براء بن معرور انصاری

براء بن معرور انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: براء بن معرور انصاری در قرآن - براء بن معرور انصاری در تراجم و رجال - براء بن معرور انصاری در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

نسب

ابوبشر براء بن معرور بن صَخْر از بزرگان خزرج و سیّد و نقیب تیره بنی‌ سَلَمَه و مادرش رُباب دختر نُعْمان بن اِمْرَؤُالقَیْس کندی بود. از براء در دوران جاهلی خبری در دست نیست..

اسلام برا

برخی اسلام براء را در پیمان عَقَبه اوّل می‌دانند و قائل‌اند که او در سال ۱۲ بعثت در بیعت عقبه حاضر بود و اسلام آورد؛ ولی مشهور آن است که براء در عقبه دوم (سال ۱۳ بعثت) به عنوان یکی از رؤسای یثربیان حاضر بود و اولین فرد از یثربیان بود که با پیامبر (ص) بیعت کرد، ازاین‌رو برخی او را از حاضران در هر دو بیعت عقبه می‌دانند، در هر صورت مسلّم به نظر می‌رسد که اسلام براء قبل از شرکت در بیعت عقبه دوم بود، زیرا نقل است که وی وقتی در سال ۱۳ بعثت برای شرکت در حج و بیعت در عقبه از یثرب عازم مکه بود در راه، نماز را به سوی مکه خواند، در حالی که همراهانش به سمت بیت المقدس نماز گزاردند. وی هنگامی که به مکه آمد از طریق عباس عموی پیامبر با آن حضرت آشنا شد و از درستی عمل خود از رسول اللّه (ص) پرسید، پس پیامبر او را از نماز گزاردن به سوی کعبه منع کرد. در این بیعت وقتی یثربیان حاضر در حج سال ۱۳ شبانه در کنار جمره عَقَبَه اجتماع کردند پس از عباس بن عبدالمطلب براء بن معرور نخستین سخنران در جمع یثربیان بود و راستگویی، وفاداری و آمادگی خود و همراهان را برای فداکاری در راه رسول خدا (ص) اعلام کرد.

پس از سخنان پیامبر (ص) نیز براء ضمن اظهار ایمان و تصدیق آن حضرت گفت: سوگند به کسی که تو را به حق فرستاد همان‌گونه که از همسر و فرزندانمان دفاع می‌کنیم از شما دفاع خواهیم کرد. ما فرزندان جنگ و نبردیم و آن را از پدرانمان به ارث برده‌ایم. در ادامه، پیامبر براء را به عنوان یکی از دو نقیب بنی سلمه برگزید.

براء پیش از ترک مکه به پیامبر (ص) وعده داد که در حج سال بعد برای زیارت آن حضرت به مکه بیاید؛ ولی وی در ماه صفر سال بعد (قبل از هجرت پیامبر (ص) به مدینه) درگذشت و نتوانست به وعده خود وفا کند. با توجه به مرگ زود هنگام براء مطالب چندانی در کتب تاریخی از او نقل نشده است. درباره او آمده است که هنگام مرگ ۳۱ مال خود را برای پیامبر (ص) وصیت کرد. پیامبر (ص) نیز آن را به ورثه براء بازگرداند ؛ همچنین وصیت کرد که او را به سوی مکه دفن کنند، زیرا به پیامبر قول داده بود که در حج سال بعد او را زیارت کند .

او نخستین نقیب از نقبای دوازده‌گانه بود که درگذشت. پیامبر پس از ورود به مدینه کنار قبر او حاضر شد و بر او نماز گزارد و برایش دعا کرد . گفته‌اند که پس از تغییر قبله به سوی مکه، پیامبر بار دیگر بر او نماز خواند. برخی این نماز را مجرد دعا می‌دانند. شیخ صدوق سه سنت از سنت‌های اسلام را به براء نسبت می‌دهد که عبارت است از: طهارت و استنجا با آب، نماز گزاردن به سوی مکه و وصیّت کردن ۳۱ دارایی..

همسران و فرزندان برا

حُمَیمه دختر صَیْفی بن صخر از همسران براء است که پس از اسلام براء او نیز اسلام آورد و با پیامبر (ص) بیعت کرد. از هند همسر جابر بن عَتیک، رباب مادر سعد بن معاذ، ظبیّه همسر ابی قَتادَه که پیامبر (ص) به او تسبیح جهاد را آموخت، سُلافه، مبشّر یا ام‌مبشّر همسر زید بن حارثه به عنوان فرزندان براء و حُمیمه یاد کرده‌اند. همسر دیگر براء خُلیسه دختر قیس بن ثابت از قبیله بنی‌اشجع است که بِشر بن براء از همین همسر است. بِشر از صحابه پیامبر (ص) بود که در عقبه دوم و بدر حضور داشت و به همراه پیامبر (ص) از گوشت مسموم گوسفند زن یهودی در خیبر به سال هفتم هجری خورد و به شهادت رسید.

برا در قرآن

برخی قائل‌اند که وقتی براء برای نخستین بار به جای استفاده از سنگ خود را با آب تطهیر و استنجا کرد خداوند در شأن او آیه ﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ﴾ را نازل کرد و او را از پاکیزگانِ محبوب خود خواند. ولی با توجه به اینکه این آیه مدنی است و براء پیش از حضور رسول خدا (ص) در مدینه درگذشته، نمی‌تواند درباره براء باشد.

همچنین آمده است که پس از تحول قبله مسلمانان به سوی مکه، گروهی از مسلمانان نزد پیامبر (ص) آمدند و در خصوص وضعیت عبادات مسلمانان درگذشته همچون براء بن معرور و اسعد بن زراره که به سوی بیت المقدس نماز گزارده بودند پرسیدند، پس خداوند با نزول آیه ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾ ایمان و اعمال آنان را ضایع نشدنی معرفی کرد.

با توجه به حضور مؤثر براء در پیمان عقبه دوم و انتخاب وی به عنوان نقیب می‌توان تمامی آیاتی که در شأن بیعت‌کنندگان عقبه دوم نازل شده، همچون آیات ﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمِيثَاقَهُ الَّذِي وَاثَقَكُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾؛ ﴿وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لَا يُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْئُولًا﴾؛؛ ﴿وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾؛؛﴿وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ﴾؛؛ ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾؛ و ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ﴾، را در شأن براء نیز دانست..

منابع

• خیرخواه علوی، سید علی، مقاله «براء بن معرور انصاری»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۵