فساد در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث فساد است. فساد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فساد در قرآن - فساد در فقه اسلامی - فساد بنی امیه - فساد در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

فساد هر گونه خروج از اعتدال به تفریط و افراط است؛ بنابراین مفسدان انسان‌هایی هستند که از حق و عدل خارج می‌‌شوند و به باطل و ظلم گرایش دارند. این بدان معناست که مفسدان نه تنها خود اهل حق و عدل نیستند، بلکه دیگران و محیط زیست انسانی را به تباهی می‌‌کشانند و شرایط زیست انسانی را به سمت و سویی سوق می‌‌دهند که دست یابی به سعادت و کمالات یا دشوار یا دست نیافتنی می‌‌شود.

از نظر آموزه‌های قرآنی، نه تنها مبارزه و مقابله با فساد و مفسدان لازم است، بلکه لازم است تا به صلاح و اصلاح پرداخته شود و امری که فساد شده اصلاح شود.

آثار خطرناک فساد و افساد

بی‌گمان شناخت هر چیزی شیوه‌ها و روش‌هایی دارد که یکی از بهترین و ساده‌ترین و آسان‌ترین آنها شناخت آثار هر چیزی است. از همین روست که خدا در قرآن برای ایجاد توجه و اهتمام به هر چیزی جهت گرایش یا گریزش به آثار مثبت یا منفی آن اشاره می‌‌کند تا این گونه عاملی برای گرایش و گریزش نسبت به چیزی شود.

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، فساد به دلیل آنکه خروج از دایره و ساحتحق و عدل و گرایش به ساحت باطل و ظلم است، اصولا امری ضد ارزشی و رفتاری نادرست و خلاف حکمت‌های الهی است؛ از این روست که از هر گونه فساد در هر سطح باز می‌‌دارد و به افراد نسبت به آثار خطرناک آن هشدار می‌‌دهد. از جمله مهم‌ترین آثار خطرناک و زیانبار فساد و افساد از نظر قرآن می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

از نظر قرآن، کسی که به تباهی و فساد در جامعه ایمانی به هر شکلی اقدام می‌‌کند، به طور رسمی با خدا و پیامبرش اعلان جنگ کرده و به عنوان «محارب» شناخته و کیفر و مجازات محارب برایش در نظر گرفته می‌‌شود. از این روست که از نظر قرآن، فساد در زمین جزو محرمات موکد و گناهان بزرگ است که انسان را گرفتار دوزخ و خسران ابدی می‌‌کند و خدا به اشکال گوناگون در آیات بسیاری نسبت به آن هشدار داده است.

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، از آثار زیان‌بار و خطرناک فساد و افساد می‌‌توان به: کفر،کفران نعمت،گمراهی،کوردلی و عدم درک حقایق،لعنت خدا،مانع اصلاح اجتماعی،محرومیت از خلافت الهی،محرومیت از سعادت اخروی،محرومیت از محبت خدا،محرومیت از احترام و و ارزش‌های انسانی ،گرایش به اسراف ،تخریب محیط زیست،گرفتار شدن به خسران و زیان ،انکار آیات الهی،فتنه‌گری و فتنه انگیزی،عذاب استیصال و نابودی ملت‌ها و امت،جنگ و نسل کشی﴿وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُم بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الآخِرَةِ لِيَسُوؤُواْ وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُواْ الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُواْ مَا عَلَوْا تَتْبِيرًا عَسَى رَبُّكُمْ أَن يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدتُّمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا ﴾،روحیه برتر‌طلبی و تکبر نسبت به دیگران،نسل‌کشی و قتل بی‌گناهان،ایجاد تفرقه در میان مردمان،ایجاد بی‌حیایی و استثمار زنان و مانند آنها اشاره کرد.

عوامل و بسترهای فساد و افساد

از نظر قرآن کسی به آمرزش خدا و مغفرت می‌‌رسد که اهل اجتناب از فساد باشد و همه همت خویش را مبذول احسان کند و دنبال خیرات برود و دنبال رحمت الهی و سعادت اخروی باشد.

بر اساس آموزه‌های وحیانی قرآن، کسی که دنبال اطاعت از حق است و به خدا ایمان دارد، و در امور هستی و خوب و بد و زشت و زیبای آن تفکر می‌‌کند، و نیز از هر گونه اسراف و اطاعت از مسرفان اجتناب می‌‌کند گرایشی به فساد و افساد ندارد. بنابراین، هر کسی دنبال این امور می‌‌رود در حقیقت دنبال افساد می‌‌رود و می‌‌خواهد در میان مردمان به عنوان مفسد شناخته شود.

از نظر قرآن، خوف از خدا و تقوای الهی، عمل صالح، صداقت و زندگی بر مدار فطرت پاک الهی بوده و متوجه به علم الهی بوده و به عاقبت ناگوار فساد و مفسدان توجه دارد، می‌‌توان گفت از فساد و افساد پرهیز می‌‌کند؛ زیرا این امور را می‌‌توان به عنوان عامل بازدارنده از فساد و افساد دانست؛ پس اگر کسی که این گونه نیست، چنین شخصی گرفتار فساد و افساد است یا خواهد شد.

بنابراین از نظر قرآن، کسی که دارای روحیه اسرافگری و در رفاه مادی دنیوی غرق است، یا نسبت به دین ، قرآن و توحید و یکتاپرستی اعراض دارد گرفتار فساد و افساد است.

از نظر قرآن ثروت، زراندوزی و عجب و تفاخر مالی، قدرت ترک امر به معروف و نهی از منکر، ترک جهاد ، فسق ، طغیان ، گناه، ظلم و بی‌عدالتی اقتصادی، مکر و توطئه گری، سحر و جادو، سلطه بیگانگان، وسوسه‌های شیطانی، سخنان ناشایست و مشاجرات، عمل زشت هم جنس‌گرایی، راهزنی، جاسوسی، تجاوز از حریم خویش و نقض حقوق دیگران، و مانند آنها موجب می‌‌شود تا فساد در محیط زیست اجتماعی مردم افزایش یابد و ارزش‌ها از میان برود و به جای آن ضد ارزش‌ها و منکرات جایگزین شود.

روش‌ها و شیوه‌های مبارزه با فساد

از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن بر مؤمنان بلکه همه انسان‌هایی که دارای فطرت الهی هستند لازم و ضروری است تا با اتخاذ روش‌ها و شیوه‌هایی به مبارزه و مقابله با فساد و مفسدان بپردازند.

از نظر قرآن، احسان و نیکی به نیازمندان، بر انگیختن احساسا و عواطف پاک و فطری انسان ها، ترک اطاعت مفسدان حاکم، تشویق و برانگیختن عواطف مردم جهت چای بندی به اعمال نیک و اهداف متعالی، تهدید مفسدان به مجازات‌های اخروی، کیفر مفسدان به مجازات‌های دنیوی، نهی از فساد و بیان زشتی‌های آن، دفع و سرکوب مفسدان با هر ابزاری و وسیله ای، تهدید مصلح نماهای مفسد، شناسایی و جداسازی مصلحان واقعی از مفسدان و بیان این حقیقت، تبیین فرجام مفسدان و هشدار به آنان، طرد اجتماعی مفسدان و قطع ارتباط با آنان به لعن و نفرین زبانی و عملی از جمله روش‌هایی است که قرآن برای مبارزه با فساد و مفسدان بیان کرده است.

منابع

1. منصوری، خلیل، فساد مفسدان عوامل و آثار آن