حدیث مدینة العلم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
{{ | | موضوع مرتبط = احادیث امامت | ||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[حدیث مدینة العلم در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
{{جعبه اطلاعات احادیث نامدار | |||
| نام حدیث = حدیث مدینة العلم | |||
| نام تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
| متن حدیث = أنا مدینة العلم و علیّ بابها فمن أراد البیت فلیأت الباب | |||
| ترجمه حدیث = من شهر علمم و علی در آن است، پس هرکس بخواهد به خانه آید، از در بیاید | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| صادره از = [[پیامبر خاتم]] {{صل}} | |||
| راویان = {{فهرست جعبه افقی | [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} | [[اصبغ بن نباته]] | [[جابر بن عبدالله انصاری]]}} | |||
| سبب صدور = | |||
| دلالت حدیث = {{فهرست جعبه عمودی | دلالت بر [[مرجعیت علمی]] [[امام علی]] {{ع}} | [[مرجعیت دینی]] [[امام علی]] {{ع}}}} | |||
| اعتبار سند = متواتر | |||
| منابع شیعه = {{فهرست جعبه افقی | [[تحف العقول (کتاب)| تحف العقول]]| [[کمال الدین و تمام النعمه]] | [[الامالی - صدوق (کتاب)| امالی صدوق]] | [[التوحید (کتاب)| توحید صدوق]] | [[الخصال (کتاب)| خصال صدوق]] | [[الامالی - شیخ طوسی (کتاب)| امالی طوسی]] }} | |||
| منابع اهل سنت = {{فهرست جعبه عمودی | [[مستدرک علی الصحیحین]] }} | |||
}} | |||
از کلیدی‌ترین مباحث [[امامت]]، موضوع [[علم امام]] است. کسی که [[جانشین]] [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]]{{صل}} می‌شود، باید در [[علم]] به [[دین]]، [[قرآن]]، [[احکام]]، | از کلیدی‌ترین مباحث [[امامت]]، موضوع [[علم امام]] است. کسی که [[جانشین]] [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] {{صل}} می‌شود، باید در [[علم]] به [[دین]]، [[قرآن]]، [[احکام]]، معارف، [[قضاوت]] و [[داوری]]، [[دانش]] [[سیاسی]] و [[تدبیر]] و جهات دیگر، داناترین باشد. این ویژگی برای [[امام علی|حضرت امیر]] {{ع}} فراهم بود و بارها [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} با عبارت‌های مختلف، مقام علمی و [[دانش]] گستردۀ آن حضرت را یادآور شده و او را در شهر علم خویش دانسته است، به قول فردوسی: درست این سخن، گفت [[پیغمبر]] است که من [[شهر]] علمم، علیّم در است از آنجا که [[امام]]، [[مرجع]] [[فکری]]، [[دینی]] و [[علمی]] [[امّت]] نیز می‌باشد، از ویژگی‌های [[امام]] از دید [[شیعه]]، [[علم فراوان]] و اعلم بودن اوست. | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
در [[احادیث]] بسیاری که در منابع روایی و [[تاریخی]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نقل شده، آمده است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} حضرت علی{{ع}} را باب مدینه علم خود معرفی کرده است. این مطلب با عبارت‌های گوناگونی بیان شده که عبارت {{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}} معروف‌ترین و پرکاربردترین آنهاست. عبارت‌های: {{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}}، {{متن حدیث|أَنَا دَارُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}}، {{متن حدیث|أَنَا دَارُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}}، {{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ الْفِقْهِ}} یا {{متن حدیث|مَدِينَةُ الْجَنَّةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا}}، {{متن حدیث|عَلِيٌّ بَابُ عِلْمِي وَ مُبَيِّنٌ لِأُمَّتِي مَا أُرْسِلْتُ بِهِ}}، نقل‌های دیگر [[حدیث]] مزبور است. | |||
حدیث «[[مدینة العلم]]»، در منابع روایی، تاریخی، [[تفسیری]] و [[کلامی]] شیعه<ref>بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۰۰-۲۰۷؛ غایة المرام، ج۵، باب ۳۰، ص۲۲۵-۲۳۳؛ عمدة عیون صحاح الأخبار، ص۲۹۲-۲۹۵؛ الغدیر، ج۶، ص۸۷-۱۱۷؛ احقاق الحق، تعلیقه آیت‌الله مرعشی، ج۵، ص۴۲۹-۵۲۰؛ نفحات الازهار، ج۱۰، ص۱۲؛ تلخیص الشافی، ج۳، ص۲۱-۲۲؛ اللوامع الإلهیة، ص۴۰۶؛ ارشاد الطالبین، ص۳۵۷-۳۵۸؛ شب‌های پیشاور، ص۹۱۴-۹۲۴؛ دلائل الصدق، ج۲، ص۴۳۹-۴۴۴؛ المراجعات، ص۲۴۴، مراجعه ۴۸.</ref> و در منابع اهل سنت از بیش از ده نفر از [[صحابه پیامبر]]{{صل}} [[روایت]] شده است که عبارت‌اند از: [[علی بن ابی‌طالب]]{{ع}}، [[حسن بن علی]]{{ع}}، [[حسین بن علی]]{{ع}}، [[عبدالله بن عباس]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[عبدالله بن مسعود]]، [[حذیفة بن یمان]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[انس بن مالک]]، [[ابوذر غفاری]]، [[سلمان فارسی]] و [[عقبة بن عامر]]<ref>شواهد التنزیل، ج۱، ص۸۱-۸۴؛ نفحات الأزهار، ج۱۰، ص۱-۲۶.</ref>. جمال‌الدین زرندی از این روایت به عنوان فضیلتی برای [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} که مورد قبول عموم [[صحابه]] بوده، یاد کرده است<ref>نظم درر السمطین، ص۱۱۳.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۲۲.</ref> | |||
== اعتبار حدیث == | |||
با توجه به روایت‌های متعدد حدیث مدینة العلم و روایت‌های گوناگون مرتبط با آن از حیث معنا و مضمون که در منابع مختلف [[شیعه]] و [[اهل سنت]] نقل شده است، در اعتبار این حدیث مجال کمترین تردیدی وجود ندارد، مضاف بر اینکه برخی از [[روایات]] آن از نظر سند، معتبر (صحیح یا حسن) هستند. به این جهت عده‌ای از [[عالمان]] برجسته اهل سنت به اعتبار آن [[اذعان]] کرده‌اند؛ برخی از آنان، آن را صحیح و برخی دیگر حسن شمرده‌اند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۲۳.</ref>. | |||
== مدلول حدیث == | |||
[[حدیث]] «[[مدینة العلم]]» بر [[افضلیت]]، [[عصمت]]، [[وجوب اطاعت]] از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در [[شناخت دین]] و [[سلوک]] طریق [[هدایت]] و [[امامت]] آن حضرت دلالت می‌کند: | |||
=== دلالت بر اعلمیت و افضلیت === | |||
{{اصلی|اعلمیت امام علی|افضلیت امام علی}} | |||
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} در این [[حدیث شریف]]، خود را شهر علم و علی{{ع}} را باب آن معرفی کرده است. بدون [[شک]] مقصود از [[علم]]، علم به همه اموری است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در هدایت [[بشر]]، دخالت دارد؛ چراکه [[هدف]] از [[نبوت]] [[رسول اکرم]]{{صل}} هدایت بشر در همه عرصه‌های [[زندگی]] بوده است. آن حضرت به [[اجماع]] [[مسلمانان]]، جامع [[علوم]] اولین و آخرین بود، چنان‌که [[شریعت اسلام]]، آخرین و کامل‌ترین [[شریعت الهی]] است؛ بنابراین او [[اعلم]] [[امت اسلامی]] ـ اعم از [[صحابه]] و دیگران ـ بلکه اعلم همه [[پیامبران]] و [[اوصیاء]] آنان و عموم [[اولیاء الهی]] است. | |||
بنابراین، در دلالت حدیث مدینة العلم بر [[افضلیت علی]]{{ع}} بر عموم صحابه و دیگر افراد امت اسلامی، بلکه بر عموم انسان‌ها ـ اعم از پیامبران، اوصیاء و اولیاء الهی ـ پس از رسول اکرم{{صل}} جای کمترین تردیدی وجود ندارد<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۲۸.</ref>. | |||
=== دلالت بر عصمت === | |||
{{اصلی|عصمت امام علی}} | |||
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} جامع همه علومی بوده است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در [[هدایت]] [[انسان]] مؤثر است؛ زیرا هدف اصلی رسالت آن حضرت، هدایت [[بشر]] به طریق جامع و کامل [[سعادت]] بوده است. [[قرآن کریم]] منبع و مصدر اصلی [[علوم]] [[وحیانی]] است<ref>سوره نحل، آیه ۸۹.</ref> و [[سنت نبوی]] به عنوان مبیّن کتاب [[الهی]]<ref>سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>، دومین مصدر و منبع معارف و [[احکام اسلامی]] به شمار می‌رود، قرآن کریم و سنت نبوی از هرگونه [[خطا]] و اشتباهی مصون است<ref>سوره فصلت، آیه ۴۲.</ref>. [[فلسفه]] صیانت کامل [[خداوند]] از [[وحی نبوی]] ([[کتاب و سنت]]) این است که تعالیم وحیانی بدون هرگونه [[خطا]] یا اشتباهی به [[مردم]] [[ابلاغ]] شود<ref>سوره جن، آیه ۲۶-۲۸.</ref>. لازمه این [[هدف]] و [[تدبیر]] [[حکیمانه]] [[الهی]] آن است که باب [[مدینه]] [[علم پیامبر]]{{صل}} ـ [[حضرت علی]]{{ع}} ـ نیز از هرگونه خطا و اشتباهی مصون و [[معصوم]] باشد؛ بنابراین، [[حدیث]] «[[مدینة العلم]]» به روشنی بر [[عصمت علی]]{{ع}} دلالت می‌کند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۲۹.</ref>. | |||
=== دلالت بر مرجعیت علمی=== | |||
{{اصلی|مرجعیت علمی امام علی}} | |||
فراگیری معارف و احکام دینی از [[رسول اکرم]]{{صل}} از ویژگی‌های حضرت علی{{ع}} نبوده و دیگر [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} نیز متناسب با آمادگی و [[توانمندی]] ذهنی و شرایط [[زندگی]] خود از تعالیم [[نبوی]] بهره‌مند شده‌اند. چنان‌که نقل تعالیم نبوی به دیگران نیز از مختصات آن حضرت به شمار نمی‌رود. ویژگی ایشان در این خصوص، [[آموختن]] کامل تعالیم نبوی و نقل [[معصومانه]] برای دیگران بوده است. براین اساس، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در میان [[صحابه]] از ویژگی [[مرجعیت علمی]] به صورت کامل و جامع و [[میزان]] داوری در اختلافات [[روایی]] یا [[فکری]] در زمینه معارف و [[احکام الهی]] برخوردار بوده است. از این‌رو دیگر صحابه برای آن‌که از تعالیم وحیانی و نبوی به صورت کامل [[آگاه]] شوند، می‌بایست به [[امیر المؤمنین]]{{ع}} رجوع کنند<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۲۹.</ref>. | |||
=== دلالت بر [[زعامت]] و [[رهبری سیاسی]] === | |||
[[حدیث]] «[[مدینة العلم]]»، از جهات مختلف بر زعامت و رهبری سیاسی امیرالمؤمنین{{ع}} دلالت می‌کند: | |||
# یکی از [[شرایط امامت]]، [[عصمت]] است<ref>امامت در بینش اسلامی، فصل ۱۰ و ۱۱.</ref> و حدیث مدینة العلم بر [[عصمت امیرالمؤمنین]]{{ع}} دلالت می‌کند. | |||
# یکی دیگر از شرایط امامت، [[افضلیت]] است<ref>امامت در بینش اسلامی، فصل ۹.</ref> و حدیث «مدینة العلم» بر [[افضلیت امیرالمؤمنین]]{{ع}} بر دیگر صحابه دلالت می‌کند. | |||
# [[پیامبر اکرم]]{{صل}} علاوه بر اینکه [[مرجع علمی]] در زمینه معارف و احکام الهی و نیز [[اسوه]] [[اخلاقی]] و [[معنوی]] [[امت اسلامی]] بودند، رهبری سیاسی آنان را نیز بر عهده داشتند. این مطلب مورد [[اجماع]] [[مسلمانان]] است. پیامبر اکرم{{صل}} در زمینه [[زعامت]] و [[رهبری سیاسی]] [[امت اسلامی]] ـ همانند [[رهبری]] [[علمی]] و عملی در زمینه [[معارف الهی]] ـ دارای [[علم کامل]] و جامع بودند. این علم کامل و جامع به مقتضای [[حدیث]] «[[مدینة العلم]]» به علی{{ع}} اعطا شده است. [[دانایی]] در [[امور سیاسی]] و [[مدیریتی]]، در مورد کسی که از [[توانمندی]] جسمی و [[روحی]] لازم در این باره مانند [[عدالت]]، [[شجاعت]] و... برخوردار است، ملازمه با [[توانایی]] است. در اینکه علی{{ع}} صفات جسمانی و روحی لازم برای رهبری سیاسی و مدیریت اجتماعی را دارا بود، تردیدی وجود ندارد؛ بنابراین، او یگانه فردی بود که پس از [[رسول اکرم]]{{صل}} صلاحیت رهبری سیاسی و مدیریت اجتماعی امت اسلامی را دارا بود و بر [[مسلمانان]] [[واجب]] بود که در این زمینه با او [[بیعت]] کرده و [[مطیع]] [[اوامر و نواهی]] او باشند. چنان‌که بر اساس گزارش‌های [[تاریخی]]، آن حضرت با همین منطق با کسانی که [[مقام خلافت]] و [[امامت]] را [[غصب]] کرده یا مدعی آن بودند، [[احتجاج]] کرده است<ref>الامامة والسیاسة، ج۲، ص۱۹؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ج۱، ص۱۵۳ و ج۶، ص۱۶۶؛ المناقب، خوارزمی، ص۳۱۴، ح۳۱۴.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]]، ص ۵۳۰.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[علم امام علی]] | |||
* [[علم معصوم]] | |||
* [[علم در معارف و سیره علوی]] | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1224274.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[حدیث مدینة العلم (مقاله)|مقاله «حدیث مدینة العلم»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی، ج۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{فضائل امام علی}} | {{فضائل امام علی}} | ||
[[رده:فضائل امام علی]] | [[رده:فضائل امام علی]] | ||
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | ||
[[رده:احادیث امامت]] | |||
[[رده:احادیث نامدار]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۰:۵۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احادیث امامت است. حدیث مدینة العلم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حدیث مدینة العلم در کلام اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| حدیث مدینة العلم | |
|---|---|
| متن حدیث | |
| «أنا مدینة العلم و علیّ بابها فمن أراد البیت فلیأت الباب» | |
| ترجمه حدیث | |
| من شهر علمم و علی در آن است، پس هرکس بخواهد به خانه آید، از در بیاید | |
| مشخصات حدیث | |
| صادره از | پیامبر خاتم (ص) |
| راویان | |
| محتوای حدیث | |
| دلالت حدیث |
|
| منابع حدیث | |
| اعتبار سند | متواتر |
| منابع شیعه | |
| منابع اهل سنت | |
از کلیدی‌ترین مباحث امامت، موضوع علم امام است. کسی که جانشین پیامبر خدا (ص) می‌شود، باید در علم به دین، قرآن، احکام، معارف، قضاوت و داوری، دانش سیاسی و تدبیر و جهات دیگر، داناترین باشد. این ویژگی برای حضرت امیر (ع) فراهم بود و بارها رسول خدا (ص) با عبارت‌های مختلف، مقام علمی و دانش گستردۀ آن حضرت را یادآور شده و او را در شهر علم خویش دانسته است، به قول فردوسی: درست این سخن، گفت پیغمبر است که من شهر علمم، علیّم در است از آنجا که امام، مرجع فکری، دینی و علمی امّت نیز می‌باشد، از ویژگی‌های امام از دید شیعه، علم فراوان و اعلم بودن اوست.
مقدمه
در احادیث بسیاری که در منابع روایی و تاریخی شیعه و اهل سنت نقل شده، آمده است که پیامبر اکرم(ص) حضرت علی(ع) را باب مدینه علم خود معرفی کرده است. این مطلب با عبارت‌های گوناگونی بیان شده که عبارت «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا» معروف‌ترین و پرکاربردترین آنهاست. عبارت‌های: «أَنَا مَدِينَةُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»، «أَنَا دَارُ الْحِكْمَةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»، «أَنَا دَارُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»، «أَنَا مَدِينَةُ الْفِقْهِ» یا «مَدِينَةُ الْجَنَّةِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا»، «عَلِيٌّ بَابُ عِلْمِي وَ مُبَيِّنٌ لِأُمَّتِي مَا أُرْسِلْتُ بِهِ»، نقل‌های دیگر حدیث مزبور است.
حدیث «مدینة العلم»، در منابع روایی، تاریخی، تفسیری و کلامی شیعه[۱] و در منابع اهل سنت از بیش از ده نفر از صحابه پیامبر(ص) روایت شده است که عبارت‌اند از: علی بن ابی‌طالب(ع)، حسن بن علی(ع)، حسین بن علی(ع)، عبدالله بن عباس، جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن مسعود، حذیفة بن یمان، عبدالله بن عمر، انس بن مالک، ابوذر غفاری، سلمان فارسی و عقبة بن عامر[۲]. جمال‌الدین زرندی از این روایت به عنوان فضیلتی برای امیرالمؤمنین(ع) که مورد قبول عموم صحابه بوده، یاد کرده است[۳].[۴]
اعتبار حدیث
با توجه به روایت‌های متعدد حدیث مدینة العلم و روایت‌های گوناگون مرتبط با آن از حیث معنا و مضمون که در منابع مختلف شیعه و اهل سنت نقل شده است، در اعتبار این حدیث مجال کمترین تردیدی وجود ندارد، مضاف بر اینکه برخی از روایات آن از نظر سند، معتبر (صحیح یا حسن) هستند. به این جهت عده‌ای از عالمان برجسته اهل سنت به اعتبار آن اذعان کرده‌اند؛ برخی از آنان، آن را صحیح و برخی دیگر حسن شمرده‌اند[۵].
مدلول حدیث
حدیث «مدینة العلم» بر افضلیت، عصمت، وجوب اطاعت از امیرالمؤمنین(ع) در شناخت دین و سلوک طریق هدایت و امامت آن حضرت دلالت می‌کند:
دلالت بر اعلمیت و افضلیت
پیامبر اکرم(ص) در این حدیث شریف، خود را شهر علم و علی(ع) را باب آن معرفی کرده است. بدون شک مقصود از علم، علم به همه اموری است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در هدایت بشر، دخالت دارد؛ چراکه هدف از نبوت رسول اکرم(ص) هدایت بشر در همه عرصه‌های زندگی بوده است. آن حضرت به اجماع مسلمانان، جامع علوم اولین و آخرین بود، چنان‌که شریعت اسلام، آخرین و کامل‌ترین شریعت الهی است؛ بنابراین او اعلم امت اسلامی ـ اعم از صحابه و دیگران ـ بلکه اعلم همه پیامبران و اوصیاء آنان و عموم اولیاء الهی است.
بنابراین، در دلالت حدیث مدینة العلم بر افضلیت علی(ع) بر عموم صحابه و دیگر افراد امت اسلامی، بلکه بر عموم انسان‌ها ـ اعم از پیامبران، اوصیاء و اولیاء الهی ـ پس از رسول اکرم(ص) جای کمترین تردیدی وجود ندارد[۶].
دلالت بر عصمت
پیامبر اکرم(ص) جامع همه علومی بوده است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در هدایت انسان مؤثر است؛ زیرا هدف اصلی رسالت آن حضرت، هدایت بشر به طریق جامع و کامل سعادت بوده است. قرآن کریم منبع و مصدر اصلی علوم وحیانی است[۷] و سنت نبوی به عنوان مبیّن کتاب الهی[۸]، دومین مصدر و منبع معارف و احکام اسلامی به شمار می‌رود، قرآن کریم و سنت نبوی از هرگونه خطا و اشتباهی مصون است[۹]. فلسفه صیانت کامل خداوند از وحی نبوی (کتاب و سنت) این است که تعالیم وحیانی بدون هرگونه خطا یا اشتباهی به مردم ابلاغ شود[۱۰]. لازمه این هدف و تدبیر حکیمانه الهی آن است که باب مدینه علم پیامبر(ص) ـ حضرت علی(ع) ـ نیز از هرگونه خطا و اشتباهی مصون و معصوم باشد؛ بنابراین، حدیث «مدینة العلم» به روشنی بر عصمت علی(ع) دلالت می‌کند[۱۱].
دلالت بر مرجعیت علمی
فراگیری معارف و احکام دینی از رسول اکرم(ص) از ویژگی‌های حضرت علی(ع) نبوده و دیگر اصحاب پیامبر(ص) نیز متناسب با آمادگی و توانمندی ذهنی و شرایط زندگی خود از تعالیم نبوی بهره‌مند شده‌اند. چنان‌که نقل تعالیم نبوی به دیگران نیز از مختصات آن حضرت به شمار نمی‌رود. ویژگی ایشان در این خصوص، آموختن کامل تعالیم نبوی و نقل معصومانه برای دیگران بوده است. براین اساس، امیرالمؤمنین(ع) در میان صحابه از ویژگی مرجعیت علمی به صورت کامل و جامع و میزان داوری در اختلافات روایی یا فکری در زمینه معارف و احکام الهی برخوردار بوده است. از این‌رو دیگر صحابه برای آن‌که از تعالیم وحیانی و نبوی به صورت کامل آگاه شوند، می‌بایست به امیر المؤمنین(ع) رجوع کنند[۱۲].
دلالت بر زعامت و رهبری سیاسی
حدیث «مدینة العلم»، از جهات مختلف بر زعامت و رهبری سیاسی امیرالمؤمنین(ع) دلالت می‌کند:
- یکی از شرایط امامت، عصمت است[۱۳] و حدیث مدینة العلم بر عصمت امیرالمؤمنین(ع) دلالت می‌کند.
- یکی دیگر از شرایط امامت، افضلیت است[۱۴] و حدیث «مدینة العلم» بر افضلیت امیرالمؤمنین(ع) بر دیگر صحابه دلالت می‌کند.
- پیامبر اکرم(ص) علاوه بر اینکه مرجع علمی در زمینه معارف و احکام الهی و نیز اسوه اخلاقی و معنوی امت اسلامی بودند، رهبری سیاسی آنان را نیز بر عهده داشتند. این مطلب مورد اجماع مسلمانان است. پیامبر اکرم(ص) در زمینه زعامت و رهبری سیاسی امت اسلامی ـ همانند رهبری علمی و عملی در زمینه معارف الهی ـ دارای علم کامل و جامع بودند. این علم کامل و جامع به مقتضای حدیث «مدینة العلم» به علی(ع) اعطا شده است. دانایی در امور سیاسی و مدیریتی، در مورد کسی که از توانمندی جسمی و روحی لازم در این باره مانند عدالت، شجاعت و... برخوردار است، ملازمه با توانایی است. در اینکه علی(ع) صفات جسمانی و روحی لازم برای رهبری سیاسی و مدیریت اجتماعی را دارا بود، تردیدی وجود ندارد؛ بنابراین، او یگانه فردی بود که پس از رسول اکرم(ص) صلاحیت رهبری سیاسی و مدیریت اجتماعی امت اسلامی را دارا بود و بر مسلمانان واجب بود که در این زمینه با او بیعت کرده و مطیع اوامر و نواهی او باشند. چنان‌که بر اساس گزارش‌های تاریخی، آن حضرت با همین منطق با کسانی که مقام خلافت و امامت را غصب کرده یا مدعی آن بودند، احتجاج کرده است[۱۵].[۱۶]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ بحارالانوار، ج۴۰، ص۲۰۰-۲۰۷؛ غایة المرام، ج۵، باب ۳۰، ص۲۲۵-۲۳۳؛ عمدة عیون صحاح الأخبار، ص۲۹۲-۲۹۵؛ الغدیر، ج۶، ص۸۷-۱۱۷؛ احقاق الحق، تعلیقه آیت‌الله مرعشی، ج۵، ص۴۲۹-۵۲۰؛ نفحات الازهار، ج۱۰، ص۱۲؛ تلخیص الشافی، ج۳، ص۲۱-۲۲؛ اللوامع الإلهیة، ص۴۰۶؛ ارشاد الطالبین، ص۳۵۷-۳۵۸؛ شب‌های پیشاور، ص۹۱۴-۹۲۴؛ دلائل الصدق، ج۲، ص۴۳۹-۴۴۴؛ المراجعات، ص۲۴۴، مراجعه ۴۸.
- ↑ شواهد التنزیل، ج۱، ص۸۱-۸۴؛ نفحات الأزهار، ج۱۰، ص۱-۲۶.
- ↑ نظم درر السمطین، ص۱۱۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۲۲.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۲۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۲۸.
- ↑ سوره نحل، آیه ۸۹.
- ↑ سوره نحل، آیه ۴۴.
- ↑ سوره فصلت، آیه ۴۲.
- ↑ سوره جن، آیه ۲۶-۲۸.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۲۹.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۲۹.
- ↑ امامت در بینش اسلامی، فصل ۱۰ و ۱۱.
- ↑ امامت در بینش اسلامی، فصل ۹.
- ↑ الامامة والسیاسة، ج۲، ص۱۹؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ج۱، ص۱۵۳ و ج۶، ص۱۶۶؛ المناقب، خوارزمی، ص۳۱۴، ح۳۱۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «حدیث مدینة العلم»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳، ص ۵۳۰.