سعید بن عبدالله حنفی در تاریخ اسلامی
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث سعید بن عبدالله حنفی است. "سعید بن عبدالله حنفی" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
مقدمه
«اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ...»[۱]؛
«سعید»[۲] فرزند عبدالله حنفی است. حنفی منسوب به حنیفة بن لجیم، تیرهای از بکر ابن وائل قبیله‌ای از عدنان شمالی و از بزرگان شیعه و شخصیت‌های صاحب نام و مردی شجاع و اهل عبادت از یاران با وفای امام حسین(ع) به شمار می‌‌آید.[۳]
تاریخ، نخستین موضع‌گیری سیاسی او را در ماجرای صلح امام حسن(ع) و معاویه به ثبت رسانده است. با این که نظر شخصی وی مخالفت با صلح بود، امّا پس از گفت‌وگو و مشورت با امام حسین(ع)، قرار صلح را پذیرفت[۴].[۵]
سعید نامه‌رسان کوفیان به امام(ع) در مکه
هنگامی که خبر مرگ معاویه به مردم کوفه رسید، شیعیان کوفه گرد هم جمع آمدند و نامه‌ای به امام حسین و نوشتند و حضرت را برای امامت و رهبری خود دعوت نمودند. در مرحله اول، نامه توسط «عبدالله بن وال» و «عبدالله بن مسمع همدانی» و نوبت دوم توسط «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله الکُدَرِ أرحبی» و «عمارة بن عبد سلولی» و بار سوم توسط «سعید بن عبدالله حنفی» و «هانی بن هانی سبیعی» ارسال کردند.
نویسندگان نامه سوم که توسط سعید بن عبدالله حنفی و هانی بن هانی سبیعی به محضر امام(ع) تقدیم شد. عبارت بودند از: «شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، یزید بن حارث، یزید بن رویم، غزرة بن قیس، عمرو بن حجاج و محمد بن عمیر» که پس از شهادت حضرت مسلم، در سپاه عمر سعد قرار گرفتند و با امام حسین(ع) در کربلا جنگیدند!
امام پس از دریافت این نامه سوم، در پاسخ آنها نامه‌ای را توسط «سعید بن عبدالله» و «هانی بن هانی» از مکه به کوفه ارسال فرمودند[۶].
و سپس مسلم بن عقیل را با سفارش به تقوای الهی، به همراه «قیس بن مسهر صیداوی» و «عبدالرحمن بن عبدالله أرحبی» و «عمارة بن عبد (عبید) سلولی» به سوی شیعیان کوفه، گسیل داشت [۷].
با ورود مسلم بن عقیل(ع) -سفیر و نماینده تام الاختیار امام حسین(ع) - به کوفه، سعید بن عبدالله در کنار مسلم صادقانه ایستادگی کرد. در جلسه‌ای که اهالی کوفه، در خانه مختار اجتماع کرده بودند و مسلم نمایندگی خود را از امام حسین(ع) اعلام کرد، عابس و حبیب به حمایت از مسلم سخن گفتند و پس از ایشان، سعید نیز حمایت کامل و بی‌دریغ خود را از مسلم ابراز داشت[۸].
به نوشته «سماوی»، سعید در مأموریتی از سوی مسلم، نامه‌ای را به محضر امام حسین(ع) آورد و از آن پس، پیوسته در خدمت امام(ع) بود و به کربلا آمد و تا لحظه شهادت از حضرت جدا نشد[۹].[۱۰]
سخنان حماسی سعید در شب عاشورا
شب عاشورا، هنگامی که امام حسین(ع) به همراهانش اجازه بازگشت داد، سعید پس از سخنان زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر و... با گفتاری حماسی و شورانگیز وفاداری خود را ابراز داشت، که در زیارت ناحیه وفاداری او را این‌گونه بیان داشته است: «اَلسَّلاَمُ عَلَى سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ اَلْحَنَفِيِّ اَلْقَائِلِ لِلْحُسَيْنِ وَ قَدْ أَذِنَ لَهُ فِي اَلاِنْصِرَافِ قَالَ: لاَ وَاللهِ لا نُخَلِّيكَ حَتَّى يَعْلَمَ اَللَّهُ أَنَّا قَدْ حَفِظْنَا غَيْبَةَ رَسُولِ اَللَّهِ(ص) فِيكَ وَ اَللَّهِ لَوْ أَعْلَمُ أَنِّي أُقْتَلُ ثُمَّ أُحْيَا ثُمَّ أُحْرَقُ ثُمَّ أُذْرَى وَ يُفْعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَكَ وَ كَيْفَ لاَ أَفْعَلُ ذَلِكَ وَ إِنَّمَا هِيَ مَوْتَةٌ أَوْ قَتْلَةٌ وَاحِدَةٌ ثُمَّ هِيَ اَلْكَرَامَةُ اَلَّتِي لاَ اِنْقِضَاءَ لَهَا أَبَداً»[۱۱][۱۲]؛
- سلام بر سعد (سعید) بن عبدالله حنفی، آن کسی که وقتی امام حسین(ع) به او اذن انصراف و بازگشت به وطن داد، گفت: به خدا سوگند تو را رها نخواهیم کرد، تا خدا بداند که در غیاب پیامبرش، حق و حرمت او را درباره تو پاس داشته‌ایم! سوگند به خدا، اگر بدانم که کشته میشوم، سپس زنده میشوم و آنگاه سوزانده شده و خاکسترم بر باد می‌‌رود؛ و هفتاد بار با من چنین میشود، از تو جدا نگردم تا پیش روی تو به ملاقات مرگ بروم؛ و چگونه چنین نکنم؟ با این که این یک مرگ یا یک کشته شدن است و در پی آن کرامتی که هرگز پایان نپذیرد.
آری، او با این پاسخ دلنشین و امیدوار کننده و علاقه بی‌پایان، اخلاص و وفاداری خود را به امام حسین(ع) و اهل بیت پیامبر(ص) اعلام کرد.[۱۳]
سعید سپر تیرهای دشمن
در ظهر عاشورا هنگامی که امام حسین(ع) قصد اقامه نماز داشت، سعید و زهیر در برابر تیرهای دشمن که به سوی امام(ع) میآمد، پیکر خویش را سپر قرار دادند تا این که امام(ع) توانست نماز گزارد و در این میان سعید بن عبدالله حنفی در اثر تیرهای دشمن به روی زمین افتاد[۱۴]. و با خود این‌گونه زمزمه میکرد: «پروردگارا این گروه (سپاه دشمن) را لعنت کن! همانند لعن قوم عاد و ثمود، و سلام مرا به پیامبرت برسان. پروردگارا! آنچه که من از درد و سوزش زخم‌ها کشیدم، به او ابلاغ نما که همانا من از این دردها قصد یاری فرزندان پیامبرت دارم»[۱۵] این را گفت و آنگاه روح بلندش به ملکوت اعلا پیوست[۱۶].
به گفته برخی منابع، سعید پیش از شهادت رو به امام حسین(ع) کرد و پرسید: «ای فرزند رسول خدا آیا (به پیمانم) وفا کردم؟»
امام فرمود: «آری، تو پیشاپیش من در بهشت خواهی بود!»[۱۷]؛
اما برخی از سیره نویسان، مثل ابن شهرآشوب نوشته است که شهادت سعید، در پی حمله او به سپاه دشمن و پیکار در میدان نبرد بوده است[۱۸]. در ادامه مناقب آمده سعید به هنگام کارزار این‌گونه رجز می‌‌خواند. "أَقْدِمْ حُسَيْنُ الْيَوْمَ تَلْقَ أَحْمَداً وَ شَيْخَكَ الْخَيْرَ عَلِيّاً ذَا النَّدَى" "وَ حَسَناً كَالْبَدْرِ وَافَى الْأَسْعَدَا"[۱۹]؛
- ای حسین(ع) یا بشتاب به سوی میدان که امروز (جدت) احمد(ع) را دیدار می‌‌کنی و علی(ع) آن پدر و راهبر بزرگوار و بخشنده‌ات را، و نیز برادرت حسن(ع) را که مانند ماه شب بدر و از ستارگان برتر است ملاقات خواهی کرد.
پس از شهادتش در پیکر شریف او به جز زخم‌های شمشیر و نیزه، سیزده زخم تیر یافتند [۲۰].
برای وی همین فضیلت و شرافت بس که افزون بر افتخار شهادت، در زیارت ناحیه مقدسه همان طوری که در صفحات قبل گذشت، به طور مفصل بر او درود فرستاده شده و از وی ستایش به عمل آمده و سخنان دلنشین و وفادارانه‌اش مورد تحسین و تقدیر قرار گرفته است .[۲۱]
سعید بن عبداللّه حنفی در گزیده دانشنامه امام حسین
سعید بن عبداللّه حنفی، از یاران استوارگام امام حسین(ع) و از افراد نامدار حاضر در واقعه کربلاست. پس از ورود مسلم(ع) به کوفه، وی در خانه مختار، حضور یافت و ضمن سخنرانی‌ای، یاری کردن امام حسین(ع) و وفاداری خود را به نهضت حسینی، اعلام کرد و مردم را به بیعت با مسلم و پیروی از او، تشویق نمود. وی، هنگامی که امام حسین(ع) در شب عاشورا، به همراهانش اجازه داد که از ایشان جدا شوند و از منطقه درگیری خارج گردند، با این سخنان حماسی، نسبت به ایشان، اظهار ارادت و وفاداری کرد و گفت: «اگر می‌دانستم که کشته میشوم و بار دیگر زنده میشوم و زنده زنده، سوزانده و تکّه تکّه میشوم و هفتاد بار با من، چنین می‌کنند، باز از تو جدا نمی‌شدم تا در راه تو بمیرم»[۲۲]. بر پایه شماری از گزارش‌ها، سعید بن عبداللّه، یکی از کسانی بود که ظهر عاشورا، خود را در برابر امام حسین(ع)، سپر قرار دادند و امام(ع) با کمک آنها، نماز گزارد. به گزارش خوارزمی، هنگامی که سعید بن عبد اللّه حنفی بر زمین افتاد، این جملات را زمزمه میکرد: «خداوندا! آنان را همانند عاد و ثمود، لعنت کن. خداوندا! از من به پیامبرت، سلام برسان و درد زخم‌هایم را به او برسان. من با این کار، قصد یاری ذُریّه پیامبرت را دارم»[۲۳].
از محمد بن قیس نقل شده است که: در ظهر عاشورا، حسین(ع) نماز ظهر را با آنان به صورت نماز خوف خواند. بعد از ظهر، دوباره به نبرد پرداختند و جنگ بالا گرفت و به حسین(ع) نزدیک شد. حنفی، جلوی حسین(ع) آمد و خود را هدف تیرهای آنان کرد و آن قدر در برابر تیرهایشان - که از چپ و راست میآمد-، ایستاد تا از پای در آمد[۲۴].[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ زیارت ناحیه مقدسه، بحار الأنوار، ج۴۵، ص۷۰ و ج۱۰۱، ص۲۷۳.
- ↑ برخی ناموی را سعد گفته‌اند (لهوف، ص۱۵۳؛ اقبال، ج۳، ص۷۷).
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص:۴۵۳.
- ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۱۴۹-۱۵۰، دارالتعارف.
- ↑ جمعی از نویسندگان، پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص:۱۸۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۳؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۳۳؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۸ و ۳۲۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ ارشاد مفید، ج۲، ص۳۹ و ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۵؛ ابصارالعین، ص۲۱۷ ومقتل مقرم، ص۱۴۷.
- ↑ ابصارالعین، ص۱۸۸.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص:۴۵۳-۴۵۴.
- ↑ اشاره کردیم که در زیارت ناحیه، نام او «سعد» آمده است، ولی اکثر مورخان نام او را «سعید» دانسته‌اند.
- ↑ . بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۰ و نیز، ج۱۰۱، ص۲۷۳.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص:۴۵۴-۴۵۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج۵، ص۴۴۱؛ مقتل خوارزمی، ج۲، ص۲۱؛ نفس المهموم، ص۲۶۶؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۶۲۸ ابصارالعین، ص۲۱۷ و ۲۱۸ وقاموس الرجال، ج۵، ص۱۰۸.
- ↑ اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ فَإِنِّي أَرَدْتُ بِذلِکَ نَصْرَةَ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ؛
- ↑ .مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.
- ↑ «نَعَمْ أَنْتَ أَمَامِي فِي الْجَنَّةِ»؛ تنقیح المقال، ج۲، ص۲۸؛ ابصارالعین، ص۱۸۹ و مقتل مقرم، ص۲۴۶.
- ↑ مناقب ابن شهرآشوب، ج۴، ص۱۰۳ و نفس المهموم، ص۲۶۶.
- ↑ .مناقب ابن شهرآشوب، ج۴ ص۱۰۳.
- ↑ مقتل مقرم، ص۲۴۸ و ابصارالعین، ص۱۸۹.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام حسین، ص:۴۵۵-۴۵۷.
- ↑ «وَاللّهِ، لَوْ عَلِمْتُ أَنَّي اُقْتَلُ، ثُمَّ اُحيَا، ثُمَّ اُحْرَقُ حَيَّاً، ثُمَّ اُذَرُّ، يُفعَلُ ذَلِكَ بِي سَبْعِينَ مَرَّةً مَا فَارَقْتُكَ حَتَّى أَلْقَى حِمَامِي دُونَکَ» (ر.ک: تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۱۸؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۵۹).
- ↑ «اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْنَ عَادٍ وَ ثَمُودَ اللَّهُمَّ أَبْلِغْ نَبِيَّكَ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَبْلِغْهُ مَا لَقِيتُ مِنْ أَلَمِ الْجِرَاحِ فَإِنِّي أَرَدْتُ ثَوَابَكَ فِي نَصْرِ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّكَ» (ر.ک: الملهوف، ص۱۶۵).
- ↑ «صَلُّوا الظُّهْرَ [أَي فِي يَوّمِ عَاشُوراءَ]، صَلَّى بِهِمُ الحُسَيْنُ(ع) صَلاةَ الخَوفِ، ثُمَّ اقْتَتَلوا بَعْدَ الظُّهْرِ، فَاشْتَدَّ قِتَالُهُمْ وَ وَصَلَ إلَى الحُسَيْنِ(ع)، فَاسْتَقْدَمَ الحَنَفِيُّ أَمَامَهُ، فَاسْتَهْدَفَ لَهُمْ يَرْمُونَهُ بِالنَّبْلِ يَمِينَاً وَ شِمَالَاً قَائِمَاً بَيْنَ يَدَيْهِ، فَمَا زَالَ يُرمِى حَتَّى سَقَطَ» (تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۴۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۶۸).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین ص ۵۵۰.