وظایف امت نسبت به اهل بیت

مقدمه

در قرآن کریم و روایات علاوه بر شمردن فضایل اهل‌ بیت (ع)، وظیفۀ عموم مسلمانان را نیز در برابر آنان تعیین کرده است، وظایفی مانند مودت، تمسّک به آنان، ولایت، مقدم دانستن آنان، اقتدا به ایشان، تکریم، پرداخت خمس، صله و پیوند، صلوات بر آنان، یاد ایشان، ذکر مصائب، زیارت و...^[۱].

وظایف امت پیامبر اسلام درباره پیامبر و اهل بیت (ع) او را می‌توان در عبارت تمسک به پیامبر و اهل بیت خلاصه و به سه بخش معرفتی، عاطفی و رفتاری دسته‌بندی کرد:

نخست: وظایف معرفتی

وظایف معرفتی آن است که یک انسان مسلمان، بینش درستی از شخصیت، جایگاه حقوق و معارف اهل بیت (ع) داشته باشد تا در مقام عمل و رفتار نسبت به آنها درست عمل نماید. مهم‌ترین وظایف معرفتی درباره اهل بیت (ع) عبارت است از:

شناخت شخصیت و جایگاه اهل بیت (ع): آنچه بر عهده امت است، شناخت شخصیت و جایگاه اهل بیت (ع) است، نه شناخت شناسنامه‌ای و شخصی، گرچه شناخت شخصی آنها نیز لازم است. امام عسکری (ع) می‌فرمایند: زمین تا روز قیامت از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هر که بمیرد، در حالی که امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است^[۲].
شناخت حقوق اهل بیت (ع): جنبه‌‌ای که در عرصه شناخت اهل بیت (ع) باید به آن توجه داشته باشیم شناخت حقوق اهل بیت (ع) است. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: به خداوند سوگند بنده‌ای از اعمال خود سود نمی‌برد مگر اینکه حق ما را بشناسد^[۳].
شناخت سیره و معارف اهل بیت (ع): شناخت زندگی معصومان (ع)، دارای مراتب و مراحلی است که بخشی از آن به شناخت خاندان آن بزرگواران و بخشی به شناخت فضایل، مناقب و مصائب آنان اختصاص دارد و بخشی نیز با شناخت حکمت رفتار و نحوه عملکرد آنان به‌دست می‌آید. شناخت سیره به معنای فهم و دریافت سیر هدایتی اهل بیت (ع) در عرصه اجتماعی و تاریخی است. به دیگر سخن، شناخت سیره، نگرش روشمند و هماهنگی به عملکرد معصومان (ع) است. پیروی از ائمه اطهار (ع)، نیازمند شناخت سیره آنهاست تا در رویارویی با نیازهای پیش رو، مطابق با الگوی رفتاری ائمه هدی (ع) عمل نماید^[۴].

وظایف قلبی و عاطفی نسبت به اهل بیت (ع)

پیوند قلبی و عاطفی با اهل بیت (ع) به این معناست که ما قلب‌ها و احساسات‌مان را با اهل بیت (ع) پیوند بزنیم، به گونه‌ای که همه اعمال قلبی و عاطفی ما در راستای خواست خدای متعال و اهل بیت (ع) باشد. برخی از مهمترین اعمال قلبی و عاطفی ما درباره اهل بیت (ع) چند چیز است:

ایمان به اهل بیت (ع): ایمان به اهل بیت (ع) نخستین و مهمترین پیوند قلبی ما با آنهاست. ایمان به اهل بیت (ع) و دارای مراتب و جلوه‌های متعددی است مانند: ایمان به خود اهل بیت (ع) و آنچه آنها به آن ایمان دارند^[۵].
کفر به دشمنان اهل بیت (ع): کفر به دشمنان اهل بیت چونان ایمان به آنان نیز لازم است^[۶]، همچنین باید کفر ورزید به آنچه اهل بیت (ع) بدان کفر ورزیدند^[۷].
پذیرش ولایت اهل بیت (ع): پذیرش ولایت اهل بیت (ع) در ردیف پذیرش ولایت خدا قرار گرفته است^[۸]. امام صادق (ع) می‌فرمایند: "خداوند دستور به پذیرش ولایت ائمه (ع) داده که در آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾^[۹] به آنها تصریح می‌نماید^[۱۰].
بیزاری از دشمنان اهل بیت (ع): همان‌گونه که پذیرش ولایت اهل بیت (ع) وظیفه است، برائت از دشمنان اهل بیت نیز یک وظیفه به‌شمار می‌آید. تبری از دشمنان اهل بیت دارای مراتب و مصادیق متعددی است مانند: بیزاری از دشمنان اهل بیت^[۱۱]؛ بیزاری از هر فرمانروایی جز اهل بیت (ع)^[۱۲] و غیره.
محبت به اهل بیت (ع): محبت، به معنای دوست داشتن و امری قلبی و در برابر بغض است^[۱۳]. امیر مؤمنان (ع) محبّت به خاندان پیامبر (ص) را حق خدا بر انسان می‌داند^[۱۴] و از سویی محبّت اهل بیت (ع) با محبّت خدا گره خورده است: «فَمَنْ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ»^[۱۵].
بغض به دشمنان اهل بیت: بغض در برابر حبّ و به معنای نفرت داشتن از چیزی است، هم باید به اهل بیت محبت ورزید و هم باید به دشمنان آنها نفرت و بغض داشت^[۱۶].
مودت اهل بیت (ع): یکی از وظایف مهم مسلمانان در هر زمانی، مودت اهل بیت پیامبر (ص) است. منظور از مودت اهل بیت (ع) پذیرش ولایت آن بزرگواران است. مودت نسبت به خاندان پیامبر (ص) دارای ثمرات مختلفی است که مهمترین آنها سعادت دنیا و آخرت است^[۱۷].
عداوت با دشمنان اهل بیت: عداوت نقطه مقابل مودت و به معنای دشمنی است. مسلمانان به همان اندازه که موظف‌اند به اهل بیت (ع) مودت داشته باشند باید با دشمنان اهل بیت نیز باید دشمنی نمایند^[۱۸].
دوستی با دوستان اهل بیت: اگر کسی اهل بیت را دوست داشته باشد، عشق به دوستان و شیفتگان آنها نیز بر او واجب است. علت این وجوب، تبعیت و هدایت آنان است^[۱۹].
زیارت اهل بیت (ع): مهم‌ترین هدف در زیارت، اتصاف زائر به اوصاف مزور است از این رو، دستورهای اکیدی درباره زیارت اهل بیت (ع) و کیفیت آن رسیده است؛ چنان‌که سیره سلف صالح از اولیای خدا نیز چنین بوده است و روایات فراوان جوامع روایی، شاهد گویای آن است.
توسل به اهل بیت: دستور به توسل یک دستور الهی است^[۲۰]. مصادیق وسیله نیز در نگاه رسول خدا (ص) اهل بیت‌اند^[۲۱]. سرّ توسل به اهل بیت (ع) و سوگند دادن خدا به حق ایشان این است که آنان بهترین مجرای فیض الهی‌اند.
صلوات بر اهل بیت (ع): خدای متعال به همراه ملائکه بر پیامبر (ص) صلوات می‌فرستند و به مؤمنان نیز دستور می‌دهد تا بر حبیبش صلوات بفرستند و تسلیم وی باشند: ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾^[۲۲].
لعن بر دشمنان اهل بیت (ع): لعن به‌معنای طلب دوری از رحمت و جلوه عاطفی و لفظی برائت از باطل و اهل باطل است و بر هر انسان مسلمانی لازم است تا از باطل و اهل باطل تبری جسته و آنان را لعن نمایند. یکی از مهم‌ترین مصادیق اهل باطل، دشمنان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) هستند^[۲۳].

سوم: وظایف رفتاری و عملی

مهم‌ترین وظیفه امت نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، عمل به دستورات و آموزه‌های آنهاست، وظایف معرفتی و عاطفی ما مسلمانان مقدمه‌ای برای وظایف عملی است. چنانچه معرفت، عواطف و احساسات ما، جامه عمل نپوشاند، راه به‌جایی نمی‌برد. از این‌رو، در ادامه به مهم‌ترین وظایف عملی نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) اشاره می‌شود^[۲۴]:

رجوع به اهل بیت (ع)

اهل بیت به عنوان تنها مرجعیت علمی و مرجعیت دینی مسلمین - صاحبان حق تبیین دین هستند و پرسش از آنان در امور دینی وظیفه امت اسلام است.

اعتصام به اهل بیت (ع)

تبعیت از اهل بیت

اطاعت از اهل بیت (ع)

معیت با اهل بیت (ع)

وفاداری در بیعت با اهل بیت

اجابت دعوت اهل بیت (ع)

پرداخت حقوق مالی اهل بیت

تسلیم اهل بیت (ع) و جنگ با دشمنان آن‌ها

انتظار فرج اهل بیت (ع)

حقوق اهل بیت

جستارهای وابسته

منابع

مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت

پانویس

↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۱۰.
↑ «أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۴۶.
↑ «وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا»؛ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۷۰؛ فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۲، ص۷۹.
↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۶۲ ـ ۷۱.
↑ «مُؤْمِنٌ بِكُمْ وَ بِمَا آمَنْتُمْ بِهِ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.
↑ «كَافِرٌ بِعَدُوِّكُمْ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.
↑ «وَ بِمَا كَفَرْتُمْ بِهِ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.
↑ «مَنْ وَالاكُمْ فَقَدْ وَالَى اللَّهَ وَ مَنْ عَادَاكُمْ فَقَدْ عَادَى اللَّهَ»؛ کافی، ج۱، ص۲۱۷.
↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
↑ «فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِوَلَايَةِ الْأَئِمَّةِ الَّذِينَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ فِي قَوْلِهِ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ وَ هُمُ الَّذِينَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَايَتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ»؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۲۲۳.
↑ «بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَعْدَائِكُمْ».
↑ «وَ كُلِّ مُطَاعٍ سِوَاكُمْ»؛ مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.
↑ «وَ الْحُبُّ وَ ضِدَّهُ الْبُغْضَ»؛کافی، ج۱، ص۲۰.
↑ «عَلَيْكُمْ بِحُبِّ آلِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْكُمْ»؛ غررالحکم، ص۱۱۷.
↑ صدوق، أمالی، ص۴۷۶.
↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۱ ـ ۸۰.
↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۱ و ۹۵؛ میرباقری، سید محمد حسین، وظایف منتظران ص ۷۹-۹۱؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۷۷ ـ ۴۷۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.
↑ «عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاكُمْ»
↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۹۰- ۹۱.
↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید و در راه او جهاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۳۵.
↑ «وَ هُمُ الْوَسِيلَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۵۸.
↑ «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.
↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۶ ـ ۹۲.
↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۹۲.

[1] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۱۰.

[2] «أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ أَنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۴۶.

[3] «وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا»؛ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۷۰؛ فضائل الخمسة من الصحاح الستة، ج۲، ص۷۹.

[4] مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۶۲ ـ ۷۱.

[5] «مُؤْمِنٌ بِكُمْ وَ بِمَا آمَنْتُمْ بِهِ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.

[6] «كَافِرٌ بِعَدُوِّكُمْ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.

[7] «وَ بِمَا كَفَرْتُمْ بِهِ»؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏۲، ص۶۱۴.

[8] «مَنْ وَالاكُمْ فَقَدْ وَالَى اللَّهَ وَ مَنْ عَادَاكُمْ فَقَدْ عَادَى اللَّهَ»؛ کافی، ج۱، ص۲۱۷.

[9] «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.

[10] «فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِوَلَايَةِ الْأَئِمَّةِ الَّذِينَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ فِي قَوْلِهِ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ وَ هُمُ الَّذِينَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَايَتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ»؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۲۲۳.

[11] «بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَعْدَائِكُمْ».

[12] «وَ كُلِّ مُطَاعٍ سِوَاكُمْ»؛ مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.

[13] «وَ الْحُبُّ وَ ضِدَّهُ الْبُغْضَ»؛کافی، ج۱، ص۲۰.

[14] «عَلَيْكُمْ بِحُبِّ آلِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْكُمْ»؛ غررالحکم، ص۱۱۷.

[15] صدوق، أمالی، ص۴۷۶.

[16] مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۱ ـ ۸۰.

[17] ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۱ و ۹۵؛ میرباقری، سید محمد حسین، وظایف منتظران ص ۷۹-۹۱؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره، ص۴۷۷ ـ ۴۷۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۸.

[18] «عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاكُمْ»

[19] شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۹۰- ۹۱.

[20] «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و به سوی او راه جویید و در راه او جهاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۳۵.

[21] «وَ هُمُ الْوَسِيلَةُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۵۸.

[22] «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.

[23] مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۶ ـ ۹۲.

[24] مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۹۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]