جایگاه امامت در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) برچسب: واگردانی دستی |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
از مباحث مهم [[امامت]] [[تبیین]] مقام و منزلت امام در [[جهان هستی]] و برکت‌های وجودی ایشان است. [[امام]] با دارا بودن [[مقام ولایت]]، چه در عرصۀ [[تکوین]] و چه در عرصۀ [[تشریع]]، [[واسطۀ فیض]] [[حق]] در میان مخلوقات است. [[امامت]] مقامی نیست که در محدودۀ عالم بشری منحصر باشد، بلکه تمام موجودات در همۀ مرتبه‌های هستی در پرورش و بقای خود به او محتاج‌اند و قوام نظام هستی به [[امام]] است<ref>نهج البلاغة، ص۷۹۲-۷۹۵.</ref>. | |||
[[عبدالعزیز بن مسلم]] می‌گوید: زمانی که [[امام رضا]] {{ع}} در مرو بود، خدمت ایشان رسیدم و از [[اختلاف]] نظری که میان [[مردم]] دربارۀ موضوع [[امامت]] وجود داشت، [[شکایت]] کردم. [[امام]] لبخندی زد و فرمود: ای [[عبدالعزیز بن مسلم]]! [[مردم]] [[ناآگاه]] و فریفته رأی خویش‌اند. [[خداوند متعال]] [[پیامبر]] خویش را قبض روح نکرد، مگر آنکه [[دین]] را برایش کامل کرد... و [[امامت]] کامل کنندۀ [[دین]] است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۱۶.</ref>. | [[امام هشتم]] {{ع}} در سخنان متعدد با تعبیرهای گوناگون این [[حقیقت]] را بیان فرموده است. [[محمد بن فضیل]] می‌گوید: از [[امام رضا]] {{ع}} پرسیدم: آیا ممکن است [[زمین]] خالی از [[امام]] باشد؟ فرمود: نه، زیرا [[امام]] نباشد [[زمین]] نابود می‌شود<ref>الکافی، ج۱، ص۱۷۹.</ref>. حضرت در [[حدیث]] دیگر می‌فرماید: اگر [[زمین]] یک چشم به هم زدن از [[حجت]] خالی باشد با اهلش نابود می‌شود<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۷۲.</ref>. بر پایۀ [[حدیثی]] که [[ابراهیم]] بن ابی‌محمود [[نقل]] کرده، [[امام رضا]] {{ع}} بعد از توصیف [[بلیغ]] [[امامان]] می‌فرماید: اگر روزی [[زمین]] بدون [[حجت]] باشد همانند دریای پر تلاطم می‌شود<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۰۲.</ref>. | ||
[[وجود امام]] در امور تشریعی نیز عین خیر و [[رحمت]] است. [[امام رضا]] {{ع}} به تفصیل این جنبه از خبرها و برکت‌های [[امامت]] را تشریح می‌نماید: "امامت زمام دین و باعث [[نظم]] [[مسلمانان]] و [[صلاح]] [[دین]] و عزت مؤمنان است. [[امامت]] پایۀ بالندۀ [[اسلام]] و شاخه و نتیجۀ والای آن است. توسط [[امام]] است که [[نماز]]، [[زکات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[جهاد]] به کمال خود می‌رسد و فیء و [[صدقات]] وفور می‌یابد و حدود و [[احکام]] جاری می‌گردد و مرزها [[حفظ]] و حراست می‌شود. [[امام]] [[حلال]] [[خدا]] را [[حلال و حرام]] او را [[حرام]] می‌کند و حدود او را جاری می‌نماید و از [[دین خدا]] [[دفاع]] نموده، با [[حکمت]] و موعظۀ [[نیکو]] و [[دلیل]] [[قاطع]]، [[مردم]] را به راه پروردگارش فرا می‌خواند"<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۱۸.</ref>. | |||
اعتقاد به وجود امام واحد در هر عصری از موضوعاتی است که در سخنان رسیده از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} در کتب [[فریقین]] موجود است. وجود یک [[امام]] در هر عصری مورد تأکید [[امام رضا]] {{ع}} است. [[احادیث]] [[پیامبر]] {{صل}} در این باب [[مسلمانان]] را به [[تبعیت]] بی‌چون و چرا از یک [[امام]] [[دعوت]] می‌نماید<ref>صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۲-۱۴۵۳، ۱۴۸۰.</ref>. | |||
[[پیامبر اسلام]] {{صل}} در [[حدیثی]] به تأکید [[امامت]] و [[خلافت]] دو نفر را مردود و [[دستور]] به کشتن نفر دوم داده است<ref>صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۲-۱۴۵۳، ۱۴۸۰.</ref>. [[اعتقاد]] به یک [[امام]] در هر عصر از مسلمات [[فریقین]] است و اندک تردیدی در آن نمی‌توان روا داشت. به تعبیر زبیدی: "[[دلیل]] منع از وجود دو یا چند [[امام]] در [[جامعۀ اسلامی]] این است که این [[اقدام]] با [[هدف امامت]] ناسازگار است. چون مراد از [[امامت]]، ایجاد [[وحدت]] کلمه در میان [[مسلمانان]] و دفع فتنه‌هاست؛ حال آنکه وجود [[امامان]] متعدد سبب [[پیروی]] [[خلق]] از دستورهای متعدد می‌شود و دچار پراکندگی می‌شوند"<ref>إتحاف السادة المتقین، ج۲، ص۲۳۲.</ref>. با توجه به اینکه [[اهل سنت]] نیز بر یکی بودن [[امام]] در هر عصری تأکید دارند، بنابراین روی سخن [[امام رضا]] {{ع}} در یکی بودن [[امام]] با [[زیدیه]] است، زیرا [[زیدیه]] معتقدند که هرگاه شخصی از [[فاطمیان]] برای [[امر به معروف و نهی از منکر]] [[دست]] به [[شمشیر]] برد و [[اقدام]] به [[دعوت]] کند [[امام]] است و بر [[امت]] [[واجب]] است با او [[بیعت]] کنند<ref>دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۱۴۲.</ref>. ممکن است در یک عصری دو نفر در دو منطقه با شرایط فوق [[اقدام]] به [[دعوت]] نمایند. لذا مانعی ندارد در هر عصری چند [[امام]] باشد. [[امام رضا]] {{ع}} در مقام [[استدلال]] بر یکی بودن [[امام]] در هر عصر، علاوه بر اشاره به مشکل [[اختلاف]] آرای [[امامان]] و تنازعی که در پی آن میان [[خلق]] ایجاد می‌شود، بر آن است که: "اگر دو [[پیشوا]] و ولی در کار بود، متخاصمان به هر کدام که مایل بودند مراجعه می‌کنند و [[حکم]] هیچ کدام در [[حق]] آن دیگر نافذ نیست، چون او را قبول نکرده و اطاعتش را [[واجب]] نمی‌داند و هیچ کدام هم سزاوارتر از دیگری به [[حکومت]] نبوده‌اند. پس همۀ [[حقوق]] و [[احکام]] و حدود [[باطل]] و عاطل می‌ماند. [[دلیل]] دیگر این است که هیچ یک از این دو [[امام]] و [[پیشوا]] به [[فرمان]] صادر کردن و [[داوری]] کردن و [[امر و نهی]] نمودن سزاوارتر از دیگری نیست و حال که چنین است، بر هر دو لازم و ضروری است که شروع به نظر دادن کنند و بیان [[حکم]] بنمایند و هیچ کدام نیز [[حق]] ندارد از دیگری به گفتن [[کلامی]] [[سبقت]] جوید، چرا که هر دو در مقام مساوی‌اند و رجحانی بر دیگری ندارند و چنانچه بر یکی از آن دو [[سکوت]] روا باشد، بر دیگری نیز [[سکوت]] جایز است، چون بر هر دو [[سکوت]] جایز شد [[حقوق]] و [[احکام]] ضایع می‌ماند و [[حدود الهی]] [[باطل]] می‌گردد؛ چنان می‌شود که گویی [[مردم]] اساساً [[امام]] و [[سرپرستی]] ندارند"<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref>. | |||
حال که در هر عصر باید یک [[فرد]] [[امامت]] [[مسلمانان]] را به عهده گیرد، لازم است که وی [[افضل]] [[مردم]] باشد، زیرا مقدم داشتن [[مفضول]] بر [[فاضل]] عقلاً [[قبیح]] است<ref>کشف المراد، ص۱۸۷.</ref> و از آنجا که [[مؤمنان]] طبق آیۀ "[[اطاعت]] از [[اولو الامر]]" به [[فرمانبرداری]] بی‌چون و چرای از [[اولوالامر]] الزام شده‌اند، لازم می‌آید که او [[معصوم]] باشد وگرنه از نظر [[عقل]] الزام به [[اطاعت]] مطلق از کسی که احتمال [[خطا]] و [[گناه]] در او باشد، نادرست است. پس لزوماً در هر عصر یک [[معصوم]] باید [[زمامدار]] امور [[مسلمانان]] باشد که طبق [[آیۀ تطهیر]] و فرموده‌های [[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} همان [[امامان]] معصوم‌اند که از [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} آغاز و به [[حضرت قائم]] {{ع}} ختم می‌شوند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. | |||
[[امام رضا]] {{ع}} همانند پدران بزرگوار خود همیشه به [[میانه‌روی]] و [[اعتدال]] در موضوع [[امامت]] سفارش می‌فرمود و از [[افراط]] و تفریط نسبت به [[امامان]] جلوگیری می‌کرد<ref>مسائل الإمامة، ص۳۳-۴۱.</ref>. ایشان در پاسخ به اندیشۀ [[نفی]] [[مرگ]] [[امام]]، ضمن اعلام اینکه [[امامان]] همه به دست [[طاغوت]] زمانشان به وسیلۀ [[شمشیر]] یا سم به [[شهادت]] رسیده‌اند، تأکید می‌کند که این شهادت‌ها واقعاً اتفاق افتاده، نه آن چنان‌که [[غالیان]] و [[مفوضه]] می‌گویند که [[امامان]] در [[حقیقت]] نمرده‌اند بلکه امر بر [[مردم]] مشتبه شده است. در ادامه با استناد به آیۀ {{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ...}}<ref>«آنگاه خداوند فرمود: ای عیسی! من بازگیرنده تو و فرابرنده تو سوی خویش و رهایی‌بخش تو از گروه کافرانم.».. سوره آل عمران، آیه ۵۵.</ref> تأکید می‌کند که از [[پیامبران]] و [[اولیای الهی]]، تنها [[عیسی]] {{ع}} بود که [[خداوند]] به [[آسمان]] برد و [[مرگ]] او بر [[مردم]] مشتبه شد؛ سپس می‌فرماید: آنان که در معرفی [[امامان]] از حد [[تجاوز]] می‌کنند و معتقدند همان‌طور که به [[نص]] [[قرآن]] امر [[عیسی]] بر [[مردم]] مشتبه شد مانعی ندارد که امر [[امامان]] هم بر [[مردم]] مشتبه شود، در پاسخ می‌گوییم [[حضرت عیسی]] {{ع}} بدون [[پدر]] به [[دنیا]] آمد، چرا این امر را در مورد [[امامان]] نمی‌گویید؟ حضرت بعد از [[لعن]] آنان می‌فرماید: همان طور که رواست تمام [[انبیا]] و [[اولیا]] از پدر و مادر به [[دنیا]] بیایند و تنها [[عیسی]] {{ع}} بدون پدر باشد، همچنین رواست تمام [[انبیا]] و [[اولیا]] بمیرند و تنها [[عیسی]] {{ع}} مرگش مشتبه شود<ref>التوحید، ص۱۱۳.</ref>. | |||
[[امام رضا]] {{ع}} در رد اندیشۀ [[خدا]] انگاری [[امامان]] در [[حدیث]] طولانی و مناظره گونه‌ای با کسی که مدعی بود یکی از همراهانش [[معتقد]] به الوهیت [[علی]] {{ع}} است، با صراحت بیان می‌کند که هر کس [[امیرمؤمنان]] {{ع}} را از [[مقام عبودیت]] بالاتر برد مصداق آیۀ {{متن قرآن|غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ}}<ref>«راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.</ref> است. حضرت ادامه می‌دهد: از [[غلو]] بپرهیزید. مانند [[نصارا]] [[غلو]] نکنید، و من از غلوکنندگان بیزارم. راوی از [[امام]] می‌خواهد که [[خدا]] را توصیف کند. [[امام]] [[صفات الهی]] را ذکر می‌کند. راوی می‌گوید: پدر و مادرم فدایت ای [[فرزند]] [[رسول خدا]]! همراه من کسی است که از [[دوستان]] شماست و [[گمان]] دارد همۀ این صفات که برای [[خدا]] بر شمردید صفات [[علی]] {{ع}} است. [[امام]] با شنیدن این سخن بدنش به لرزه افتاد و عرق کرد و فرمود: {{متن حدیث|سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَقُولُ الظَّالِمُونَ وَ الْكَافِرُونَ عُلُوّاً كَبِيراً}}. آیا این [[علی]] نبود که همانند [[مردم]] می‌خورد و می‌نوشید، [[ازدواج]] می‌کرد و یکی از مخلوقات [[الهی]] بود و در برابر عظمت [[الهی]] بنده‌ای [[خاشع]] و [[ذلیل]] بود؛ اگر [[علی]] با این [[اوصاف خدا]] باشد پس همۀ شما [[خدا]] هستید؛ چون در این صفات مشترکید. راوی عرض کرد: از [[علی]] معجزاتی سر زده که از توان [[بشر]] خارج است و غیر [[خدا]] قادر به آن [[کارها]] نیست. این امور نشان می‌دهد که او خداست. [[امام]] در پاسخ فرمود: صدور [[کارهای خارق‌العاده]] از [[انسان]] [[دلیل]] آن است که این [[کارها]] کار او نیست، بلکه کار خداست که به درخواست بنده‌اش انجام می‌دهد<ref>بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۷۳.</ref>.<ref>[[یعقوب علی برجی|برجی، یعقوب علی]]، [[امامت - برجی (مقاله)|مقاله «امامت»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)| دانشنامه امام رضا ج۲]].</ref> | |||
[[امام رضا]] {{ع}} نیز بر این [[حقیقت]] تأکید می‌کند که [[امامت]] ریشه در [[قرآن]] و سخنان پیامبر [[اسلام]] {{صل}} دارد ایشان با استناد به آیۀ شریفۀ {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}}<ref>«امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.</ref> کمال یافتگی [[دین الهی]] را در گرو [[امامت]] می‌داند و به صراحت می‌فرماید: "هر کس [[گمان]] کند [[خداوند]] [[دین]] خود را کامل نکرده و [[تعیین امام]] ننموده است، در [[حقیقت]] [[کتاب خدا]] را رد کرده است، و هر کس [[کتاب خدا]] را رد کند [[کافر]] است"<ref>الکافی، ج۱، ص۲۲۳.</ref>. | |||
[[عبدالعزیز بن مسلم]] می‌گوید: زمانی که [[امام رضا]] {{ع}} در مرو بود، خدمت ایشان رسیدم و از [[اختلاف]] نظری که میان [[مردم]] دربارۀ موضوع [[امامت]] وجود داشت، [[شکایت]] کردم. [[امام]] لبخندی زد و فرمود: ای [[عبدالعزیز بن مسلم]]! [[مردم]] [[ناآگاه]] و فریفته رأی خویش‌اند. [[خداوند متعال]] [[پیامبر]] خویش را قبض روح نکرد، مگر آنکه [[دین]] را برایش کامل کرد... و [[امامت]] کامل کنندۀ [[دین]] است<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۱۶.</ref>.<ref>[[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده: 1100514.jpg|22px]] [[یعقوب علی برجی|برجی، یعقوب علی]]، [[امامت - برجی (مقاله)|مقاله «امامت»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۲''']] | |||
# [[پرونده:73637366332.jpg|22px]] [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]] | # [[پرونده:73637366332.jpg|22px]] [[محمد هادی فرقانی|فرقانی، محمد هادی]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ ۱۶ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جایگاه امامت است. جایگاه امامت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جایگاه امامت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - جایگاه امامت در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبطمقدمه
از مباحث مهم امامت تبیین مقام و منزلت امام در جهان هستی و برکت‌های وجودی ایشان است. امام با دارا بودن مقام ولایت، چه در عرصۀ تکوین و چه در عرصۀ تشریع، واسطۀ فیض حق در میان مخلوقات است. امامت مقامی نیست که در محدودۀ عالم بشری منحصر باشد، بلکه تمام موجودات در همۀ مرتبه‌های هستی در پرورش و بقای خود به او محتاج‌اند و قوام نظام هستی به امام است[۱].
امام هشتم (ع) در سخنان متعدد با تعبیرهای گوناگون این حقیقت را بیان فرموده است. محمد بن فضیل می‌گوید: از امام رضا (ع) پرسیدم: آیا ممکن است زمین خالی از امام باشد؟ فرمود: نه، زیرا امام نباشد زمین نابود می‌شود[۲]. حضرت در حدیث دیگر می‌فرماید: اگر زمین یک چشم به هم زدن از حجت خالی باشد با اهلش نابود می‌شود[۳]. بر پایۀ حدیثی که ابراهیم بن ابی‌محمود نقل کرده، امام رضا (ع) بعد از توصیف بلیغ امامان می‌فرماید: اگر روزی زمین بدون حجت باشد همانند دریای پر تلاطم می‌شود[۴].
وجود امام در امور تشریعی نیز عین خیر و رحمت است. امام رضا (ع) به تفصیل این جنبه از خبرها و برکت‌های امامت را تشریح می‌نماید: "امامت زمام دین و باعث نظم مسلمانان و صلاح دین و عزت مؤمنان است. امامت پایۀ بالندۀ اسلام و شاخه و نتیجۀ والای آن است. توسط امام است که نماز، زکات، روزه، حج و جهاد به کمال خود می‌رسد و فیء و صدقات وفور می‌یابد و حدود و احکام جاری می‌گردد و مرزها حفظ و حراست می‌شود. امام حلال خدا را حلال و حرام او را حرام می‌کند و حدود او را جاری می‌نماید و از دین خدا دفاع نموده، با حکمت و موعظۀ نیکو و دلیل قاطع، مردم را به راه پروردگارش فرا می‌خواند"[۵].
اعتقاد به وجود امام واحد در هر عصری از موضوعاتی است که در سخنان رسیده از پیامبر اسلام (ص) در کتب فریقین موجود است. وجود یک امام در هر عصری مورد تأکید امام رضا (ع) است. احادیث پیامبر (ص) در این باب مسلمانان را به تبعیت بی‌چون و چرا از یک امام دعوت می‌نماید[۶].
پیامبر اسلام (ص) در حدیثی به تأکید امامت و خلافت دو نفر را مردود و دستور به کشتن نفر دوم داده است[۷]. اعتقاد به یک امام در هر عصر از مسلمات فریقین است و اندک تردیدی در آن نمی‌توان روا داشت. به تعبیر زبیدی: "دلیل منع از وجود دو یا چند امام در جامعۀ اسلامی این است که این اقدام با هدف امامت ناسازگار است. چون مراد از امامت، ایجاد وحدت کلمه در میان مسلمانان و دفع فتنه‌هاست؛ حال آنکه وجود امامان متعدد سبب پیروی خلق از دستورهای متعدد می‌شود و دچار پراکندگی می‌شوند"[۸]. با توجه به اینکه اهل سنت نیز بر یکی بودن امام در هر عصری تأکید دارند، بنابراین روی سخن امام رضا (ع) در یکی بودن امام با زیدیه است، زیرا زیدیه معتقدند که هرگاه شخصی از فاطمیان برای امر به معروف و نهی از منکر دست به شمشیر برد و اقدام به دعوت کند امام است و بر امت واجب است با او بیعت کنند[۹]. ممکن است در یک عصری دو نفر در دو منطقه با شرایط فوق اقدام به دعوت نمایند. لذا مانعی ندارد در هر عصری چند امام باشد. امام رضا (ع) در مقام استدلال بر یکی بودن امام در هر عصر، علاوه بر اشاره به مشکل اختلاف آرای امامان و تنازعی که در پی آن میان خلق ایجاد می‌شود، بر آن است که: "اگر دو پیشوا و ولی در کار بود، متخاصمان به هر کدام که مایل بودند مراجعه می‌کنند و حکم هیچ کدام در حق آن دیگر نافذ نیست، چون او را قبول نکرده و اطاعتش را واجب نمی‌داند و هیچ کدام هم سزاوارتر از دیگری به حکومت نبوده‌اند. پس همۀ حقوق و احکام و حدود باطل و عاطل می‌ماند. دلیل دیگر این است که هیچ یک از این دو امام و پیشوا به فرمان صادر کردن و داوری کردن و امر و نهی نمودن سزاوارتر از دیگری نیست و حال که چنین است، بر هر دو لازم و ضروری است که شروع به نظر دادن کنند و بیان حکم بنمایند و هیچ کدام نیز حق ندارد از دیگری به گفتن کلامی سبقت جوید، چرا که هر دو در مقام مساوی‌اند و رجحانی بر دیگری ندارند و چنانچه بر یکی از آن دو سکوت روا باشد، بر دیگری نیز سکوت جایز است، چون بر هر دو سکوت جایز شد حقوق و احکام ضایع می‌ماند و حدود الهی باطل می‌گردد؛ چنان می‌شود که گویی مردم اساساً امام و سرپرستی ندارند"[۱۰].
حال که در هر عصر باید یک فرد امامت مسلمانان را به عهده گیرد، لازم است که وی افضل مردم باشد، زیرا مقدم داشتن مفضول بر فاضل عقلاً قبیح است[۱۱] و از آنجا که مؤمنان طبق آیۀ "اطاعت از اولو الامر" به فرمانبرداری بی‌چون و چرای از اولوالامر الزام شده‌اند، لازم می‌آید که او معصوم باشد وگرنه از نظر عقل الزام به اطاعت مطلق از کسی که احتمال خطا و گناه در او باشد، نادرست است. پس لزوماً در هر عصر یک معصوم باید زمامدار امور مسلمانان باشد که طبق آیۀ تطهیر و فرموده‌های پیامبر گرامی اسلام (ص) همان امامان معصوم‌اند که از علی بن ابی طالب (ع) آغاز و به حضرت قائم (ع) ختم می‌شوند[۱۲].
امام رضا (ع) همانند پدران بزرگوار خود همیشه به میانه‌روی و اعتدال در موضوع امامت سفارش می‌فرمود و از افراط و تفریط نسبت به امامان جلوگیری می‌کرد[۱۳]. ایشان در پاسخ به اندیشۀ نفی مرگ امام، ضمن اعلام اینکه امامان همه به دست طاغوت زمانشان به وسیلۀ شمشیر یا سم به شهادت رسیده‌اند، تأکید می‌کند که این شهادت‌ها واقعاً اتفاق افتاده، نه آن چنان‌که غالیان و مفوضه می‌گویند که امامان در حقیقت نمرده‌اند بلکه امر بر مردم مشتبه شده است. در ادامه با استناد به آیۀ ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ...﴾[۱۴] تأکید می‌کند که از پیامبران و اولیای الهی، تنها عیسی (ع) بود که خداوند به آسمان برد و مرگ او بر مردم مشتبه شد؛ سپس می‌فرماید: آنان که در معرفی امامان از حد تجاوز می‌کنند و معتقدند همان‌طور که به نص قرآن امر عیسی بر مردم مشتبه شد مانعی ندارد که امر امامان هم بر مردم مشتبه شود، در پاسخ می‌گوییم حضرت عیسی (ع) بدون پدر به دنیا آمد، چرا این امر را در مورد امامان نمی‌گویید؟ حضرت بعد از لعن آنان می‌فرماید: همان طور که رواست تمام انبیا و اولیا از پدر و مادر به دنیا بیایند و تنها عیسی (ع) بدون پدر باشد، همچنین رواست تمام انبیا و اولیا بمیرند و تنها عیسی (ع) مرگش مشتبه شود[۱۵].
امام رضا (ع) در رد اندیشۀ خدا انگاری امامان در حدیث طولانی و مناظره گونه‌ای با کسی که مدعی بود یکی از همراهانش معتقد به الوهیت علی (ع) است، با صراحت بیان می‌کند که هر کس امیرمؤمنان (ع) را از مقام عبودیت بالاتر برد مصداق آیۀ ﴿غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ﴾[۱۶] است. حضرت ادامه می‌دهد: از غلو بپرهیزید. مانند نصارا غلو نکنید، و من از غلوکنندگان بیزارم. راوی از امام می‌خواهد که خدا را توصیف کند. امام صفات الهی را ذکر می‌کند. راوی می‌گوید: پدر و مادرم فدایت ای فرزند رسول خدا! همراه من کسی است که از دوستان شماست و گمان دارد همۀ این صفات که برای خدا بر شمردید صفات علی (ع) است. امام با شنیدن این سخن بدنش به لرزه افتاد و عرق کرد و فرمود: «سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَقُولُ الظَّالِمُونَ وَ الْكَافِرُونَ عُلُوّاً كَبِيراً». آیا این علی نبود که همانند مردم می‌خورد و می‌نوشید، ازدواج می‌کرد و یکی از مخلوقات الهی بود و در برابر عظمت الهی بنده‌ای خاشع و ذلیل بود؛ اگر علی با این اوصاف خدا باشد پس همۀ شما خدا هستید؛ چون در این صفات مشترکید. راوی عرض کرد: از علی معجزاتی سر زده که از توان بشر خارج است و غیر خدا قادر به آن کارها نیست. این امور نشان می‌دهد که او خداست. امام در پاسخ فرمود: صدور کارهای خارق‌العاده از انسان دلیل آن است که این کارها کار او نیست، بلکه کار خداست که به درخواست بنده‌اش انجام می‌دهد[۱۷].[۱۸]
امام رضا (ع) نیز بر این حقیقت تأکید می‌کند که امامت ریشه در قرآن و سخنان پیامبر اسلام (ص) دارد ایشان با استناد به آیۀ شریفۀ ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾[۱۹] کمال یافتگی دین الهی را در گرو امامت می‌داند و به صراحت می‌فرماید: "هر کس گمان کند خداوند دین خود را کامل نکرده و تعیین امام ننموده است، در حقیقت کتاب خدا را رد کرده است، و هر کس کتاب خدا را رد کند کافر است"[۲۰].
عبدالعزیز بن مسلم می‌گوید: زمانی که امام رضا (ع) در مرو بود، خدمت ایشان رسیدم و از اختلاف نظری که میان مردم دربارۀ موضوع امامت وجود داشت، شکایت کردم. امام لبخندی زد و فرمود: ای عبدالعزیز بن مسلم! مردم ناآگاه و فریفته رأی خویش‌اند. خداوند متعال پیامبر خویش را قبض روح نکرد، مگر آنکه دین را برایش کامل کرد... و امامت کامل کنندۀ دین است[۲۱].[۲۲]
منابع
برجی، یعقوب علی، مقاله «امامت»، دانشنامه امام رضا ج۲
فرقانی، محمد هادی، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ نهج البلاغة، ص۷۹۲-۷۹۵.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۱۷۹.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۰۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۱۸.
- ↑ صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۲-۱۴۵۳، ۱۴۸۰.
- ↑ صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۵۲-۱۴۵۳، ۱۴۸۰.
- ↑ إتحاف السادة المتقین، ج۲، ص۲۳۲.
- ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۱۴۲.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ کشف المراد، ص۱۸۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ مسائل الإمامة، ص۳۳-۴۱.
- ↑ «آنگاه خداوند فرمود: ای عیسی! من بازگیرنده تو و فرابرنده تو سوی خویش و رهایی‌بخش تو از گروه کافرانم.».. سوره آل عمران، آیه ۵۵.
- ↑ التوحید، ص۱۱۳.
- ↑ «راه آنان که به نعمت پرورده‌ای؛ که نه بر ایشان خشم آورده‌ای و نه گمراه‌اند» سوره فاتحه، آیه ۷.
- ↑ بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۷۳.
- ↑ برجی، یعقوب علی، مقاله «امامت»، دانشنامه امام رضا ج۲.
- ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ عیون أخبار الرضا (ع)، ج۱، ص۲۱۶.
- ↑ فرقانی، محمد هادی، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.