فضائل نیمه شعبان چیست؟ (پرسش)

فضائل نیمه شعبان چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل اصلی	مهدویت

فضائل نیمه شعبان چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

عبدالله جوادی آملی

آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، در کتاب «امام مهدی موجود موعود» در این‌باره گفته است:

«با تولد ولی خدا بهترین برکات بهره مردم می‌گردد، زیرا او "خَيْرُ أَهْلِ‏ الْأَرْض‏‏‏‏‏" است و اثر وجودی بهترین انسان زمین تمام زمین و ساکنانش را بهره‌مند می‌سازد. ولی عصر (ع) و آخرین حجت الهی که خیر اهل الارض زمان ماست، در سحرگاه نیمه شعبان سال ۲۵۵ (ه.ق) چشم به جهان گشودند و این شب مبارک که میلاد موفور السرور آن حضرت است، احتمال دارد شب قدر نیز باشد، همان‌گونه که به برخی اعمال لیالی قدر در این شب نیز سفارش گردیده است. نیمه شعبان، شب مبارکی است که در فضائل شباهت بسیاری به لیالی قدر دارد و همان‌گونه که در برتری شب‌های قدر فرموده‌اند که "فَإِنَّهَا لَيْلَةٌ آلَى‏ اللَّهُ‏ عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ أَلَّا يَرُدَّ سَائِلًا لَهُ‏ فِيهَا مَا لَمْ‏ يَسْأَلْ‏ مَعْصِيَة‏‏‏‏‏"، در فضیلت شب نیمه شعبان نیز نبی مکرم اسلام (ص) فرمود که خداوند در شب نیمه شعبان به اندازه موی گوسفندان قبیله بنی کلب بندگانش را می‌آمرزد: "يَغْفِرُ اللَّهُ‏ لَيْلَةَ النِّصْفِ‏ مِنْ‏ شَعْبَانَ‏ مِنْ‏ خَلْقِهِ‏ بِقَدْرِ شَعْرِ مِعْزَى‏ بَنِي كَلْبٍ‏‏‏‏‏" و این سخن، کنایه از فراوانی آمرزیده شدگان در آن شب مبارک است. کلام نورانی دیگری از امام صادق (ع) نشان می‌دهد نیمه شعبان نیز در حد خویش، شب قدر و واجد یکی از درجات تقدیر امور است. ایشان در برابری این سنت با لیالی مبارکه قدر فرمود:؛ همان‌طور که خداوند به پیامبر (ص) شب قدر مرحمت فرمود، به ما اهل بیت نیز نیمه شعبان را عطا کرد. امام باقر (ع) در پاسخ پرسشی درباره فضیلت شب نیمه شعبان فرمود که با فضیلت‌ترین شب پس از لیلة القدر شب نیمه شعبان است که خداوند در این شب فضل خویش را بر بندگانش ارزانی می‌دارد و با من و کرم خود آنان را می‌آمرزد، پس برای نزدیکی به خدای سبحان در این شب بکوشید چون خداوند سوگند یاد کرده است که هیچ سائلی را تا وقتی که امر ناپسند و گناهی نخواسته است محروم نگرداند:. پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز شب نیمه شعبان به عایشه فرمود که در نیمه شعبان اجل‌ها نوشته و ارزاق قسمت می‌گردد و خدای عزوجل در این شب بیش از موهای بزهای قبیله بنی کلب، بندگانش را می‌آمرزد و فرشتگان را به آسمان دنیا و از آنجا به زمین نازل می‌کند و در این نزول ابتدا در مکه فرود می‌آیند».

پاسخ‌های دیگر

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. حجت الاسلام و المسلمین محمدی اشتهاردی؛

محمد محمدی اشتهاردی حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی اشتهاردی، در کتاب «حضرت مهدی فروغ تابان ولایت» در این‌باره گفته است: «شیخ حر عاملی از بزرگان اصحاب نقل می‌کند که امام صادق (ع) فرمود: "شبی که حضرت قائم (ع) در آن متولد شد، هیچ نوزادی در آن شب متولد نمی‌شود مگر اینکه مؤمن خواهد شد، و اگر در سرزمین کفر متولد گردد، خداوند او را به برکت امام مهدی(ع) به سوی ایمان منتقل می‌سازد". در نیمه شعبان زیارت امام حسین(ع) و همچنین زیارت امام زمان (ع) مستحب است، امام صادق (ع) فرمود: "شب نیمه شعبان بهترین شب بعد از شب قدر است و خواندن دو رکعت نماز در شب نیمه شعبانبعد از نماز عشا مستحب است، در رکعت اول بعد از حمد، سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره توحید خوانده شود". غسل و شب‌زنده‌داری و عبادت در این شب فضایل بسیار دارد، این شب در نزد خدا چنین مقامی دارد که ولادت با سعادت امام زمان (ع) در سحرگاه این شب واقع شده و بر عظمت و رونق آن افزوده است. ضمنا روایاتی آمده که نیمه شعبان همان شب قدر و تقسیم ارزاق و عمرها است، و در بعضی از این روایات است: شب نیمه شعبان شب امامان(ع) و شب قدر شب رسول خدا(ص) است. از جمله فضایل این شب اینکه، از شب‌های مخصوص زیارت امام حسین(ع) است که صدهزار پیامبر (ع) آن حضرت را در این شب زیارت می‌کنند. از نمازهای مستحبی که در این شب وارد شده دو رکعت نماز است که در هر رکعت بعد از حمد، صد بار سوره توحید خوانده می‌شود. نقل شده که رسول اکرم(ص) فرمود: "شب نیمه شعبان در خواب دیدم جبرئیل بر من نازل شد و فرمود: ای محمد! در چنین شبی خوابیده‌ای؟ گفتم: این شب‌ چه شبی است؟ فرمود: شب نیمه شعبان است برخیز! مرا بلند کرد و به بقیع برد. و سپس فرمود: سرت را بلند کن، زیرا در این شب‌ها درهای رحمت خدا در آسمان به روی بندگان باز است همچنین در رضوان، در آمرزش، در فضل، در توبه، در نعمت، در وجود و سخاوت، در احسان باز است، خداوند به عدد پشم‌ها و موهای چرندگان در این شب گنه‌کاران را آزاد می‌کند، پایان عمرها در این شب تعیین می‌گردد، رزق‌های یک‌سال در این شب تقسیم می‌شود و حوادث یک‌سال در این شب معین می‌گردد. ای محمد! کسی که این شب را با تکبیر و تسبیح و تهلیل و دعا و نماز و قرائت قرآن و اطاعت و خضوع و استغفار به سر برد، بهشت منزل و سرای اوست و خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد ... ای محمد! این شب را احیا بدار و به امت خود دستور بده آنها نیز این شب را احیا بدارند، و با این عمل به سوی خدا تقرب جویند، چراکه این شب شب شریفی است". از اعمال این شب، خواندن دعای کمیل در سجده است، روایت شده که کمیل گوید: دیدم علی(ع) این دعا را در شب نیمه شعبان در سجده خواندند. در مورد زیارت امام حسین(ع) در این شب بخصوص در صورت‌ امکان در کنار قبرش، آمده: هرکس بشناسد امام حسین(ع) را و شهادت او و هدف شهادتش را که موجب نجات امت گردید و وسیله و راه‌گشایی برای رسیدن به فوز عظیم شد، (خلاصه اینکه عبادتش در این شب از روی توجه و علاقه و معرفت خاص باشد) آن‌گونه خویشتن را در برابر خدا خاضع نموده که شایستگی آن را دارا باشد و نیز از خدا خواسته‌های شرعی‌اش را تقاضا کند"».

2. حجت الاسلام و المسلمین فاضل لنکرانی؛

محمد جواد فاضل لنکرانی حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد فاضل لنکرانی، در کتاب «گفتارهای مهدوی» در این‌باره گفته است: «درباره اهمیت، شرافت، فضیلت و جلالت احیاء در شب نیمه شعبان و گره زدن انتظار آخرین منجی بشریت (ع) با نماز، عبادت، یادآوری، دعا، توبه، تلاوت قرآن و...، روایت مهمی از وجود گرامی و نازنین پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که اعمال خاص و ویژگی‌هایی مهمی برای این شب بیان می‌کند که تامل در آن برای منتظران بسیار راهگشاست که عبارتند از: ویژگی اول: شبِ احیاء و بیداری؛ اولین ویژگی شب نیمه شعبان را باید در کلام پیامبر اکرم (ص)، در ابتدای این روایت جستجو کرد که فرمودند در شب نیمه شعبان مشغول استراحت بودم که ملکی از ملائکه مقرب الهی حضرت جبرئیل (ع) نازل شد و عرض کرد: یَا مُحَمدُ أَ تَنَامُ فِی هَذِهِ اللیْلَةِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا هَذِهِ اللیْلَةُ؟ قَالَ هِیَ لَیْلَةُ النصْفِ مِنْ شَعْبَانَ قُمْ یَا مُحَمدُ فَأَقَامَنِی‌ای محمد آیا در این شب می‌خوابی؟ گفتم‌ای جبرئیل: این شب چه شبی است؟ گفت شب نیمه شعبان، گفت‌ای محمد بلند شو، بلند شدم. پس اولین عملی که در این شب لازم است صورت گیرد، احیاء و شب زنده داری است. و پر واضح است که احیاء به معنای زنده کردن است که در نقطه مقابل آن اماته قرار دارد که به معنای میراندن می‌باشد. از این رو، شب برای انسان از دو حال خارج نیست یا زمانی است برای خوابیدن و مردن و یا زمانی است برای بیدار بودن و زنده شدن. بر این اساس، زنده نگه داشتن شب نیمه شعبان، به این است که انسان دل خویش را با عبادت و تقرب به خدا و یاد امام زمان (ع) زنده کند و حیات معنوی کسب نماید. و چه نیکو شبی است، شب نیمه شعبان برای تجدید عهد معنوی و میثاق الهی با خدا و امام زمانش (ع). ویژگی دوم: شبِ رحمت، رضوان، مغفرت، فضل، توبه، نعمت، جود و احسان؛ دومین ویژگی شب نیمه شعبان، مستفاد از این روایت، به فضائل این شب اختصاص دارد ‌که حضرت جبرئیل (ع) پس از آن که پیامبر اکرم (ص) را به بقیع برد، حقائق مهمی را از این شب با فضیلت نمودار ساخت. نبی مکرم اسلام (ص) در این باره می‌فرمایند: ثُم ذَهَبَ بِی إِلَی الْبَقِیعِ ثُم قَالَ لِیَ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَإِن هَذِهِ لَیْلَةٌ تُفْتَحُ فِیهَا أَبْوَابُ السمَاءِ فَیُفْتَحُ فِیهَا أَبْوَابُ الرحْمَةِ وَ بَابُ الرضْوَانِ وَ بَابُ الْمَغْفِرَةِ وَ بَابُ الْفَضْلِ وَ بَابُ التوْبَةِ وَ بَابُ النعْمَةِ وَ بَابُ الْجُودِ وَ بَابُ الْإِحْسَانِ. ویژگی سوم: شبِ آزادی از جهنم؛ سومین ویژگی شب نیمه شعبان، مستفاد از این روایت این است که خداوند متعال در این شب عزیز، انسان‌ها را از جهنم و دوزخ آزاد می‌کند. زیرا هر انسانی در جهنمی از اعمال خویش قرار دارد. چه این که کسی نمی‌تواند ادعا کند که هیچ گناهی نکرده‌ است و در برابر خدا هیچ تقصیری ندارد. بر این اساس پیامبر مکرم اسلام (ص) در ادامه روایت به بخشش انسان و آزادی او از جهنم گناه اشاره کرده و می‌فرمایند: "یُعْتِقُ اللهُ فِیهَا بِعَدَدِ شُعُورِ النعَمِ وَ أَصْوَافِهَا" بنابراین همان‌طور که شب قدر، شب اقرار به تقصیر و اعتراف به گناه و توبه و بازگشت به خدا و شب رهایی از جهنم منیت و گناه است؛ همان‌طور نیز، شب نیمه شعبان نیز، شب اقرار به تقصیر و اعتراف به گناه است و شبی است که انسان باید به خدا عرض نماید که من هیج چیز از خود ندارم، نه جراتی دارم تا بتوانم از اعمال خود دفاع کنم و نه توانی دارم تا آتش دوزخ را تحمل نمایم، بلکه فقط زبان الکنی دارم تا در برابرت اقرار کنم که گناهکارم! پس طبق این فراز از روایت، این شب شبی است که در صبح آن، این احساس باید در انسان حاکم شود که از جهنم اعمالش آزاد شده است. ویژگی چهارم: شبِ تثبیت مقدرات و تقسیم روزی‌ها؛ چهارمین ویژگی شب نیمه شعبان، مستفاد از این روایت این است که خداوند متعال در این شب پر راز و رمز، مقدرات انسان را رقم می‌زند و روزی‌ها به ویژه روزیِ معنویِ را تقسیم می‌کند؛ پیامبر اکرم (ص) در ادامه این روایت می‌فرمایند: وَ یُثَبتُ‌ اللهُ‌ فِیهَا الْآجَالَ‌ وَ یُقَسمُ فِیهَا الْأَرْزَاقَ مِنَ السنَةِ إِلَی السنَةِ وَ یُنْزِلُ مَا یَحْدُثُ فِی السنَةِ کُلهَا ویژگی پنجم: شبِ بذل و بخشش الهی و آمرزش گناهان؛ بعضی از اعمال عبادی و افعال خیر، چنان پر قدرت و پر اثرند که می‌توانند گناهان گذشته‌ انسان را محو کند و آمرزش آن‌ها را به همراه داشته باشد. احیاء شب نیمه شعبان، یکی از همین اعمال عبادی است که خداوند متعال چنین تاثیری در آن نهاده است. پیامبر خدا (ص) در ادامه می‌فرماید: "یَا مُحَمدُ مَنْ أَحْیَاهَا بِتَکْبِیرٍ وَ تَسْبِیحٍ وَ تَهْلِیلٍ وَ دُعَاءٍ وَ صَلَاةٍ وَ قِرَاءَةٍ وَ تَطَوعٍ وَ اسْتِغْفَارٍ کَانَتِ الْجَنةُ لَهُ مَنْزِلًا وَ مَقِیلًا وَ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخرَ" ویژگی ششم: شبِ نماز، قرآن، استغفار و دعا؛ یکی دیگر از ویژگی‌های این شب شریف، این است که در آن، اعمال عبادی خاصی وارد شده است؛ از جمله نماز، قرآن، تسبیح، تحلیل و تقرب به ذات باری‌تعالی، تا جایی که ثواب این کار مقدس، هم‌رتبه ثواب و مجاهدت شهیدان راه الهی شمرده شده است. پیامبر عظیم‌الشأن خدا (ص) در ادامه می‌فرمایند:‌ای محمد کسی که در این شب صد رکعت نماز در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره توحید را بخواند و بعد از اینکه نمازها تمام شد، ده مرتبه فاتحة الکتاب، ده مرتبه آیة الکرسی، صد مرتبه تسبیح خدا بگو که اگر این کار را بکند خدا صد گناه کبیره‌ای که موجب بقاء در جهنم است می‌بخشد و اگر کسی این کار را انجام بدهد، خدا در مقابل هر سوره، یک قصر در بهشت به او می‌دهد روز قیامت او را شفیع صد نفر از فامیل خودش قرار می‌دهد، خدا وی را در ثواب شهدا شریک می‌کند و بدون هیچ کم و کاستی خدا به احیاء کنندگان این شب اعطا می‌کند هر آنچه را از اجر و ثواب که در این ماه به روزه دارن عطا کرده است و یا محمد احیا کن این شب را و به امت خود امر کن که امشب را احیا کنند و به سوی خدا تقرب بجویند با اعمال این شب زیرا این شب، شب شریفی است. بنابراین نماز پر ثوابی که مرحوم سید بن طاووس در کتاب "اقبال الاعمال" برای امشب ذکر کرده و مرحوم شیخ عباس قمی آن را در کتاب شریف "مفاتیح الجنان" نیاورده، از این روایت اتخاذ شده است. البته پیامبر اکرم (ص) در روایت دیگری که در ذیل این حدیث آمده و چه بسا ادامه همین روایت باشد، به اثرات مهم این نماز اشاره کرده و می‌فرماید: مَنْ صَلی هَذِهِ الصلَاةَ فِی هَذِهِ اللیلَةِ نَظَرَ اللهُ إِلَیهِ سَبْعِینَ نَظْرَةً وَ قَضَی لَهُ بِکل نَظْرَةٍ سَبْعِینَ حَاجَةً أَدْنَاهَا الْمَغْفِرَةُ کسی که این نمار را در این شب بخواند، خداوند متعال هفتاد نظر به او می‌کند در هر نظر، هفتاد حاجت او را برآورده می‌کند، اقل حاجات او بخشش گناهان است. ویژگی هفتم: شبِ استجابت دعا و پذیرش حوائج؛ بی شک طبق این روایت، استجابت دعا و نتیجه‌گیری از آن، تنها یکی از برکات و ثمرات بی‌شمار احیاء شب نیمه شعبان است؛ چنانکه پیامبر اکرم (ص) در این حدیث شریف پس از ذکر مقام و منزلت احیا این شب و درک حقیقت آن توسط فرشتگان، به استجابت دعا در این شب بزرگ اشاره کرده و فرموده‌اند:‌ای محمد من در حالی نزدت آمدم که تمام فرشته‌ها در آسمان پاهایشان را در این شب جفت کرده‌اند [کنایه از آمادگی کامل است] عده‌ای تسبیح می‌کنند، عده‌ای در رکوع، عده‌ای در سجود، عده‌ای در استغفار و گروهی ذکر می‌گویند.‌ ای محمد، خدا امشب نگاه می‌کند هر مؤمنی که ایستاده و نماز می‌خواند، او را مورد غفران و بخشش خود قرار می‌دهد؛ هر کسی که نشسته و سبحان الله می‌گوید و هر کسی که در حال رکوع و سجده است، هر کسی که ذکر خدا می‌گوید، همه را مورد بخشش خود قرار می‌دهد و این شب، شبی است که کسی دعا نمی‌کند مگر این که مستجاب می‌شود، کسی چیزی نمی‌خواهد مگر این که به او داده می‌شود، کسی درخواست مغفرت و بخشش نمی‌کند، مگر این که بخشیده می‌شود، کسی توبه نمی‌کند مگر این که توبه‌اش پذیرفته می‌شود. کسی که از خیر این شب محروم شود، از خیر بزرگی محروم شده است. آری شب نیمه شعبان، از شب‌های با فضیلت سال است که با ولادت امام زمان (ع) بر فضائل و برکات آن افزوده شده است و استجابت دعا یکی از این برکات است. امام صادق (ع) در این باره از قول پدر بزرگوارشان (ع) می‌فرمایند: فَإِنهَا لَیلَةٌ آلَی اللهُ عَلَی نَفْسِهِ أَنْ لَا یرُد سَائِلًا لَهُ فِیهَا مَا لَمْ یسْأَلْ مَعْصِیةً ویژگی هشتم: شبِ دعای مخصوص پیامبر (ص) به درگاه ربوبی؛ به یقین بهترین دعا در میان ادعیه، دعای پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت طاهرین ایشان (ع) و در مرتبه بعد، دعای پیمبران پیشین است که نزد خدا وجیه بودند و هستند. حال در ذیل این روایت، پیامبر اکرم (ص) دعای مخصوصی را برای شب نیمه شعبان بیان فرمودند که حاوی مضامین عالی و معارف بلند است و بی تردید خواندن آن و عمل کردن به پیام آن، باعث جلاء قلب، افزایش نور دیده و زنده شدن قلب انسان می‌شود. این دعا عبارتست از: خدایا بهره ما کن از ترس خود بدان اندازه که حائل شود میان ما و نافرمانیت و از اطاعت خویش بدان مقدار که ما را به خوشنودی و رضوان تو برساند و از یقین بدان حد که به وسیله آن ناگواری‌های دنیا بر ما آسان گردد. خدایا ما را به گوشهایمان و دیده‌هایمان و نیرویمان تا زنده‌ایم بهره‌مند ساز و آن را وارث ما گردان و خون ما را به گردن کسی انداز که بر ما ستم کرده و یاری ده ما را بر کسی که با ما دشمنی کند و مصیبت ما را در دینمان قرار مده و دنیا را بزرگترین اندوه ما قرار مده و نیز (دنیا را) آخرین حد دانش ما قرار مده و مسلط مکن بر ما کسی را که بر ما رحم نکند به رحمتت‌ای مهربانترین مهربانان(...)».

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: