرخواهی کند[۴۱].[۴۲]
محمد بن علی (ع) و مختار بن ابی عبید الثقفی
هنگامی که مغیره بن شعبه به امر معاویه به حکومت کوفه منصوب شد، او بر منبر به حضرت (ع) توهین می‌کرد و این در حالی بود که مختار به خاطر ارتباطی که با محمد بن علی (ع) داشت، شیفته اهل بیت (ع) بود. پس هرگاه در کوفه سخنان مغیره را می‌شنید بغض اموی‌ها در او زیادتر می‌شد[۴۳]؛ امام سجاد (ع) و محمد بن حنفیه حرکت مختار ثقفی را برای گرفتن انتقام از قاتلان امام حسین (ع) تأیید کرده‌اند[۴۴]؛ از کارهای مختار ثقفی رها کردن محمد بن حنفیه از حبس عبدالله بن زبیر است[۴۵]؛ از دیگر کارهای مختار ثقفی به هلاکت رساندن: ابن زیاد، حصین بن نمیر و شرحبیل بن ذی الکلاع است که سر آنها را برای ابن الحنفیه و امام سجاد (ع) در مکه فرستاد[۴۶] و امام سجاد (ع) نیز خدا را شکر کرد[۴۷].
و در هنگام بررسی فرقه‌ها و نحله‌های کلامی و فقهی همیشه از فرقه‌ای به نام کیسانی بحث می‌شود، در منابع شیعی و اهل سنت این فرقه از پیروان مختار ثقفی دانسته شده است. آنها درباره شخصیت ابن الحنفیه به اشتباه دچار شدند و او را نزد پیروان مختار ثقفی، مهدی موعود معرفی می‌کنند[۴۸].[۴۹]
ابن الحنفیه و امام سجاد (ع)
در بسیاری از متون روائی آمده است که محمد بن حنفیه بعد از شهادت امام حسین (ع) ادعای امامت داشت و در مقابل حجت خدا، حضرت علی بن الحسین السجاد (ع) موضع گرفته و کار به حدی بالا گرفت که امام سجاد (ع) عموی خود را برای قسم نزد حجر الاسود فرا خواند و در این زمان، محمد بن حنفیه تسلیم معجزه امام (ع) شد و بعد از اقرار حجر الاسود به حقانیت ادعای امام سجاد (ع) او توبه می‌کرد[۵۰]، اما در متون روائی شیعه آمده که امام علی (ع) فرموده است: محامده نمی‌گذارند از خدا نافرمانی شود[۵۱] و بدون شک، محمد بن حنفیه از محامده است و کدام گناه بزرگ‌تر از ادعای منصب امامت؟ همچنین با بررسی اجمالی شخصیت محمد بن علی (ع) خواهیم فهمید که محال است صاحب سرّی مانند وی چنین خطای فاحشی داشته باشد و کلام آخر آنکه در همه منابع آمده است که وی توبه کرده است که این، خود جهادی بزرگ است. در برخی روایات محمد بن علی (ع) به حضرت عیسی (ع) تشبیه شده است و دشمنان درباره او به اشتباه قضاوت کرده، او را از یاوران امام باقر (ع) دانسته‌اند[۵۲].[۵۳]
سرانجام
سرانجام محمد بن حنفیه در سال ۷۳ به دیدار معبود خویش شتافت[۵۴] و به اذن امام باقر (ع) در مقبره قریش به خاک سپرده شد[۵۵].[۵۶]
منابع
پانویس
- ↑ تهذیب الکمال، مزی، ج۲۶، ص۱۴۷ -۱۴۸.
- ↑ تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۷، ص۲۹۴.
- ↑ المختصر فی أخبار البشر تاریه أبی الفداء، ج۱، ص۱۸۱.
- ↑ مرآة الجنان و عبرة الیقظان، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۵، ص۹۲ و تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۵۴، ص۳۲۷؛ کنز العمال، متقی هندی، ج۱۴، ص۳۱ و إمتاع الأسماع، مقریزی، ج۱۳، ص۱۸۶.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۰۳-۵۰۵؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 668-670.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 668-670.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۲، ص۹۰ و أعیان الشیعة، سید محسن امین امینی، ج۶، ص۳۶۰.
- ↑ شرح الأخبار، قاضی نعمان مغربی، ج۳، ص۲۹۵ ـ ۲۹۶.
- ↑ صلاة التراویح، سنة مشروعة أو بدعة محدثه؟ شیخ جعفر باقری: ۱۹۷.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، سبحانی، ج۱، ص۵۱۷؛ تاج الموالید (المجموعة)، شیخ طبرسی، ص۱۸؛ مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۸۹-۹۰ و المستجاد من الإرشاد (المجموعه)، علامه حلی، ص۱۳۹ – ۱۴۰ و عمدة القاری، ج۲، ص۲۱۴؛ وی تولد محمد را سال سیزده هجری می‌داند.
- ↑ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، حبیب الله هاشمی خوئی، ج۱۵، ص۲۴۱ - ۲۴۲.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۰۵-۵۰۷.
- ↑ الغارات، إبراهیم بن محمد ثقفی کوفی، ج۲، ص۷۴۹.
- ↑ تقریب المعارف، أبوصلاح حلبی، ص۲۹۵ و ۹ بحارالانوار، ج۳۱، ص۳۰۸.
- ↑ مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۳۵۲ و ج۳، ص۱۸۵ - ۱۸۶؛ نصب الرایة، زیلعی، ج۴، ص۳۶۲ - ۳۶۳؛ المحلی، ابن حزم، ج۱۱، ص۱۰۳ و عمدة القاری، ج۱۵، ص۴۹ - ۵۰.
- ↑ وقعة الجمل، ضامن بن شدقم حسینی مدنی، ص۱۴۱ و منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱، ص۱۵۸ - ۱۵۹ مناقب آل أبی طالب، ج۲، ص۳۳۹ - ۳۴۰.
- ↑ التذکرة الحمدونیة، ابن حمدون، ج۲، ص۴۸۴ و المستطرف فی کل فن مستظرف، أبشیهی، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ ذوب النضار، ابن نما حلی، ص۵۶.
- ↑ قرب الأسناد، حمیری قمی، ص۲۷-۲۸.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۰۷-۵۰۹.
- ↑ «تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا تَزُلْ، عَضَّ عَلَى نَاجِذِكَ، أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَكَ، تِدْ فِي الْأَرْضِ قَدَمَكَ، ارْمِ بِبَصَرِكَ أَقْصَى الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَكَ، وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۱
- ↑ «يَا بُنَيَّ، إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكَ الْفَقْرَ، فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ؛ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّينِ، مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ»؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۱۱
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص 668-670.
- ↑ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۷۱- ۱۷۲ و بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۲۹-۳۳۰.
- ↑ لواعج الأشجان، سید محسن امین عاملی، ص۲۹ - ۳۰.
- ↑ الصحیح من سیرة الإمام علی (ع)، سید جعفر مرتضی عاملی، ج۱، ص۲۹۷ - ۳۰۰.
- ↑ کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، ص۱۵۷.
- ↑ کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، ص۱۵۷ - ۱۵۸، قال: کتب الحسین بن علی (ع) إلی محمد بن علی (ع) من کربلاء.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۰۹-۵۱۱.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۰۳ - ۱۰۴.
- ↑ مجمع الزوائد، ج۳، ص۳۵.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۵۱۸، ظاهرا «ابن الحنفیه» با یزید به خاطر حفظ یکپارچگی جامعه بیعت کرده است. (موسوعه التاریخ الاسلامی، محمد هادی یوسفی غروی، ج۶، ص۵۹).
- ↑ الفرج بعد الشدة، قاضی تنوخی، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۲- ۱۷۳ و شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۲۳ - ۱۲۴: ابن زبیر هفده نفر از اهل بیت را زندانی کرد و قصد قتل یا سوزاندن آنها را داشت و افرادی مانند حسن مثنی در بین آنها بود. (شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۱۴۶ - ۱۴۷).
- ↑ عمدة القاری، ج۱۸، ص۲۶۷.
- ↑ مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، ج۳، ص۸۰ و مواقف الشیعة، أحمدی میانجی، ج۱، ص۵۵.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۴، ص۶۲-۶۳ و بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۰۲.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، ج۴، ص۶۳ و بحارالانوار، ج۴۲، ص۱۰۲.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۱۱-۵۱۳.
- ↑ ذوب النضار، ص۶۷ - ۶۸.
- ↑ ذوب النضار، ص۹۶ – ۹۷. «قال يا عم لو أن عبدا زنجيا تعصب لنا أهل البيت لوجب على الناس موازرته و قد وليتك هذا الأمر فاصنع ما شئت فخرجوا و قد سمعوا كلامه و هم يقولون أذن لنا زين العابدين (ع) و محمد بن الحنفية».
- ↑ فتح الباری، ج۸، ص۲۴۵ - ۲۴۶ و موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۵۱۸.
- ↑ الأمالی، شیخ طوسی، ص۲۴۲.
- ↑ الأمالی، شیخ طوسی، ص۲۴۲ - ۲۴۳ و عمدة القاری، ج۱۶، ص۲۴۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۵۴۳ و تهذیب التهذیب، ابن حجر، ج۹، ص۳۱۵؛ اللباب فی تهذیب الأنساب، ابن اثیر، ج۳، ص۱۷۵؛ العوالم، الإمام الحسین (ع) ص۶۶۶-۶۶۷؛ الفصول العشرة، شیخ مفید، ص۱۰۹- ۱۱۰ و الصراط المستقیم، علی بن یونس عاملی نباطی بیاضی، ج۱، ص۱۵۵.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۱۳-۵۱۴.
- ↑ ذوب النضار، ص۵۱- ۵۲، الغیبة، شیخ طوسی، ص۱۸ - ۱۹ و ۱۹۶؛ بحارالانوار، ج۴۵، ص۳۴۷ - ۳۴۸؛ الصحیفة السجادیة (ابطحی)، امام زین العابدین (ع)، ص۶۰۴- ۶۰۵ و معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۵۴ – ۵۶.
- ↑ «قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُ إِنَّ الْمَحَامِدَةَ تَأْبَى أَنْ يُعْصَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ الغارات، ج۲، ص۷۵۲؛ اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، شیخ طوسی، ج۱، ص۲۸۶؛ بحارالأنوار، ج۳۳، ص۲۴۲- ۲۴۳ و ج۳۴، ص۲۸۲؛ نقد الرجال، تفرشی، ج۴، ص۹۷؛ جامع الرواة، محمد علی اردبیلی، ج۲، ص۴۵؛ منتهی المقال فی احوال الرجال، شیخ محمد بن اسماعیل مازندرانی، ج۵، ص۲۹۳؛ طرائف المقال، سیدعلی بروجردی، ج۲، ص۱۰۶؛ شعب المقال فی درجات الرجال، میرزا أبوالقاسم نراقی، ص۳۰۳ و معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۴۷.
- ↑ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، شیخ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، ج۴، ص۴۸۸ – ۴۸۹.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۱۵-۵۱۶.
- ↑ اسعاف المبطا برجال الموطا، ص۹۵ ولی در المختصر فی اخبار البشر تاریخ ابی الفداء سال وفات او ۷۶ ق دانسته شده است؛ عمدة القاری (ج۲، ص۲۱۴) تاریخ وفات او سال ۸۰ یا ۸۴ ق نقل شده است.
- ↑ الفصول المختاره، شیخ مفید، ص۲۹۸.
- ↑ روحانی، سید حمید، مقاله «محمد بن حنفیه»، اصحاب امام حسن مجتبی، ص ۵۱۸.