ابواسحاق سبیعی در تاریخ اسلامی

(عمرو بن عبدالله)
اطلاعات فردی
کنیه	أبو إسحاق
لقب	همدانی، سبیعی، کوفی
محل زندگی	کوفه
مذهب	عامی
صحابی	امام علی(ع) ، امام حسن(ع) ، امام سجاد(ع) ، امام صادق(ع)
اطلاعات حدیثی
راویان از او	اسرائيل بن يونس
تعداد روایات	إسحاق السبیعی: ۱ روایه؛ أبو إسحاق السبیعی: ۱۴ روایه؛ جمع عدد الروایات: ۱۵ روایه
سایر	نام وی در منابع ذیل آمده است: اتقان المقال؛ ص:۱۰۱ و ۳۳۱؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۲۸۲؛ بهجة الآمال، ج:۷، ص:۳۷۸؛ تنقیح المقال، ج۳، ص۲، ؛ جامع الرواة، ج۲، ص۳۶۵، ؛الجامع فی الرجال، ج۲، ص۱۳۰۷ ؛ رجال الطوسی، ج۷۱، ص۱، و۲، و۳؛ إبن کلیب، ص:۶۴۰، ر۲۴ ؛رجال المیرداماد، ج۱، ص۱۴۶؛ طرائف المقال، ج۲، ص۶۲ ر ۷۱۶۶، ؛ غایة المرام: ۵۸۹ ؛ قاموس الرجال، ج۱۰، ص۸، ؛ مجمع الرجال، ج۷، ص۵ ؛ مستدرکات علم الرجال، ج۸، ص۳۲۴، ر ۱۶۶۲۲ ؛معجم الثقات، ص۳۲۸، ر ۶۲۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۷۷ ر ۱۲۰۱، و۲۱ / ۱۷ ر ۱۳۸۹۵، و۱۳ / ۱۱۱ ر ۸۹۳۱؛ المعین : ۵۲ و۵۵۱ ر ۳۱۸۴؛ منتهی المقال: ۳۳۸ ؛ منهج المقال: ۳۸۳ ؛ الموسوعة الرجالیة، ج۴، ص۴۰۶، و ج۷، ص۱۱۴ ؛ الوسیط: ۲۷۵

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ابواسحاق سبیعی است. "ابواسحاق سبیعی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابواسحاق سبیعی در رجال و تراجم - ابواسحاق سبیعی در تاریخ اسلامی - ابواسحاق سبیعی در حدیث

نسب

أبو إسحاق عمرو بن عبد الله بن عبید السبیعی؛ الکوفی؛ الهمدانی مشهور به أبو إسحاق السبیعی از مولی امام علی او از روات حدیث است. در کوفه زندگی می‌کرد و در همانجا درگذشت.

ابواسحاق السُبیعیُّ عمرو بن عبد الله از ذریه سُبیع بن صَعْبِ بن همدان، و سبیع نیز قبیله‌ای از همدان است.

در کتاب‌های رجال از وی با عنوان‌های زیر نام برده شده است: ابواسحاق السبیعی اسمه عمرو بن عبدالله؛ ابو اسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله همدانی کوفی، ابواسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله بن ذی یحمد؛ ابواسحاق السبیعی عمرو بن عبد الله؛ ابو اسحاق السبیعی؛ ابواسحاق همدانی سبیعی الکوفی؛ عمرو بن عبدالله ابو اسحاق السبیعی و عمرو بن عبدالله بن أبی شعیرة، عمرو بن عبدالله بن علی همدانی کوفی، عمرو بن عبدالله بن علی احمد بن ذی یحمد و عمرو بن عبدالله بن علی بن کلیب همدانی.

ابواسحاق السبیعی در منابع شیعه

شیخ طوسی در کتاب رجال خود در باب من عرف بكنيته او بقبيلته؛ ابواسحاق همدانی را جزء أصحاب امیر المؤمنین(ع) و در باب الکنی، ابواسحاق همدانی و ابواسحاق السبیعی را جزء اصحاب امام حسن مجتبی(ع) شمرده است.

لازم به یادآوری است، همان طور که در کتاب اختیار معرفة الرجال آمده است: ابواسحاق همدانی و ابواسحاق السبیعی نام یک نفر هستند. همچنین شیخ طوسی در باب العین، در هنگام برشمردن اصحاب ابی عبدالله جعفر بن محمد(ع) ابواسحاق همدانی را از یاران امام صادق(ع) دانسته، درباره او چنین می‌نویسد: عمرو بن عبدالله بن علی، ابواسحاق همدانی سبیعی کوفی، تابعی.

شیخ مفید نیز به نقل از محمد بن جعفر المؤدب او را از ثقات علی بن الحسین(ع) دانسته، می‌گوید: ابا اسحاق که اسمش عمرو بن عبدالله سبیعی است، چهل سال نماز صبح خود را با وضوی نماز شبش به جای آورد و هر شب یک ختم قرآن داشت و کسی عابد‌تر از او و در میان خاص و عام، موثق‌تر از او نبود .

اما صاحب کتاب معجم رجال الحدیث، ابواسحاق را از علمای اهل سنت دانسته، می‌گوید: وی ثقه نیست؛ در حالی که شهرستانی، از علماء اهل سنت، در کتاب الملل و النحل، ابواسحاق السبیعی را جزء امامیه و شیعه شمرده است .

ابواسحاق السبیعی در منابع اهل‌سنت

در منابع اهل‌سنت به ابواسحاق السبیعی بیشتر از منابع شیعه پرداخته شده و او از راویان کتب شش‌گانه اهل‌سنت شمرده شده است و بخاری، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی و ابن ماجه از وی روایت نقل کرده‌اند. در ادامه، نظرات برخی علمای اهل‌سنت درباره "ابواسحاق السبیعی" نقل خواهد شد.

تصریح بر وثاقت

بسیاری از علمای رجال اهل‌سنت ابواسحاق السبیعی را توثیق کرده‌اند، مانند افراد زیر:

1. یحیی بن معین: ابواسحاق السبیعی ثقه است؛
2. العجلی: ابواسحاق السبیعی، کوفی، تابعی و ثقه است؛
3. ذهبی: ابواسحاق السبیعی را شیخ، عالم و محدث کوفه دانسته است و می‌گوید: وی از علماء عامل، و از تابعین و از طالبان علم و دارای شأن بزرگی است.
4. ابوحاتم معتقد است که ابواسحاق السبیعی، ثقه بوده و أحفظ از أبی إسحاق، شیبانی است و در کثرت روایت نیز شبیه زهری است؛
5. شعبه معتقد است که حدیث ابواسحاق السبیعی از مجاهد و حسن و ابن سیرین بهتر است ؛
6. احمد بن عبده می‌گوید: از اباداود طیالسی شنیدم که می‌گفت: ما حدیث را نزد چهار نفر "زهری و قتادة و أبی إسحاق و اعمش" یافتیم؛
7. علی بن المدینی: ابواسحاق السبیعی را هم جزء حافظان علم امت دانسته است و هم وی را از کسانی می‌داند که سندهای احادیث حول آنها می‌چرخد؛
8. أبوبکر بن عیاش می‌گوید: هیچ وقت نشنیدم که ابواسحاق السبیعی عیب کسی را بگوید؛
9. علائی می‌گوید: عمرو بن عبدالله ابواسحاق السبیعی، از ائمه تابعین است که همه به سخنان او احتجاج کرده‌اند.
10. ابن خلکان معتقد است، ابواسحاق السبیعی از اعیان تابعین و کثیر الروایة است.

اهتمام به عبادات و تلاوت قرآن

1. أبُو الأحْوَص می‌گوید: ابواسحاق السبیعی خطاب به جوانان گفته است: "ای گروه جوانان! قدرت و جوانی خود را غنیمت شمارید؛ هیچ شبی بر من نگذشت مگر اینکه در آن شب، هزار آیه از قرآن و در هر رکعت از نماز، سوره بقره را تلاوت کردم و تمام ماه‌های حرام و سه روز از هر ماه و روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه هر ماه را، روزه گرفتم"؛
2. أبُوبکر بنُ عَیَّاش گوید: از ابواسحاق السبیعی شنیدم که می‌گفت: چهل سال است که در شب‌ها یک لحظه چشم‌هایم را روی هم نگذاشته‌ام؛
3. یونس، فرزند ابا اسحاق می‌گوید: "پدرم در هر شب، هزار آیه از قرآن را تلاوت می‌کرد"؛
4. أحمدُ بنُ عمران، می‌گوید: از ابابکر شنیدم که می‌گفت: ابواسحاق السبیعی در هنگام پیری می‌گفت: ضعیف شده‌ام و توانایی به جا آوردن نماز زیاد را ندارم و من نماز به جای نمی‌آورم مگر اینکه سوره بقره و آل عمران را در آن تلاوت می‌کنم؛
5. أخْنسیُّ از علاءُ بن سالم العَبدی نقل می‌کند که ابواسحاق السبیعی در دو سال آخر عمرش چنان پیر شده بود که توان ایستادن را نداشت، مگر اینکه کسی او را بلند کند و زمانی هم که او را از جایش برای نماز خواندن بلند می‌کردند، در حالی که ایستاده بود، هزار آیه از قرآن را تلاوت می‌کرد؛
6. فضیل بن غزوان می‌گوید: ابواسحاق السبیعی همیشه در هر سه روز، یک ختم قرآن داشت. و بعضی‌ها نیز گفته‌اند که وی همیشه در حال روزه و قیام بود؛
7. أبوالأحوص از أبی إسحاق نقل می‌کند که وی در سن پیری می‌گفت: به درستی که پیر شدم و قوتی در من نیست، لذا فقط سه روز از هر ماه و روزهای دوشنبه و پنج شنبه و ماه‌های حرام را روزه می‌گیرم؛
8. ابن فضیل، از پدرش نقل می‌کند که ابواسحاق السبیعی هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد .

تصریح بر جرح و ذم

گرچه بعضی از رجال‌شناسان اهل سنت ابواسحاق السبیعی را توثیق کرده‌اند؛ اما بعضی دیگر نیز وی را به تدلیس در احادیث و فراموشی و اختلاط متهم کرده‌اند.

فراموشی و ضعیف شدن حافظه

بعضی‌ها معتقدند که ابو اسحاق در بزرگ‌ سالی به ضعف حافظه دچار شده، ولی به اختلاط گرفتار نشده بود .

ذهبی در میزان الاعتدال می‌گوید که عمرو بن عبدالله ابو اسحاق السبیعی، در پیری به فراموشی دچار شده بود، ولی به اختلاط گرفتار نبود .

بعضی نیز می‌گویند حافظه او اندکی ضعیف شده بود .

ذهبی در جای دیگر می‌گوید: ابو اسحاق السبیعی، عمرو بن عبدالله، ثقه است ولی قبل از مرگش حافظه‌اش ضعیف و به فراموشی دچار شد.

دچار شدن به اختلاط در آخر عمر

فسوی از بعضی از اهل علم نقل می‌کند که ابو اسحاق به اختلاط دچار شده بود و به همین سبب، من و ابن عیینه او را ترک کردیم .

ابن حجر نیز در تقریب التهذیب بعد از توثیق ابواسحاق السبیعی، می‌گوید: وی در آخر عمر به مرض اختلاط گرفتار شد .

بعضی هم معتقدند که ابن عیینة و أبی خیثمة زهیر بن معاویة بعد از اینکه ابواسحاق السبیعی به اختلاط گرفتار شد، از وی حدیث شنیده‌اند.

مدلس بودن

ابواسحاق السبیعی به تدلیس هم متهم و با عباراتی همانند: كان يدلس، مكثر من التدليس، مشهور بالتدليس وكان مدلسا از او یاد شده است.

ابواسحاق الجوزجانی، از علمای اهل‌سنت در جرح و تعدیل، ابواسحاق السبیعی را جزء محدثان بزرگ کوفه دانسته است و ضمن شیعه دانستن او می‌گوید: مذهب (تشیع) گروهی از اهل کوفه، همانند أبی إسحاق، الأعمش، منصور، زبید و دیگران را نمی‌توان ستود؛ مردم به سبب راستگو بودن آنها حرفشان را می‌پذیرند و هر جا که آنها حدیثی را به صورت مرسل نقل کرده باشند، توقف می‌کنند.

جریر از مغیرة نقل می‌کند که ابو اسحاق و اعمش حدیث اهل کوفه را فاسد کرده‌اند!

ابن حجر در توضیح این سخن گفته است: یعنی للتدلیس؛ یعنی علت اینکه مغیره می‌گوید، ابواسحاق و اعمش باعث فاسد شدن حدیث اهل کوفه شده‌اند، مدلس بودن آن دو است. ولی احتمال دارد، به عقیده ابواسحاق الجوزجانی، فاسد شدن حدیث اهل کوفه با حضور ابواسحاق و اعمش، به خاطر شیعه بودن آن دو باشد و نه مدلس بودن آنها؛ زیرا ابواسحاق الجوزجانی به مذهب شام، گرایش و نسبت به حضرت علی(ع) بسیار کینه دارد و دشمن آن حضرت است و با اهل کوفه که به پیروی از اهل‌بیت(ع) مشهور هستند، نسبت خوبی ندارد و آنها را جرح می‌کند؛ ابن حجر در این باره می‌نویسد: زمانی که در عیب گرفتن ابواسحاق الجوزجانی نسبت به اهل کوفه دقت کنی، با جرح‌های عجیبی روبه‌رو خواهی شد، و علت آن هم شدت انحراف و دشمنی او نسبت به حضرت علی(ع) و مشهور بودن اهل کوفه به شیعه بودن است.

نقل روایت از قاتلان امام حسین(ع)

از دلایل ذم ابواسحاق آن است که وی از عمر بن سعد، قاتل امام حسین(ع) و از شمر بن ذی الجوشن، کسی که سر امام حسین(ع) را جدا کرد، حدیث نقل کرده است .

جستارهای وابسته

منابع

1. سبحانی، سید محمد جعفر، مقاله «عمرو بن عبدالله»، اصحاب امام حسن مجتبی

پانویس

پیوند به بیرون

• موسوعة رواة الحدیث
• موسوعة الحدیث