کارکرد سیره: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = سیره معصوم | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} ==نقش و کارکردهای سیره از منظر تربیتی== نخست باید بر این نکته تأکید شود که سیره معصومان{{عم}} دو گونه نقش و کارکرد تربیتی می‌تواند داشته باشد: #نقش تربیتی عام: م...» ایجاد کرد) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
==نقش و کارکردهای سیره از منظر تربیتی== | == نقش و کارکردهای سیره از منظر تربیتی == | ||
نخست باید بر این نکته تأکید شود که [[سیره معصومان]]{{عم}} دو گونه نقش و کارکرد تربیتی می‌تواند داشته باشد: | نخست باید بر این نکته تأکید شود که [[سیره معصومان]]{{عم}} دو گونه نقش و کارکرد تربیتی می‌تواند داشته باشد: | ||
#نقش تربیتی عام: مقصود از این نقش آن است که هر [[رفتاری]] از [[معصومان]]{{عم}}، به علت [[الگو]] بودن آنان، برای دیگران کارکردِ الگوبخشی و [[آموزشی]] دارد. از این منظر | # نقش تربیتی عام: مقصود از این نقش آن است که هر [[رفتاری]] از [[معصومان]]{{عم}}، به علت [[الگو]] بودن آنان، برای دیگران کارکردِ الگوبخشی و [[آموزشی]] دارد. از این منظر رفتار پیامبر{{صل}} و [[امام]]{{ع}} در [[اخلاق فردی]] و [[اجتماعی]]، در [[جنگ]] و [[صلح]]، در [[سیاست]] و [[حکومت]] و در همه حوزه‌ها و برای همه [[پیروان]] و علاقه‌مندان آنان دلالت تربیتی دارد و الهام‌بخش است. از این دیدگاه هر رفتاری از آنان «سیره تربیتی» ـ به معنای عام است ـ و در خود بار پرورشی و دلالت تربیتی دارد. به دیگر سخن، معصومان{{عم}} در بیشتر رفتارهای خویش به گونه‌ای در صدد [[هدایت]]، درس‌آموزی و الگوبخشی به دیگران هستند و [[رفتار]] آنان در صحنه‌های گوناگون این تأثیر و نقش عام را ایفا می‌کند. | ||
#نقش تربیتی خاص: مقصود از این نقش آن است که بخشی از رفتار [[معصومان]]{{عم}}، علاوه بر بُعد عام [[تربیتی]]، به [[طور]] ویژه برای اثرگذاری بر [[رفتار]] دیگران و پرورش و [[تغییر]] رفتار آنان در فضای ویژه تربیتی صادر شده است. | # نقش تربیتی خاص: مقصود از این نقش آن است که بخشی از رفتار [[معصومان]]{{عم}}، علاوه بر بُعد عام [[تربیتی]]، به [[طور]] ویژه برای اثرگذاری بر [[رفتار]] دیگران و پرورش و [[تغییر]] رفتار آنان در فضای ویژه تربیتی صادر شده است. | ||
بنابراین با توجه به این دو نقش می‌توان گفت [[سیره]] بر دو گونه است: | بنابراین با توجه به این دو نقش می‌توان گفت [[سیره]] بر دو گونه است: | ||
# | # سیره تربیتی عام: [[رفتاری]] که در مقام انجام وظیفه فردی در مسائل اخلاقی، [[عبادی]] و [[دینی]] یا به عنوان مسئولیت اجتماعی، [[سیاسی]] و [[فرهنگی]] از [[معصوم]]{{ع}} سر زده است؛ مانند عملکرد [[پیامبر]]{{صل}} یا [[امام]]{{ع}} در [[حُسن خلق]]،[[ تواضع]]،[[ سکوت]] سیاسی و اقدام سیاسی. | ||
#سیره تربیتی خاص: فعالیتی که به صورت خاص، به قصد [[تربیت]] دیگران از معصوم{{ع}} صادر شده است؛ مانند [[وصیت]] به [[فرزندان]]، [[تشویق]] و [[تنبیه]] دیگران و مواردی که معصوم{{ع}} روش تربیتی و [[آموزشی]] خاصی | # سیره تربیتی خاص: فعالیتی که به صورت خاص، به قصد [[تربیت]] دیگران از معصوم{{ع}} صادر شده است؛ مانند [[وصیت]] به [[فرزندان]]، [[تشویق]] و [[تنبیه]] دیگران و مواردی که معصوم{{ع}} روش تربیتی و [[آموزشی]] خاصی القا می‌کند. | ||
اینک به تبیین نقش‌های [[عام و خاص]] تربیتی در سیره می‌پردازیم: | اینک به تبیین نقش‌های [[عام و خاص]] تربیتی در سیره می‌پردازیم: | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
در اینجا، به طور کلی و عام، به مهم‌ترین کارکردها و نقش‌های سیره اشاره می‌کنیم: | در اینجا، به طور کلی و عام، به مهم‌ترین کارکردها و نقش‌های سیره اشاره می‌کنیم: | ||
#نقش الگویی یا انگیزشی سیره: واضح است که ارائه [[الگوی عملی]] و عینی، منشأ تأثیر و برانگیختگی روانی در سطح بالاست. تأثیر عمیق و جدی [[الگو]] مبتنی بر [[روحیه]] [[تقلید]] و همانندسازی در آدمی است و در [[روان‌شناسی]] درباره علت و سازوکارهای روانی آن مباحث گسترده‌ای مطرح شده است<ref>در این زمینه ر.ک: ارونسون، الیوت، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، مباحث تقلید و الگو.</ref>. [[قرآن کریم]] نیز بر این نقش [[سیره]] تصریح می‌کند. [[آیه]]: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> که با ملاحظه [[روایات]] شامل [[ائمه]] هم می‌شود، اشاره‌ای روشن به بحث [[الگو]] دارد؛ گرچه بعید نیست آیه اثر [[آموزشی]] و حتی آثار حکمی و [[فقهی]] را هم شامل شود. نکته دارای اهمیت این است که نقش و کارکرد الگو گاهی عینی و مستقیم است و گاه [[تاریخی]] و غیر مستقیم. نقل فعالیت‌ها و [[منش]] [[تربیتی]] چهره‌های مورد [[احترام]] و اعتبار، از نوع ارائه الگوی غیر مستقیم است. چنان که | # نقش الگویی یا انگیزشی سیره: واضح است که ارائه [[الگوی عملی]] و عینی، منشأ تأثیر و برانگیختگی روانی در سطح بالاست. تأثیر عمیق و جدی [[الگو]] مبتنی بر [[روحیه]] [[تقلید]] و همانندسازی در آدمی است و در [[روان‌شناسی]] درباره علت و سازوکارهای روانی آن مباحث گسترده‌ای مطرح شده است<ref>در این زمینه ر.ک: ارونسون، الیوت، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، مباحث تقلید و الگو.</ref>. [[قرآن کریم]] نیز بر این نقش [[سیره]] تصریح می‌کند. [[آیه]]: {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> که با ملاحظه [[روایات]] شامل [[ائمه]] هم می‌شود، اشاره‌ای روشن به بحث [[الگو]] دارد؛ گرچه بعید نیست آیه اثر [[آموزشی]] و حتی آثار حکمی و [[فقهی]] را هم شامل شود. نکته دارای اهمیت این است که نقش و کارکرد الگو گاهی عینی و مستقیم است و گاه [[تاریخی]] و غیر مستقیم. نقل فعالیت‌ها و [[منش]] [[تربیتی]] چهره‌های مورد [[احترام]] و اعتبار، از نوع ارائه الگوی غیر مستقیم است. چنان که مشاهده الگوی عینی نقش انگیزشی دارد، اطلاع و [[آگاهی]] بر الگوهای معتبر تاریخی هم این نقش را ایفا می‌کند. بنابراین، گزارش سیره‌های تربیتی [[معصومان]]{{عم}} اثر [[الگودهی]] دارد و به خصوص در [[معتقدان]] به [[منزلت]] والای آنان [[ترغیب]] کننده روانی است. | ||
# | # آموزش‌های عملی: نقش دیگر سیره‌های تربیتی، در [[آموزش]] عینی و عملی است. آموزش گاهی در [[تدریس]] و بیان تجلی می‌یابد و گاه در [[رفتار]] [[معلم]] و مربی جلوه‌گر می‌شود. این نکته مورد تأکید همگان است که آموزش عملی در اثرگذاری نقش برجسته‌تری دارد. سیره عملی معصومان{{عم}} و گزارش تاریخی آن در پاره‌ای از موارد می‌تواند نقش آموزشی ایفا کند، چنان‌که در غالب موارد نیز دارای نقش، الگودهی ترغیبی و تربیتی است. البته آموزش عملی در سیره گاه نکته جدیدی می‌آموزد و گاه به تثبیت در اذهان و اطمینان‌آفرینی کمک می‌کند. | ||
#نقش تقویتی: تجسم عینی [[اخلاق]] و [[شخصیت]] [[الهی]] و [[معنوی]] در | # نقش تقویتی: تجسم عینی [[اخلاق]] و [[شخصیت]] [[الهی]] و [[معنوی]] در سیره عملی معصوم{{ع}}، موجب تقویت اعتماد و [[اطمینان]] به آن ملاک‌ها و [[ارزش‌ها]] و [[ایمان]] به عملی بودن آنها در [[زندگی]] [[آدمی]] می‌شود. | ||
۲. '''نقش [[تربیتی]] خاص''': | مشاهده همه معیارهای [[فضیلت]] که در [[کلام الهی]] و سخن [[اولیای خدا]] تبیین شده است، در [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و دیگر [[پیشوایان معصوم]]{{عم}} و تماشا کردن آن «خُلق عظیم»، بدون تردید، در [[انسان‌ها]] [[ایمان]] و [[اطمینان]] [[روحی]] [[تولید]] می‌کند ملاحظه هماهنگی قول و فعل که با [[سیره]] نشان داده می‌شود، مهم‌ترین عامل [[ایمان]] به ارزش‌های متعالی و اعتماد به [[رهبران دینی]] است. | ||
#ارائه اصول و روش‌های خاص و نوین تربیتی، مانند [[اذان]] و اقامه گفتن در گوش نوزاد؛ | |||
# | ۲. '''نقش [[تربیتی]] خاص''': سیره تربیتی به مفهوم خاص، نیز دارای نقش‌های اساسی [[آموزشی]]، تقویتی و الگویی است. اما [[رفتار]] [[معصومان]]{{عم}} در مقام [[تربیت]] دیگران -که در این کتاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت - علاوه بر آنها، نقش‌های زیر را نیز می‌تواند ایفا کند: | ||
#تأکید عملی بر اصول و روش‌هایی که در [[آیات]] و [[روایات]] درباره تربیت ارائه شده است، و نیز نشان دادن مصادیق جزئی آن روش‌ها و تطبیق عملی معیارهای تربیتی؛ | # ارائه اصول و روش‌های خاص و نوین تربیتی، مانند [[اذان]] و اقامه گفتن در گوش نوزاد؛ | ||
#بیان شیوه، | # امضا و تأکید بر اصول و روش‌های معیّن و متداول عقلائی و [[عرفی]] مانند [[تشویق]] و [[تنبیه]] که طبعاً [[میزان]] کاربرد و حدود آن به انضمام دستورهای قولی آنان قابل بررسی و [[شناخت]] خواهد بود؛ | ||
در مجموع می‌توان گفت: سیره تربیتی خاص گاه اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و آداب تربیتی و آموزشی خاصی را ارائه می‌کند و گاه [[تأیید]] و تأکید بر اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و | # تأکید عملی بر اصول و روش‌هایی که در [[آیات]] و [[روایات]] درباره تربیت ارائه شده است، و نیز نشان دادن مصادیق جزئی آن روش‌ها و تطبیق عملی معیارهای تربیتی؛ | ||
بنابراین، با توجه به اینکه سیره از سویی با نگاه به قرائن عام یا قرائن خاص، مطلوبیت خود را می‌رساند و از سوی دیگر دارای نقش‌های تربیتی عام یا خاص است، می‌توان گفت لازم و ضروری است که دست‌اندرکاران [[تربیت اسلامی]] به این بخش از | # بیان شیوه، فنون و [[آداب]] آموزشی و تربیتی و کمک در دستیابی به اصول و مبانی آموزشی و تربیتی و ویژگی‌های مربی. | ||
در مجموع می‌توان گفت: سیره تربیتی خاص گاه اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و آداب تربیتی و آموزشی خاصی را ارائه می‌کند و گاه [[تأیید]] و تأکید بر اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و آداب عرفی و یا روش‌هایی است که در آیات و روایات وارد شده است. | |||
بنابراین، با توجه به اینکه سیره از سویی با نگاه به قرائن عام یا قرائن خاص، مطلوبیت خود را می‌رساند و از سوی دیگر دارای نقش‌های تربیتی عام یا خاص است، می‌توان گفت لازم و ضروری است که دست‌اندرکاران [[تربیت اسلامی]] به این بخش از منابع اسلامی توجه ویژه داشته و به گردآوری سیره‌های تربیتی معصومان{{عم}} و تحلیل آنها و نیز برداشت‌های تربیتی از آنها بپردازند و بهره‌های لازم را از آن ببرند<ref>[[سید علی حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[محمد داوودی|داوودی]]، [[سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (کتاب)|سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت]]، ص ۲۱.</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۳: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:سیره معصوم]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۰۷
نقش و کارکردهای سیره از منظر تربیتی
نخست باید بر این نکته تأکید شود که سیره معصومان(ع) دو گونه نقش و کارکرد تربیتی می‌تواند داشته باشد:
- نقش تربیتی عام: مقصود از این نقش آن است که هر رفتاری از معصومان(ع)، به علت الگو بودن آنان، برای دیگران کارکردِ الگوبخشی و آموزشی دارد. از این منظر رفتار پیامبر(ص) و امام(ع) در اخلاق فردی و اجتماعی، در جنگ و صلح، در سیاست و حکومت و در همه حوزه‌ها و برای همه پیروان و علاقه‌مندان آنان دلالت تربیتی دارد و الهام‌بخش است. از این دیدگاه هر رفتاری از آنان «سیره تربیتی» ـ به معنای عام است ـ و در خود بار پرورشی و دلالت تربیتی دارد. به دیگر سخن، معصومان(ع) در بیشتر رفتارهای خویش به گونه‌ای در صدد هدایت، درس‌آموزی و الگوبخشی به دیگران هستند و رفتار آنان در صحنه‌های گوناگون این تأثیر و نقش عام را ایفا می‌کند.
- نقش تربیتی خاص: مقصود از این نقش آن است که بخشی از رفتار معصومان(ع)، علاوه بر بُعد عام تربیتی، به طور ویژه برای اثرگذاری بر رفتار دیگران و پرورش و تغییر رفتار آنان در فضای ویژه تربیتی صادر شده است.
بنابراین با توجه به این دو نقش می‌توان گفت سیره بر دو گونه است:
- سیره تربیتی عام: رفتاری که در مقام انجام وظیفه فردی در مسائل اخلاقی، عبادی و دینی یا به عنوان مسئولیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از معصوم(ع) سر زده است؛ مانند عملکرد پیامبر(ص) یا امام(ع) در حُسن خلق،تواضع،سکوت سیاسی و اقدام سیاسی.
- سیره تربیتی خاص: فعالیتی که به صورت خاص، به قصد تربیت دیگران از معصوم(ع) صادر شده است؛ مانند وصیت به فرزندان، تشویق و تنبیه دیگران و مواردی که معصوم(ع) روش تربیتی و آموزشی خاصی القا می‌کند.
اینک به تبیین نقش‌های عام و خاص تربیتی در سیره می‌پردازیم:
۱. نقش تربیتی عام: در قرآن کریم برای پیامبر(ص) علاوه بر نبوت و ابلاغ رسالت، بر نقش امامت و هدایت نیز تأکید شده و به همین دلیل وظایفی مانند تعلیم و تزکیه بر عهده آن حضرت قرار گرفته است. نقش امامت و هدایت پیامبر(ص) علاوه بر آنکه در سخنان آن حضرت تجسم می‌یابد، در سیره عملی او نیز ظهور پیدا می‌کند. در حقیقت، همه مکتب در شخصیت انسان کامل و گفتار و رفتار وی جلوه‌گر می‌شود. بدین‌گونه، نقش امامت پیشوایان معصوم(ع) تحقق می‌یابد. تنها نشان دادن معارف دینی در کلام الهی و سخن معصوم(ع)، برای هدایت آدمی و اتمام حجت با وی کافی نیست؛ بلکه تمامیت هدایت به «امامت» است و امامت یعنی تحقق همه ارزش‌ها در عمل و شخصیت پیامبر(ص) و امام(ع).
در اینجا، به طور کلی و عام، به مهم‌ترین کارکردها و نقش‌های سیره اشاره می‌کنیم:
- نقش الگویی یا انگیزشی سیره: واضح است که ارائه الگوی عملی و عینی، منشأ تأثیر و برانگیختگی روانی در سطح بالاست. تأثیر عمیق و جدی الگو مبتنی بر روحیه تقلید و همانندسازی در آدمی است و در روان‌شناسی درباره علت و سازوکارهای روانی آن مباحث گسترده‌ای مطرح شده است[۱]. قرآن کریم نیز بر این نقش سیره تصریح می‌کند. آیه: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾[۲] که با ملاحظه روایات شامل ائمه هم می‌شود، اشاره‌ای روشن به بحث الگو دارد؛ گرچه بعید نیست آیه اثر آموزشی و حتی آثار حکمی و فقهی را هم شامل شود. نکته دارای اهمیت این است که نقش و کارکرد الگو گاهی عینی و مستقیم است و گاه تاریخی و غیر مستقیم. نقل فعالیت‌ها و منش تربیتی چهره‌های مورد احترام و اعتبار، از نوع ارائه الگوی غیر مستقیم است. چنان که مشاهده الگوی عینی نقش انگیزشی دارد، اطلاع و آگاهی بر الگوهای معتبر تاریخی هم این نقش را ایفا می‌کند. بنابراین، گزارش سیره‌های تربیتی معصومان(ع) اثر الگودهی دارد و به خصوص در معتقدان به منزلت والای آنان ترغیب کننده روانی است.
- آموزش‌های عملی: نقش دیگر سیره‌های تربیتی، در آموزش عینی و عملی است. آموزش گاهی در تدریس و بیان تجلی می‌یابد و گاه در رفتار معلم و مربی جلوه‌گر می‌شود. این نکته مورد تأکید همگان است که آموزش عملی در اثرگذاری نقش برجسته‌تری دارد. سیره عملی معصومان(ع) و گزارش تاریخی آن در پاره‌ای از موارد می‌تواند نقش آموزشی ایفا کند، چنان‌که در غالب موارد نیز دارای نقش، الگودهی ترغیبی و تربیتی است. البته آموزش عملی در سیره گاه نکته جدیدی می‌آموزد و گاه به تثبیت در اذهان و اطمینان‌آفرینی کمک می‌کند.
- نقش تقویتی: تجسم عینی اخلاق و شخصیت الهی و معنوی در سیره عملی معصوم(ع)، موجب تقویت اعتماد و اطمینان به آن ملاک‌ها و ارزش‌ها و ایمان به عملی بودن آنها در زندگی آدمی می‌شود.
مشاهده همه معیارهای فضیلت که در کلام الهی و سخن اولیای خدا تبیین شده است، در پیامبر اسلام(ص) و دیگر پیشوایان معصوم(ع) و تماشا کردن آن «خُلق عظیم»، بدون تردید، در انسان‌ها ایمان و اطمینان روحی تولید می‌کند ملاحظه هماهنگی قول و فعل که با سیره نشان داده می‌شود، مهم‌ترین عامل ایمان به ارزش‌های متعالی و اعتماد به رهبران دینی است.
۲. نقش تربیتی خاص: سیره تربیتی به مفهوم خاص، نیز دارای نقش‌های اساسی آموزشی، تقویتی و الگویی است. اما رفتار معصومان(ع) در مقام تربیت دیگران -که در این کتاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت - علاوه بر آنها، نقش‌های زیر را نیز می‌تواند ایفا کند:
- ارائه اصول و روش‌های خاص و نوین تربیتی، مانند اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد؛
- امضا و تأکید بر اصول و روش‌های معیّن و متداول عقلائی و عرفی مانند تشویق و تنبیه که طبعاً میزان کاربرد و حدود آن به انضمام دستورهای قولی آنان قابل بررسی و شناخت خواهد بود؛
- تأکید عملی بر اصول و روش‌هایی که در آیات و روایات درباره تربیت ارائه شده است، و نیز نشان دادن مصادیق جزئی آن روش‌ها و تطبیق عملی معیارهای تربیتی؛
- بیان شیوه، فنون و آداب آموزشی و تربیتی و کمک در دستیابی به اصول و مبانی آموزشی و تربیتی و ویژگی‌های مربی.
در مجموع می‌توان گفت: سیره تربیتی خاص گاه اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و آداب تربیتی و آموزشی خاصی را ارائه می‌کند و گاه تأیید و تأکید بر اصول، روش‌ها، فنون، شیوه‌ها و آداب عرفی و یا روش‌هایی است که در آیات و روایات وارد شده است.
بنابراین، با توجه به اینکه سیره از سویی با نگاه به قرائن عام یا قرائن خاص، مطلوبیت خود را می‌رساند و از سوی دیگر دارای نقش‌های تربیتی عام یا خاص است، می‌توان گفت لازم و ضروری است که دست‌اندرکاران تربیت اسلامی به این بخش از منابع اسلامی توجه ویژه داشته و به گردآوری سیره‌های تربیتی معصومان(ع) و تحلیل آنها و نیز برداشت‌های تربیتی از آنها بپردازند و بهره‌های لازم را از آن ببرند[۳].
منابع
پانویس
- ↑ در این زمینه ر.ک: ارونسون، الیوت، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حسین شکرکن، مباحث تقلید و الگو.
- ↑ «بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست» سوره احزاب، آیه ۲۱.
- ↑ حسینی‌زاده و داوودی، سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت، ص ۲۱.