رهبری اجتماعی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '{{امامت شناسی}} ==پانویس== {{یادآوری پانویس}} {{پانویس2}} ' به '==پانویس== {{یادآوری پانویس}} {{پانویس2}} {{امامت شناسی}}') |
|||
| (۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
{{ | | موضوع مرتبط = امامت | ||
< | | عنوان مدخل = رهبری اجتماعی | ||
: < | | مداخل مرتبط = [[رهبری اجتماعی در قرآن]] | ||
| پرسش مرتبط = امامت (پرسش) | |||
}} | |||
== استمرار [[شئون]] [[رسول خدا]] {{صل}} == | |||
[[امام]] به منزله [[پیامبر]] {{صل}} است و به غیر از [[مناصب]] اختصاصی، تمام شئونات و [[مناصب]] و مسؤولیت‌های او را داراست. همچنین در مبحث [[نبوت]] خواندیم که یکی از [[وظائف]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[مدیریت]] اجتماع [[مسلمانان]] و [[تدبیر امور]] و [[سرپرستی]] [[جامعه اسلامی]] بود<ref>معارف و عقائد ۴، مباحث نبوت خاصه، ص ۲۲۵.</ref>. | |||
[[ولایت]] و [[سرپرستی]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} که از [[قرآن کریم]] و [[روایات]] استفاده میشود مورد قبول [[فریقین]] است. این [[تولی]] و [[سرپرستی]] امور از متون [[دینی]] مانند [[آیه]]: {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref> برداشت میشود. [[ولایت]] در این [[آیه]] مطلق است هم در جنبه‌های [[حکومت]] و [[تدبیر]] [[جامعه اسلامی]] و هم در مسائل شخصی و فردی است مفهومش این است که در کلیه اختیاراتی که "[[انسان]]" نسبت به خویشتن دارد "[[پیامبر]]"{{صل}} از خود او نیز اولی است<ref>ر. ک: تفسیر نمونه، ج۱۷، ص ۲۰۱.</ref>. این [[زعامت]] و [[سرپرستی]] و [[تولی]] امور [[جامعه اسلامی]] که [[خداوند تعالی]] بر اساس [[مصالح]] واقعی به رسولش اعطا فرموده است بعد از [[رسول خدا]] {{صل}} نمی‌تواند مهمل و رها باشد و به [[جانشین]] او منتقل می‌‌گردد. | |||
[[امامت]] و [[خلافت]] و [[جانشینی]] هم که استمرار [[وظائف]] و شئونات آن [[حضرت]] {{صل}} است، مشمل بر [[ولایت]] و [[تصدی]] مسؤولیت‌های [[اجتماعی]] و امور اجرایی [[جامعه]] [[مسلمانان]] می‌‌باشد<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | |||
== [[ادله]] [[روائی]] رهبری اجتماعی [[امام]] == | |||
در [[روایات]] به [[شأن]] اجرائی و [[زعامت]] [[اجتماعی]] [[امام]] و [[جانشین پیامبر]] {{صل}} از جنبه‌های گوناگون توجه داده شده است: | |||
=== [[تکلیف]] [[امام]] در تصدی امور اجتماعی === | |||
سخنان و نامه‌های مکاتبات [[امام امیرالمؤمنین]] {{ع}} به وضوح و روشنی این مطلب را اثبات می‌‌کند که یکی از مسؤولیت‌های [[امام]] و [[خلیفه رسول الله]] {{صل}} اداره [[امور اجتماعی]] و تصدّی و [[سرپرستی]] اجتماع [[مسلمانان]] است. | |||
[[امام امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[مبارزه با ظلم]] و [[اجرای عدالت]] در [[جامعه اسلامی]] که از [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[حکومتی]] است را [[وظیفه امام]] می‌‌دانند: {{متن حدیث|أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه سوم:</ref>. | |||
آن [[حضرت]] در [[بیان]] [[وظائف]] [[الهی]] که بر عهده [[پیشوا]] و [[حاکم]] در [[جامعه اسلامی]] است می‌‌فرماید: به [[یقین]] [[امام]] و [[پیشوا]] جز وظایفی که به امر [[خداوند]] بر عهده او نهاده شده، وظیفه‌ای ندارند؛ یعنی [[ابلاغ]] [[مواعظ]] به همه [[مردم]] و تلاش و کوشش در [[خیرخواهی]] در تمام زمینه ها، احیای [[سنّت]] [[پیامبر]] {{صل}} و اجرای تمام [[قوانین الهی]] و جرای [[حدود الهی]] نسبت به تمام مستحقّین، بدون [[تبعیض]] و بی کم وکاست و احقاق [[حقوق]] و پرداختن سهم همگان از [[بیت المال]]<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۵.</ref>. | |||
[[ | [[سخنرانی]] مهم [[امام]] {{ع}} هنگامی که [[مردم]] در [[مدینه]] با او [[بیعت]] کردند یکی از شواهد فراوان بر این مدعاست که یکی از [[وظائف]] مهم [[امام]] [[تشکیل حکومت]] و [[تصدی]] [[امور اجتماعی]] است: به خدایی که [[پیامبر]] را به [[حق]] فرستاده، [[سوگند]] که همه شما به هم مخلوط و [[غربال]] می‌‌شوید و همچون محتوای دیگ به هنگام جوشش، زیرورو خواهید شد آن گونه که افراد پایین نشین، بالا و بالانشینان، پایین قرار خواهند گرفت و آنان که در [[اسلام]] پیشگام بوده‌اند و برکنار شده بودند بار دیگر سر کار خواهند آمد و کسانی که با [[حیله]] و [[تزویر]] پیشی گرفتند کنار زده خواهند شد<ref>نهج البلاعة، خطبه ۱۶.</ref>. | ||
[[ | [[امام حسین]] {{ع}} [[وظیفه]] [[اجتماعی]] [[امام]] را این گونه [[بیان]] می‌‌کنند: به [[جان]] خودم [[سوگند]] [[امام]] و [[پیشوا]] نیست جز آن کس که به [[کتاب خدا]] در میان [[مردم]] [[حکم]] کند و به دادگستری و [[عدالت]] به پاخیزد و به [[دین حق]] [[دینداری]] کند و خود را در آنچه مربوط به [[خدا]] است نگهداری کند<ref>الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۳۹. و بحارالأنوار، ج۴۴، ص ۳۳۵.</ref>. | ||
در [[خطبه امام]] [[رضا]] {{ع}} در جامع [[مرو]] که که مشتمل بر [[تبیین]] [[جایگاه امامت]] و صفات و [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[امام]] است یکی از [[وظائف امام]] [[زمامداری]] و [[تصدی]] امور مرتبط با [[حکومت]] در [[جامعه اسلامی]] است: {{متن حدیث|إِنَّ الْإِمَامَةَ هِيَ مَنْزِلَةُ الْأَنْبِيَاءِ وَ إِرْثُ الْأَوْصِيَاءِ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ وَ مَقَامُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مِيرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ {{ع}} إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّينِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ صَلَاحُ الدُّنْيَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِي وَ فَرْعُهُ السَّامِي بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصِّيَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ تَوْفِيرُ الْفَيْ ءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْكَامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ وَ الْأَطْرَافِ}}<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص ۲۱۸.</ref>. | |||
[[ | === [[ایجاد نظم در جامعه]] === | ||
در سخن [[امام امیرالمؤمنین]] {{ع}} به جنبه اجرائی و [[نظارت]] بر [[اجرا]] نیز توجه داده شده است: {{متن حدیث|السُّلْطَانُ وَزَعَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ}}<ref>نهج البلاغه: حکمت ۳۳۲ {{عربی|الْوَزَعَةُ بالتحریکِ: جَمعُ وازع وَ هُوَ الحاکمُ یمنعُ مِنْ مُخَالِفَةِ الشّریعةِ، وَ الْأَخْبَارُ بِالْجَمْعِ لِأَنَّ أل فِي السُّلْطَانِ للجنسِ}}. وزعه جمع وازع به کسی گفته میشود که از چیزی پاسداری و نگهبانی می‌‌کند.</ref>. | |||
توجه به این نکته لازم است که آن [[حضرت]] در [[مقام عمل]] هم [[مسؤولیت]] [[حکومت]] و [[زمامداری]] [[مسلمانان]] را بر عهده گرفته و الگوی [[حاکم اسلامی]] را ارائه نمود<ref>ر. ک: فروغ ولایت، ص ۳۲۱.</ref>. | |||
[[صدیقه کبری]] {{س}} در [[خطبه]] [[معروف]] که در [[مسجد نبوی]] ایراد فرموده [[مسؤولیت]] [[امام]] و [[پیشوای مسلمانان]] را در ایجاد [[نظم]] و [[انسجام]] [[جامعه اسلامی]] گوشزد می‌‌فرماید: {{متن حدیث|وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ إِمَامَتَنَا أَمَاناً لِلْفُرْقَةِ}}<ref>احتجاج: ج۱، ص ۱۳۴ و بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۰۷.</ref>. | |||
از [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} نیز [[نقل]] شده: {{متن حدیث|وَ الْإِمَامَةَ نِظَاماً لِلْأُمَّةِ وَ الطَّاعَةَ تَعْظِيماً لِلْإِمَامَةِ}}<ref>نهج البلاغه حکمت ۲۵۲ ابن ابی الحدید در شرح این فراز می‌‌نویسد: {{عربی|وَ فُرِضَتِ الْإِمَامَةُ نِظَاماً لِلْأُمَّةِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ الْخَلْقَ لَا يَرْتَفِعُ الْهَرْجَ وَ الْعَسْفِ وَ الظُّلْمِ وَ الْغَضَبِ وَ السَّرِقَةِ عَنْهُمْ إِلَّا بوازع قَوِيُّ وَ لَيْسَ يَكْفِي فِي امْتِنَاعِهِمْ قُبْحُ الْقَبِيحُ وَ لَا وَعِيدِ الْآخِرَةِ بَلْ لَا بُدَّ لَهُمْ مِنْ سُلْطَانٍ قَاهِرٍ ينظم مَصَالِحِهِمْ فيردع ظالمهم وَ يَأْخُذُ عَلَى أَيْدِي سفهائهم. وَ فُرِضَتِ الطَّاعَةَ تَعْظِيماً لِلْإِمَامَةِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ أَمْرُ الْإِمَامَةُ لَا يَتِمُّ إِلَّا بِطَاعَةِ الرَّعِيَّةِ وَ إِلَّا فَلَوْ عَصَتِ الرَّعِيَّةِ إِمَامِهَا لَمْ يَنْتَفِعُوا بِإِمَامَتِهِ وَ رئاسته عَلَيْهِمْ}} شرح ابن ابی الحدید، ج ۱۹، ص ۹۰.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | |||
== اختصاص مسند [[قضاوت]] == | |||
در سخنان ائمه {{عم}} مسند [[قضاوت]] که از شئون [[اجتماعی]] و مرتبط با [[حکومت]] است از مسؤولیت‌های اختصاصی [[امام]] و پیشوای [[جامعه اسلامی]] دانسته شده. | |||
==اختصاص | [[امام صادق]] {{ع}} [[سلیمان]] بن خالد را از قرار گرفتن در مسند [[قضاوت]] برحذر داشتند به این [[دلیل]] که از شئون اختصاصی [[پیامبر]] و [[جانشین پیامبر]] است یعنی کسی که شایستگی [[علمی]] لازم برای این کار را دارد: {{متن حدیث|اتَّقُوا الْحُكُومَةَ فَإِنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلْإِمَامِ الْعَالِمِ بِالْقَضَاءِ الْعَادِلِ فِي الْمُسْلِمِينَ، لِنَبِيٍّ، أَوْ وَصِيِّ نَبِيٍّ}}<ref>الکافی، ج ۷، ص ۴۰۵ {{عربی|كِتَابُ الْقَضَاءِ وَ الْأَحْكَامِ بَابُ أَنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلْإِمَامِ {{ع}}}}.</ref>. | ||
در | [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} شریح را از اظهارنظر و تصمیم در امر [[قضاوت]] بدون [[اذن]] و کسب [[تکلیف]] از [[امام]] منع کرده است و خطاب به وی اختصاص مسند [[قضاء]] را به [[وجدان]] شرائط یعنی [[پیامبر]] یا [[وصی]] او یادآوری کرده است: {{متن حدیث|قَدْ جَلَسْتَ مَجْلِساً لَا يَجْلِسُهُ إِلَّا نَبِيٌّ أَوْ وَصِيُّ نَبِيٍّ أَوْ شَقِيٌّ}}<ref>الکافی، ج ۷، ص ۴۰۵.</ref>. | ||
[[امام صادق]]{{ع}} [[سلیمان]] بن خالد را از قرار گرفتن در | [[زعامت]] بر اساس شایستگی: [[زعامت]] و تصدی [[امور اجتماعی]] حقی است که اختصاص به واجدان شرائط دارد و دیگران بنا بر اصل عدم [[ولایت]] چنین حقی را ندارند. | ||
[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} شریح را از اظهارنظر و تصمیم در امر [[قضاوت]] بدون [[اذن]] و کسب [[تکلیف]] از [[امام]] منع کرده است و خطاب به وی اختصاص | [[امام امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[ولایت]] و تصدی در امور اجرایی اجتماع که از مسؤولیت‌های [[امام]] است را از آن [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} می‌‌داند: {{متن حدیث|وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ الْآنَ إِذْ رَجَعَ الْحَقُّ إِلَى أَهْلِهِ وَ نُقِلَ إِلَى مُنْتَقَلِهِ}}<ref>نهج البلاغه خطبه دوم:</ref>. و ویژگی‌های [[ولایت]] و [[حکومت]]، از آن آن هاست و [[وصیّت]] و [[وراثت]] ([[پیامبر]]) تنها در آن هاست. و اکنون [[حقّ]] به اهلش بازگشته و به جایگاه اصلی‌اش متنقل شده است (چرا کوتاهی و [[سستی]] می‌‌کنند و قدر این [[نعمت]] [[عظیم]] را نمی‌شناسند)<ref>شرح نهج البلاغة ابن میثم البحرانی ج۱، ص ۲۴۸ و نیز ر. ک: کتاب الأربعین محمد طاهر القمی، ص ۶۷ و، ص ۱۹۹ و شرح نهج البلاعة لابن أبی الحدید ج۹، ص ۱۳۲.</ref>؟ | ||
[[زعامت]] بر اساس | |||
[[امام امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[ولایت]] و | |||
[[حکومت]] و [[تولی]] [[امور اجتماعی]] [[حق]] افرادی است که شرائط لازم برای بر عهده گرفتن آن را داشته باشند. [[اهل بیت]]{{عم}} با توجه به صلاحیت هائی که [[خداوند]] به آنان عطا فرموده و آنچه [[پیامبر اکرم]] در مورد آنان گفته است، از مصادیق تام و کامل و انحصاری واجدان [[حق]] [[ولایت]] و [[سرپرستی]] و [[زعامت]] هستند<ref>ابن میثم بحرانی در توضیح سخن امام{{ع}} {{متن حدیث|وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ}} می‌‌گوید: {{ عربی|إشاره إلی أنّ ولایه أمور المسلمین و خلافه رسول الله{{صل}} لها خصائص هی موجوده فیهم و شروط بها یتأهل الشخص لها و یستحقها و تلک الخصائص ما نبّهنا علیه من الفضائل الاربع النفسانیه(الحکمه و العفه و الشجاعه و العداله) و لا شک فی صدقه{{ع}} فی ذلک فان هذه الفضائل و إن وجد بعضها أو کلها فی غیرهم فعنهم أخذ و إلیهم فیها انتسب}}.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | [[حکومت]] و [[تولی]] [[امور اجتماعی]] [[حق]] افرادی است که شرائط لازم برای بر عهده گرفتن آن را داشته باشند. [[اهل بیت]] {{عم}} با توجه به صلاحیت هائی که [[خداوند]] به آنان عطا فرموده و آنچه [[پیامبر اکرم]] در مورد آنان گفته است، از مصادیق تام و کامل و انحصاری واجدان [[حق]] [[ولایت]] و [[سرپرستی]] و [[زعامت]] هستند<ref>ابن میثم بحرانی در توضیح سخن امام {{ع}} {{متن حدیث|وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ}} می‌‌گوید: {{ عربی|إشاره إلی أنّ ولایه أمور المسلمین و خلافه رسول الله {{صل}} لها خصائص هی موجوده فیهم و شروط بها یتأهل الشخص لها و یستحقها و تلک الخصائص ما نبّهنا علیه من الفضائل الاربع النفسانیه(الحکمه و العفه و الشجاعه و العداله) و لا شک فی صدقه {{ع}} فی ذلک فان هذه الفضائل و إن وجد بعضها أو کلها فی غیرهم فعنهم أخذ و إلیهم فیها انتسب}}.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | ||
==دیدگاه [[متکلمان]]== | |||
== دیدگاه [[متکلمان]] == | |||
در سخن متلکمان [[اسلامی]] نیز به شان و [[مسؤولیت]] [[امام]] در [[اجرای احکام]] و سایر [[امور اجتماعی]] توجه خاص مبذول شده است. [[شیخ طوسی]] در این باره می‌‌گوید: {{عربی|انْهَ یقوم بتدبیر الامه وَ سیاستها وَ تأدیب جناتها وَ القیام بالدفاع عَنْهَا وَ حَرْبُ مِنْ یعادیها وَ تولیه ولایه مِنْ الامراء وَ القضاه وَ غیر ذلک وَ إقامه الْحُدُودِ علی مُسْتَحِقِّهَا}} <ref>الرسائل العشر، ص ۱۱۲.</ref>. | در سخن متلکمان [[اسلامی]] نیز به شان و [[مسؤولیت]] [[امام]] در [[اجرای احکام]] و سایر [[امور اجتماعی]] توجه خاص مبذول شده است. [[شیخ طوسی]] در این باره می‌‌گوید: {{عربی|انْهَ یقوم بتدبیر الامه وَ سیاستها وَ تأدیب جناتها وَ القیام بالدفاع عَنْهَا وَ حَرْبُ مِنْ یعادیها وَ تولیه ولایه مِنْ الامراء وَ القضاه وَ غیر ذلک وَ إقامه الْحُدُودِ علی مُسْتَحِقِّهَا}} <ref>الرسائل العشر، ص ۱۱۲.</ref>. | ||
[[شیخ مفید]] در اوائل المقالات [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[امام]] را [[دلیل]] بر [[لزوم عصمت]] گرفته است<ref>{{ عربی|ان الائمه القائمین مقام الأنبیاء فی تنفیذ الاحکام و اقامه الحدود و حفظ الشرائع و تأدیب الأنام معصومون کعصمه الانبیاء و انهم لا یجوز منهم صغیره الا ما قدمت ذکر جوازه علی الأنبیاء و انه لا یجوز منهم سهو فی شئ فی الدین و لا ینسون شیئا من الاحکام}}. أوائل المقالات، ص ۶۵ شیخ مفید در جای دیگر می‌‌گوید: {{ عربی| انما الإمام نصب لأشیاء کثیره أحدها: الفصل بین المختلفین: رسائل فی الغیبة}}، ج۱، ص ۱۴.</ref>. | [[شیخ مفید]] در اوائل المقالات [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[امام]] را [[دلیل]] بر [[لزوم عصمت]] گرفته است<ref>{{ عربی|ان الائمه القائمین مقام الأنبیاء فی تنفیذ الاحکام و اقامه الحدود و حفظ الشرائع و تأدیب الأنام معصومون کعصمه الانبیاء و انهم لا یجوز منهم صغیره الا ما قدمت ذکر جوازه علی الأنبیاء و انه لا یجوز منهم سهو فی شئ فی الدین و لا ینسون شیئا من الاحکام}}. أوائل المقالات، ص ۶۵ شیخ مفید در جای دیگر می‌‌گوید: {{ عربی| انما الإمام نصب لأشیاء کثیره أحدها: الفصل بین المختلفین: رسائل فی الغیبة}}، ج۱، ص ۱۴.</ref>. | ||
[[علامه حلی]] نیز در کتاب الفین [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[امام]] را به عنوان [[دلیل]] بر [[لزوم عصمت]] مطرح کرده است<ref>{{ عربی|فائده الإمام فی الأشیاء فی الامور التی تتوقف علی الاجتماع کالحروب و إقامه الحدود و العقوبات الشرعیه و غیرها و فیما یرجع إلی کل واحد من المکلفین فی معاده و معاشه و عباداته و فی ما یرجع إلی حفظ نظام النوع وفائدته فی ذلک کله الحمل علی الحق و المنع من الباطل بالنسبه إلی المجموع و إلی کل واحد من المکلفین بالنسبه إلی کل واحد من التکالیف و الامور الشرعیه فی کل زمان}}. الألفین، ص ۲۹۲.</ref>. | [[علامه حلی]] نیز در کتاب الفین [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[امام]] را به عنوان [[دلیل]] بر [[لزوم عصمت]] مطرح کرده است<ref>{{ عربی|فائده الإمام فی الأشیاء فی الامور التی تتوقف علی الاجتماع کالحروب و إقامه الحدود و العقوبات الشرعیه و غیرها و فیما یرجع إلی کل واحد من المکلفین فی معاده و معاشه و عباداته و فی ما یرجع إلی حفظ نظام النوع وفائدته فی ذلک کله الحمل علی الحق و المنع من الباطل بالنسبه إلی المجموع و إلی کل واحد من المکلفین بالنسبه إلی کل واحد من التکالیف و الامور الشرعیه فی کل زمان}}. الألفین، ص ۲۹۲.</ref>. | ||
در دیگر فرق [[کلامی]] نیز به این [[شأن]] از شئونات [[امام]] توجه شده است آنان نیز گاه در ضمن [[بیان]] مسؤولیت‌های [[امام]] در مواردی هنگام [[بیان]] اوصاف و شرائط لازم در امام، [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[پیشوا]] و [[حاکم اسلامی]] را برشمرده‌اند<ref>در منابع کلامی اهل سنت به این وظیفه اجرائی و اجتماعی توجه شده است ر.ک: الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، ص ۱۵.</ref>. | در دیگر فرق [[کلامی]] نیز به این [[شأن]] از شئونات [[امام]] توجه شده است آنان نیز گاه در ضمن [[بیان]] مسؤولیت‌های [[امام]] در مواردی هنگام [[بیان]] اوصاف و شرائط لازم در امام، [[وظائف]] [[اجتماعی]] [[پیشوا]] و [[حاکم اسلامی]] را برشمرده‌اند<ref>در منابع کلامی اهل سنت به این وظیفه اجرائی و اجتماعی توجه شده است ر. ک: الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، ص ۱۵.</ref>. | ||
این [[شأن]] از [[شئون امام]] مورد نظر دیگر [[متکلمان]] نظیر [[ایجی]] و [[جرجانی]] هم قرار گرفته است: اینان [[لزوم]] شرط [[اجتهاد]] برای [[امام]] و زعیم [[جامعه اسلامی]] را مستند به [[وظائف]] او از جمله مسؤولیت‌های [[اجتماعی]] مانند [[قضاوت]] می‌‌دانند علاوه بر این چون [[وظیفه امام]] را در اداره [[امور اجتماعی]] می‌‌دانند، یکی از شرائط لازم را [[مدیریت]] و [[قدرت]] اجرائی می‌‌شمارند<ref>شرح المواقف، ج۸، ص ۳۴۹.</ref>. | این [[شأن]] از [[شئون امام]] مورد نظر دیگر [[متکلمان]] نظیر [[ایجی]] و [[جرجانی]] هم قرار گرفته است: اینان [[لزوم]] شرط [[اجتهاد]] برای [[امام]] و زعیم [[جامعه اسلامی]] را مستند به [[وظائف]] او از جمله مسؤولیت‌های [[اجتماعی]] مانند [[قضاوت]] می‌‌دانند علاوه بر این چون [[وظیفه امام]] را در اداره [[امور اجتماعی]] می‌‌دانند، یکی از شرائط لازم را [[مدیریت]] و [[قدرت]] اجرائی می‌‌شمارند<ref>شرح المواقف، ج۸، ص ۳۴۹.</ref>. | ||
[[امامیه]] و [[اهل سنت]] در اینکه [[امام]] و [[خلیفه رسول خدا]]{{صل}} دارای [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[اجتماعی]] است، [[وحدت]] نظر دارند اما باید<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | [[امامیه]] و [[اهل سنت]] در اینکه [[امام]] و [[خلیفه رسول خدا]] {{صل}} دارای [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[اجتماعی]] است، [[وحدت]] نظر دارند اما باید<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۴۵-۵۰</ref>. | ||
== رهبری اجتماعی در دیدگاه [[اهل سنت]] == | |||
* [[اهل سنت]] بر این عقیده‌اند که [[پیامبر اکرم]] لازم ندیدند بعد از خود کسی را بر منصب ریاست عامه بگمارند. خلیفه اول با بیعت پنج نفر از صحابه و خلیفه دوم نیز به دستور و صلاحدید خلیفه اول و خلیفه سوم بر مبنای شورای ۶ نفره‌ای که خلیفه دوم تعیین کرد و خلیفه چهارم نیز با بیعت مردم حکومت را تصدی نمودند. نووی محدث [[اهل سنت]] گفته است: همه [[اهل سنت]] از فقها و محدثان و متکلمان بر این عقیده‌اند که خلیفه و حاکم به دلیل فسق و ظلم و تعطیل احکام خدا، عزل و خلع نمی‌شود و خروج و قیام علیه او جایز نیست<ref>ر. ک: [[علی رضا امینی|امینی، علی رضا]]؛ [[محسن جوادی|جوادی، محسن]]، [[معارف اسلامی ج۲ (کتاب)|معارف اسلامی]]، ج۲، ص۹۱ - ۹۵.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل‌های وابسته}} | |||
# [[رهبری اخلاقی]] | |||
# [[رهبری علمی]] | |||
# [[رهبری باطنی]] | |||
# [[رهبری سیاسی]] | |||
# [[رهبری اجتماعی]] | |||
# [[رهبری دینی]] | |||
{{پایان مدخل‌های وابسته}} | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۱''']] | |||
# [[پرونده:1368903.jpg|22px]] [[علی رضا امینی|امینی، علی رضا]]؛ [[محسن جوادی|جوادی، محسن]]، [[معارف اسلامی ج۲ (کتاب)|'''معارف اسلامی ج۲''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:رهبری]] | |||
[[رده:رهبری | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۴۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امامت است. رهبری اجتماعی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: رهبری اجتماعی در قرآن - پرسش‌های مرتبطاستمرار شئون رسول خدا (ص)
امام به منزله پیامبر (ص) است و به غیر از مناصب اختصاصی، تمام شئونات و مناصب و مسؤولیت‌های او را داراست. همچنین در مبحث نبوت خواندیم که یکی از وظائف پیامبر اکرم (ص) مدیریت اجتماع مسلمانان و تدبیر امور و سرپرستی جامعه اسلامی بود[۱]. ولایت و سرپرستی پیامبر اکرم (ص) که از قرآن کریم و روایات استفاده میشود مورد قبول فریقین است. این تولی و سرپرستی امور از متون دینی مانند آیه: ﴿النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾[۲] برداشت میشود. ولایت در این آیه مطلق است هم در جنبه‌های حکومت و تدبیر جامعه اسلامی و هم در مسائل شخصی و فردی است مفهومش این است که در کلیه اختیاراتی که "انسان" نسبت به خویشتن دارد "پیامبر"(ص) از خود او نیز اولی است[۳]. این زعامت و سرپرستی و تولی امور جامعه اسلامی که خداوند تعالی بر اساس مصالح واقعی به رسولش اعطا فرموده است بعد از رسول خدا (ص) نمی‌تواند مهمل و رها باشد و به جانشین او منتقل می‌‌گردد. امامت و خلافت و جانشینی هم که استمرار وظائف و شئونات آن حضرت (ص) است، مشمل بر ولایت و تصدی مسؤولیت‌های اجتماعی و امور اجرایی جامعه مسلمانان می‌‌باشد[۴].
ادله روائی رهبری اجتماعی امام
در روایات به شأن اجرائی و زعامت اجتماعی امام و جانشین پیامبر (ص) از جنبه‌های گوناگون توجه داده شده است:
تکلیف امام در تصدی امور اجتماعی
سخنان و نامه‌های مکاتبات امام امیرالمؤمنین (ع) به وضوح و روشنی این مطلب را اثبات می‌‌کند که یکی از مسؤولیت‌های امام و خلیفه رسول الله (ص) اداره امور اجتماعی و تصدّی و سرپرستی اجتماع مسلمانان است. امام امیرالمؤمنین (ع) مبارزه با ظلم و اجرای عدالت در جامعه اسلامی که از شئون و مسؤولیت‌های حکومتی است را وظیفه امام می‌‌دانند: «أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ»[۵].
آن حضرت در بیان وظائف الهی که بر عهده پیشوا و حاکم در جامعه اسلامی است می‌‌فرماید: به یقین امام و پیشوا جز وظایفی که به امر خداوند بر عهده او نهاده شده، وظیفه‌ای ندارند؛ یعنی ابلاغ مواعظ به همه مردم و تلاش و کوشش در خیرخواهی در تمام زمینه ها، احیای سنّت پیامبر (ص) و اجرای تمام قوانین الهی و جرای حدود الهی نسبت به تمام مستحقّین، بدون تبعیض و بی کم وکاست و احقاق حقوق و پرداختن سهم همگان از بیت المال[۶]. سخنرانی مهم امام (ع) هنگامی که مردم در مدینه با او بیعت کردند یکی از شواهد فراوان بر این مدعاست که یکی از وظائف مهم امام تشکیل حکومت و تصدی امور اجتماعی است: به خدایی که پیامبر را به حق فرستاده، سوگند که همه شما به هم مخلوط و غربال می‌‌شوید و همچون محتوای دیگ به هنگام جوشش، زیرورو خواهید شد آن گونه که افراد پایین نشین، بالا و بالانشینان، پایین قرار خواهند گرفت و آنان که در اسلام پیشگام بوده‌اند و برکنار شده بودند بار دیگر سر کار خواهند آمد و کسانی که با حیله و تزویر پیشی گرفتند کنار زده خواهند شد[۷]. امام حسین (ع) وظیفه اجتماعی امام را این گونه بیان می‌‌کنند: به جان خودم سوگند امام و پیشوا نیست جز آن کس که به کتاب خدا در میان مردم حکم کند و به دادگستری و عدالت به پاخیزد و به دین حق دینداری کند و خود را در آنچه مربوط به خدا است نگهداری کند[۸].
در خطبه امام رضا (ع) در جامع مرو که که مشتمل بر تبیین جایگاه امامت و صفات و شئون و مسؤولیت‌های امام است یکی از وظائف امام زمامداری و تصدی امور مرتبط با حکومت در جامعه اسلامی است: «إِنَّ الْإِمَامَةَ هِيَ مَنْزِلَةُ الْأَنْبِيَاءِ وَ إِرْثُ الْأَوْصِيَاءِ إِنَّ الْإِمَامَةَ خِلَافَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خِلَافَةُ الرَّسُولِ وَ مَقَامُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مِيرَاثُ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ (ع) إِنَّ الْإِمَامَةَ زِمَامُ الدِّينِ وَ نِظَامُ الْمُسْلِمِينَ وَ صَلَاحُ الدُّنْيَا وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ إِنَّ الْإِمَامَةَ أُسُّ الْإِسْلَامِ النَّامِي وَ فَرْعُهُ السَّامِي بِالْإِمَامِ تَمَامُ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الصِّيَامِ وَ الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ وَ تَوْفِيرُ الْفَيْ ءِ وَ الصَّدَقَاتِ وَ إِمْضَاءُ الْحُدُودِ وَ الْأَحْكَامِ وَ مَنْعُ الثُّغُورِ وَ الْأَطْرَافِ»[۹].
ایجاد نظم در جامعه
در سخن امام امیرالمؤمنین (ع) به جنبه اجرائی و نظارت بر اجرا نیز توجه داده شده است: «السُّلْطَانُ وَزَعَةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ»[۱۰]. توجه به این نکته لازم است که آن حضرت در مقام عمل هم مسؤولیت حکومت و زمامداری مسلمانان را بر عهده گرفته و الگوی حاکم اسلامی را ارائه نمود[۱۱].
صدیقه کبری (س) در خطبه معروف که در مسجد نبوی ایراد فرموده مسؤولیت امام و پیشوای مسلمانان را در ایجاد نظم و انسجام جامعه اسلامی گوشزد می‌‌فرماید: «وَ طَاعَتَنَا نِظَاماً لِلْمِلَّةِ وَ إِمَامَتَنَا أَمَاناً لِلْفُرْقَةِ»[۱۲]. از امیرالمؤمنین (ع) نیز نقل شده: «وَ الْإِمَامَةَ نِظَاماً لِلْأُمَّةِ وَ الطَّاعَةَ تَعْظِيماً لِلْإِمَامَةِ»[۱۳][۱۴].
اختصاص مسند قضاوت
در سخنان ائمه (ع) مسند قضاوت که از شئون اجتماعی و مرتبط با حکومت است از مسؤولیت‌های اختصاصی امام و پیشوای جامعه اسلامی دانسته شده. امام صادق (ع) سلیمان بن خالد را از قرار گرفتن در مسند قضاوت برحذر داشتند به این دلیل که از شئون اختصاصی پیامبر و جانشین پیامبر است یعنی کسی که شایستگی علمی لازم برای این کار را دارد: «اتَّقُوا الْحُكُومَةَ فَإِنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلْإِمَامِ الْعَالِمِ بِالْقَضَاءِ الْعَادِلِ فِي الْمُسْلِمِينَ، لِنَبِيٍّ، أَوْ وَصِيِّ نَبِيٍّ»[۱۵]. امیرالمؤمنین (ع) شریح را از اظهارنظر و تصمیم در امر قضاوت بدون اذن و کسب تکلیف از امام منع کرده است و خطاب به وی اختصاص مسند قضاء را به وجدان شرائط یعنی پیامبر یا وصی او یادآوری کرده است: «قَدْ جَلَسْتَ مَجْلِساً لَا يَجْلِسُهُ إِلَّا نَبِيٌّ أَوْ وَصِيُّ نَبِيٍّ أَوْ شَقِيٌّ»[۱۶]. زعامت بر اساس شایستگی: زعامت و تصدی امور اجتماعی حقی است که اختصاص به واجدان شرائط دارد و دیگران بنا بر اصل عدم ولایت چنین حقی را ندارند. امام امیرالمؤمنین (ع) ولایت و تصدی در امور اجرایی اجتماع که از مسؤولیت‌های امام است را از آن اهل بیت پیامبر (ص) می‌‌داند: «وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ الْآنَ إِذْ رَجَعَ الْحَقُّ إِلَى أَهْلِهِ وَ نُقِلَ إِلَى مُنْتَقَلِهِ»[۱۷]. و ویژگی‌های ولایت و حکومت، از آن آن هاست و وصیّت و وراثت (پیامبر) تنها در آن هاست. و اکنون حقّ به اهلش بازگشته و به جایگاه اصلی‌اش متنقل شده است (چرا کوتاهی و سستی می‌‌کنند و قدر این نعمت عظیم را نمی‌شناسند)[۱۸]؟
حکومت و تولی امور اجتماعی حق افرادی است که شرائط لازم برای بر عهده گرفتن آن را داشته باشند. اهل بیت (ع) با توجه به صلاحیت هائی که خداوند به آنان عطا فرموده و آنچه پیامبر اکرم در مورد آنان گفته است، از مصادیق تام و کامل و انحصاری واجدان حق ولایت و سرپرستی و زعامت هستند[۱۹][۲۰].
دیدگاه متکلمان
در سخن متلکمان اسلامی نیز به شان و مسؤولیت امام در اجرای احکام و سایر امور اجتماعی توجه خاص مبذول شده است. شیخ طوسی در این باره می‌‌گوید: انْهَ یقوم بتدبیر الامه وَ سیاستها وَ تأدیب جناتها وَ القیام بالدفاع عَنْهَا وَ حَرْبُ مِنْ یعادیها وَ تولیه ولایه مِنْ الامراء وَ القضاه وَ غیر ذلک وَ إقامه الْحُدُودِ علی مُسْتَحِقِّهَا [۲۱]. شیخ مفید در اوائل المقالات وظائف اجتماعی امام را دلیل بر لزوم عصمت گرفته است[۲۲].
علامه حلی نیز در کتاب الفین وظائف اجتماعی امام را به عنوان دلیل بر لزوم عصمت مطرح کرده است[۲۳]. در دیگر فرق کلامی نیز به این شأن از شئونات امام توجه شده است آنان نیز گاه در ضمن بیان مسؤولیت‌های امام در مواردی هنگام بیان اوصاف و شرائط لازم در امام، وظائف اجتماعی پیشوا و حاکم اسلامی را برشمرده‌اند[۲۴].
این شأن از شئون امام مورد نظر دیگر متکلمان نظیر ایجی و جرجانی هم قرار گرفته است: اینان لزوم شرط اجتهاد برای امام و زعیم جامعه اسلامی را مستند به وظائف او از جمله مسؤولیت‌های اجتماعی مانند قضاوت می‌‌دانند علاوه بر این چون وظیفه امام را در اداره امور اجتماعی می‌‌دانند، یکی از شرائط لازم را مدیریت و قدرت اجرائی می‌‌شمارند[۲۵].
امامیه و اهل سنت در اینکه امام و خلیفه رسول خدا (ص) دارای شئون و مسؤولیت‌های اجتماعی است، وحدت نظر دارند اما باید[۲۶].
رهبری اجتماعی در دیدگاه اهل سنت
- اهل سنت بر این عقیده‌اند که پیامبر اکرم لازم ندیدند بعد از خود کسی را بر منصب ریاست عامه بگمارند. خلیفه اول با بیعت پنج نفر از صحابه و خلیفه دوم نیز به دستور و صلاحدید خلیفه اول و خلیفه سوم بر مبنای شورای ۶ نفره‌ای که خلیفه دوم تعیین کرد و خلیفه چهارم نیز با بیعت مردم حکومت را تصدی نمودند. نووی محدث اهل سنت گفته است: همه اهل سنت از فقها و محدثان و متکلمان بر این عقیده‌اند که خلیفه و حاکم به دلیل فسق و ظلم و تعطیل احکام خدا، عزل و خلع نمی‌شود و خروج و قیام علیه او جایز نیست[۲۷].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ معارف و عقائد ۴، مباحث نبوت خاصه، ص ۲۲۵.
- ↑ «پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.
- ↑ ر. ک: تفسیر نمونه، ج۱۷، ص ۲۰۱.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۴۵-۵۰
- ↑ نهج البلاغه، خطبه سوم:
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۵.
- ↑ نهج البلاعة، خطبه ۱۶.
- ↑ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ۲، ص ۳۹. و بحارالأنوار، ج۴۴، ص ۳۳۵.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص ۲۱۸.
- ↑ نهج البلاغه: حکمت ۳۳۲ الْوَزَعَةُ بالتحریکِ: جَمعُ وازع وَ هُوَ الحاکمُ یمنعُ مِنْ مُخَالِفَةِ الشّریعةِ، وَ الْأَخْبَارُ بِالْجَمْعِ لِأَنَّ أل فِي السُّلْطَانِ للجنسِ. وزعه جمع وازع به کسی گفته میشود که از چیزی پاسداری و نگهبانی می‌‌کند.
- ↑ ر. ک: فروغ ولایت، ص ۳۲۱.
- ↑ احتجاج: ج۱، ص ۱۳۴ و بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۰۷.
- ↑ نهج البلاغه حکمت ۲۵۲ ابن ابی الحدید در شرح این فراز می‌‌نویسد: وَ فُرِضَتِ الْإِمَامَةُ نِظَاماً لِلْأُمَّةِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ الْخَلْقَ لَا يَرْتَفِعُ الْهَرْجَ وَ الْعَسْفِ وَ الظُّلْمِ وَ الْغَضَبِ وَ السَّرِقَةِ عَنْهُمْ إِلَّا بوازع قَوِيُّ وَ لَيْسَ يَكْفِي فِي امْتِنَاعِهِمْ قُبْحُ الْقَبِيحُ وَ لَا وَعِيدِ الْآخِرَةِ بَلْ لَا بُدَّ لَهُمْ مِنْ سُلْطَانٍ قَاهِرٍ ينظم مَصَالِحِهِمْ فيردع ظالمهم وَ يَأْخُذُ عَلَى أَيْدِي سفهائهم. وَ فُرِضَتِ الطَّاعَةَ تَعْظِيماً لِلْإِمَامَةِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ أَمْرُ الْإِمَامَةُ لَا يَتِمُّ إِلَّا بِطَاعَةِ الرَّعِيَّةِ وَ إِلَّا فَلَوْ عَصَتِ الرَّعِيَّةِ إِمَامِهَا لَمْ يَنْتَفِعُوا بِإِمَامَتِهِ وَ رئاسته عَلَيْهِمْ شرح ابن ابی الحدید، ج ۱۹، ص ۹۰.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۴۵-۵۰
- ↑ الکافی، ج ۷، ص ۴۰۵ كِتَابُ الْقَضَاءِ وَ الْأَحْكَامِ بَابُ أَنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلْإِمَامِ (ع).
- ↑ الکافی، ج ۷، ص ۴۰۵.
- ↑ نهج البلاغه خطبه دوم:
- ↑ شرح نهج البلاغة ابن میثم البحرانی ج۱، ص ۲۴۸ و نیز ر. ک: کتاب الأربعین محمد طاهر القمی، ص ۶۷ و، ص ۱۹۹ و شرح نهج البلاعة لابن أبی الحدید ج۹، ص ۱۳۲.
- ↑ ابن میثم بحرانی در توضیح سخن امام (ع) «وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ» می‌‌گوید: إشاره إلی أنّ ولایه أمور المسلمین و خلافه رسول الله (ص) لها خصائص هی موجوده فیهم و شروط بها یتأهل الشخص لها و یستحقها و تلک الخصائص ما نبّهنا علیه من الفضائل الاربع النفسانیه(الحکمه و العفه و الشجاعه و العداله) و لا شک فی صدقه (ع) فی ذلک فان هذه الفضائل و إن وجد بعضها أو کلها فی غیرهم فعنهم أخذ و إلیهم فیها انتسب.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۴۵-۵۰
- ↑ الرسائل العشر، ص ۱۱۲.
- ↑ ان الائمه القائمین مقام الأنبیاء فی تنفیذ الاحکام و اقامه الحدود و حفظ الشرائع و تأدیب الأنام معصومون کعصمه الانبیاء و انهم لا یجوز منهم صغیره الا ما قدمت ذکر جوازه علی الأنبیاء و انه لا یجوز منهم سهو فی شئ فی الدین و لا ینسون شیئا من الاحکام. أوائل المقالات، ص ۶۵ شیخ مفید در جای دیگر می‌‌گوید: انما الإمام نصب لأشیاء کثیره أحدها: الفصل بین المختلفین: رسائل فی الغیبة، ج۱، ص ۱۴.
- ↑ فائده الإمام فی الأشیاء فی الامور التی تتوقف علی الاجتماع کالحروب و إقامه الحدود و العقوبات الشرعیه و غیرها و فیما یرجع إلی کل واحد من المکلفین فی معاده و معاشه و عباداته و فی ما یرجع إلی حفظ نظام النوع وفائدته فی ذلک کله الحمل علی الحق و المنع من الباطل بالنسبه إلی المجموع و إلی کل واحد من المکلفین بالنسبه إلی کل واحد من التکالیف و الامور الشرعیه فی کل زمان. الألفین، ص ۲۹۲.
- ↑ در منابع کلامی اهل سنت به این وظیفه اجرائی و اجتماعی توجه شده است ر. ک: الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، ص ۱۵.
- ↑ شرح المواقف، ج۸، ص ۳۴۹.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص ۴۵-۵۰
- ↑ ر. ک: امینی، علی رضا؛ جوادی، محسن، معارف اسلامی، ج۲، ص۹۱ - ۹۵.