خزانه‌داری علم الهی: تفاوت میان نسخه‌ها
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵، مرحله دوم) |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
* [[خزانه‌داری معصوم برای علوم الهی به چه معناست؟ (پرسش)]] | * [[خزانه‌داری معصوم برای علوم الهی به چه معناست؟ (پرسش)]] | ||
=='''[[:رده:آثار خزانه‌داری علم الهی|منبع‌شناسی جامع خزانه‌داری علم الهی]]'''== | =='''[[:رده:آثار خزانه‌داری علم الهی|منبع‌شناسی جامع خزانه‌داری علم الهی]]'''== | ||
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۲۹
ائمه(ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پاس می‌دارند. براساس روایات ائمه(ع) خزانه‌دار علم خدا هستند: «خزان علم الله».
مقدمه
ائمه(ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود، امامان(ع) خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند. خداوند ائمه(ع) را پس از پیامبر(ص)، به بخشی از علومی که نزد ذات مقدّسش هست واقف ساخته و آنها گنجینه‌دار این علومند و علومی را در اختیار ایشان قرار داده که در اختیار احدی از مردم قرار نداده است؛ زیرا این تعبیر که آنان خزانه‌دار و نگهدارنده علم خداوند هستند تنها در مورد اهل بیت(ع) به کار رفته است[۱].
معناشناسی خزان العلم و خزانه دار بودن امامان
از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که امامان(ع) خزانه‌دار علم خدا و صندوق وحی او و حجت رسا بر همۀ کسانی هستند که زیر آسمان و روی زمین‌اند.
واژۀ "خُزّان" و "خزنة" جمع خازن است به معنای حافظ و نگهدارنده[۲] و "مخزن" به معنای "محلّ حفظ چیزی" است. "خزانه، اسم مکانی است که در آن چیزی حفظ می‌گردد"[۳]. خزینه و معدن یعنی چیزی که کم‌کم و به تناسب نیازهای گوناگون از آن برداشته شود. آن بزرگواران مخزن علم و دانش هستند، حقیقت و ملکوت همۀ موجودات نزد امامان(ع) حاضر است و این یعنی دسترسی به علم غیب.
در یک تقسیم علم بر دو قسم است:
- علوم دینی که ارتباط مستقیم با دین دارند؛
- علوم دنیوی که ارتباط مستقیم با دین ندارد.
به مقتضای «خُزَّانُ الْعِلْمِ» هر دو قسم از علوم در نزد امامان(ع) است. امامان(ع) در هر عصری که زندگی می‌کردند از همۀ مردم آگاه‌تر بودند و لذا تطبیق «خُزَّانَ الْعِلْمِ» از نظر عقلی، نقلی و واقع خارجی بر ایشان روشن است[۴].
روایات خزانه دار بودن اهل بیت(ع)
در این زمینه روایات بسیاری وارد شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- امام صادق(ع) به عبدالله بن ابی یعفور می‌‌فرماید: "به راستی خدا یگانه است، یگانگی پیرایه اوست، در کار خود یکتاست، آفریدگانی را آفرید و آنها را برای این کار سنجیده و اندازه گرفت، ای پسر یعفور ما آنانیم، ما در میان بندگانش حجت‌های خدائیم و خزانه‌دار علم او هستیم و قائم بر این کاریم"[۵].[۶]
- امام باقر(ع) فرمودند: "ماییم خزانه‌های علم خداوند و ماییم مفسران حقیقی وحی الهی"[۷].[۸]
- امام مهدی(ع) هم در وصف اهل بیت(ع) می‌‌فرماید: "خداوند اهل بیت را گنجوران دانش خود و ودیعت‌داران حکمت خویش قرار داده است"[۹].[۱۰]
برداشت‌هایی از روایات
از روایات مذکور در باب خزان العلم بودن اهل بیت(ع) نکاتی برداشت می‌شود که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- چیزی که در خزینه، حفظ و نگهداری می‌شود ممکن است به دیگران برسد و آنان نیز بهره‌مند گردند، لکن چون در اختیار خازن و کلیددار است حساب و برنامه‌ای دارد، همانند چشمه جوشان نیست که معمولاً از اختیار انسان خارج است و هر کسی می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، بلکه اولاً در اختیار خود خازن و نگهبانی است که هرگاه بخواهد، از آن استفاده می‌کند، ثانیا از دسترسی و دست برد دیگران خارج است و ثالثاً هر مقدار که خود خزانه‌دار بخواهد، به دیگران می‌دهد بدون اینکه از اختیار و کنترل او خارج شود[۱۱].
- امامان(ع) به خازنین تشبیه شده‌اند و خازن باید کاملا امین باشد و چون امامان(ع) خازن علم پروردگار هستند، پس مورد اطمینان و وثوق او هستند و این فضیلت بزرگی است.
- علم در رأس تمام فضائل انسان است؛ زیرا به برکت علم، خدا و رسول شناخته می‌شوند و به واسطۀ علم، انسان از جهل و ضلالت خلاص می‌شود و به برکت علم دین را می‌شناسد و بالاخره به سبب علم خیر دنیا و آخرت حاصل می‌گردد پس عالم افضل است و هر کس از این نعمت بیشتر برخوردار گردد به همان نسبت فضیلت و شرف او بیشتر می‌شود پس کسانی که خازن علم‌اند یعنی دارای تمام علوم هستند افضل از دیگران هستند؛ لذا امامان(ع) افضل از تمام افراد و بلکه از تمام ملائکه‌اند چون هیچ مخلوقی غیر از اهل بیت(ع) خازن تمام علوم نیست[۱۲].
- لازمۀ آنکه کسی خازن چیزی باشد، این است که بر آن علم داشته باشد و اگر تصور شود کسی خازن «مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ» است، معنایش آن است که در همۀ عوالم، خازن همۀ موجودات است و لازمه‌اش عالم بودن به همۀ اشیاء است. بنابراین، این روایات، دلالت التزامی بر عمومیت علم امامان(ع) می‌نمایند[۱۳].
- تعبیر خزانه‌دار، به این نکته اشاره دارد که این علوم، علوم ذاتی اهل بیت(ع) نیستند؛ بلکه ایشان خزانه‌داران علوم خداوند هستند[۱۴].
بنابراین بر اساس روایات امامان(ع) به عنوان خزانه داران علم الهی محسوب می‌شوند.
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع خزانه‌داری علم الهی
- کتاب‌شناسی خزانه‌داری علم الهی؛
- مقاله‌شناسی خزانه‌داری علم الهی؛
- پایان‌نامه‌شناسی خزانه‌داری علم الهی.
منابع
جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان
خاتمی، سید احمد، در آستان امامان معصوم ج۲
خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند
مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام
مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن
محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح الأسرار فی علم الأئمة الأطهار
حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر
طهرانی، عباس، دین و وجدان
نمازی شاهرودی، علی، علم غیب
بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت
هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود- زرین جویی، عین الله، مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی
نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره
پانویس
- ↑ ر.ک: مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۶۷؛ نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۷۶ الی ۸۲؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛ محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح الأسرار فی علم الأئمة الأطهار، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹.
- ↑ فراهیدی، العین، ج ۴، ص۲۰۹؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۳۹.
- ↑ معجم مقاییس اللغه، ص۲۹۶.
- ↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر، ج ۲، ص۱۲۶ ـ ۱۳۳؛ مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص۶۷؛ نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ طهرانی، عباس، دین و وجدان، ص۲۸۶ ـ ۲۸۹؛ خاتمی، سید احمد، امامان گنجینه‌های علم خداوند و در آستان امامان معصوم؛ ج۲، ص۲۱۰؛ صدیقی، کاظم، سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا، ص۱۴۸؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن؛ محقق فرید، محمد مهدی، مفتاح الأسرار فی علم الأئمة الأطهار، ص۶۴، پاورقی شماره ۲۹؛
- ↑ «إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِیَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ فَخَلَقَ خَلْقاً فَقَدَّرَهُمْ لِذَلِکَ الْأَمْرِ فَنَحْنُ هُمْ یَا ابْنَ أَبِی یَعْفُورٍ فَنَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ فِی عِبَادِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَی عِلْمِهِ وَ الْقَائِمُونَ بِذَلِک»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۳.
- ↑ ر.ک: نمازی شاهرودی، علی، علم غیب، ص۱۳۰؛ مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن.
- ↑ «نَحْنُ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَةُ وَحْیِ اللَّهِ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۹۲.
- ↑ ر.ک: زرین جویی، عین الله، مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی، ص۵۱ ـ ۵۴.
- ↑ «وجعلهم خزان علمه ومستودع حکمته»؛ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص۵۳۸؛ الغیبة طوسی، ص۲۸۷.
- ↑ ر.ک: مهدی‌فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹
- ↑ ر.ک: نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۵ ـ ۵۰.
- ↑ ر.ک: بخارایی‌زاده، سید حبیب، علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت، ص۱۷۷؛ ر.ک. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۷۶ ـ ۱۷۹؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود.