هشام بن حکم (کتاب)

هشام بن حکم، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی مباحثی پیرامون هشام بن حکم یکی از متکلمان شیعه می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این اثر علی رضا اسعدی است و انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.

هشام بن حکم
زبان	فارسی
نویسنده	علی رضا اسعدی
موضوع	متکلمان شیعه
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۸۸ ش
تعداد صفحه	۳۳۵
شابک	‫‬‭۹۷۸-۹۶۴-۲۶۳۶-۹۶-۹
شماره ملی	‎1‎7‎7‎3‎2‎2‎1‎‬‬‬ ‭‎‭ ‎۱‎۷‎۷‎۳‎۲‎۲‎۱‎‬‬‬

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «بررسی ابعاد شخصیتی و اندیشه‌‏های کلامی هشام بن حکم یکی از شاگردان امام صادق (ع) است. در این پژوهش ابتدا به بررسی احوال و ابعاد شخصیت هشام بن حکم پرداخته شده و سپس مهم‎ترین آرا و اندیشه‌‏های کلامی، ویژگی‎های اخلاقی و رفتاری وی بررسی گردیده است. نگارنده به دیدگاه‎های هشام بن حکم در مورد خداشناسی، صفات الهی، جهان‌‏شناسی، پیامبرشناسی، امام‏‌شناسی و علم و معرفت پرداخته و برخی از مناظره‌‏های وی را در همین موضوعات منعکس کرده است. بخشی از مناظره‏‌های هشام بن حکم در باب تناهی عالم، حرکت، صفت و ویژگی‌‎های آن خلود و روح با ابوالهندیل علاف یحیی بن خالد برمکی و برخی دیگر از مخالفان شیعه نیز در پایان کتاب آمده است».

فهرست کتاب

هشام بن حکیم

• سخنی با خواننده
• مقدمه

بخش اول: احوال و ابعاد شخصیت هشام فصل اول: بررسی احوال

• ولادت
• نژاد و قبیله
• زادگاه، محل اقامت و تجارت
• خاندان
• گرایش‌های فکری و مذهبی
• وفات

فصل دوم: بررسی ابعاد شخصیت هشام

1. شخصیت هشام در احادیث
   1. احادیث مدح و ستایش
   2. احادیث ذم و نکوهش
2. موقعیت و جایگاه علمی
   1. جامعیت علمی
   2. استادان و شاگردان
   3. مناظره‌ها
   4. آثار
3. ویژگی‌های اخلاقی ـ رفتاری

بخش دوم: آرا و اندیشه‌های کلامی فصل اول: علم و معرفت

• منابع و ابزار معرفت

1. حس
   1. گونه‌های ادراک حسی
   2. محدودیت و امکان خطای ادراک حسی
2. عقل
   1. اهمیت و جایگاه عقل
   2. محدودیت شناخت عقلی

فصل دوم: خداشناسی

• نظر و استدلال
• براهین اثبات وجود خدا

1. برهان از طریق آیات انفسی
2. برهان از طریق آیات آفاقی

• صفات الهی
• مباحث عام

1. نحوه اتصاف خداوند به صفات
2. حدوث و قدم صفات

• مباحث خاص

1. صفات ثبوتیه
   1. وحدت
   2. نفی شریک
   3. نفی ترکیب
2. علم الهی

• حدوث و قدم علم الهی
• دلایل منسوب به هشام در اثبات حدوث علم الهی

1. دلایل عقلی
2. دلایل نقلی

• کیفیت علم الهی به اشیای پنهان
• واکنش‌ها
• بداء

1. قدرت
2. سمع و بصر
3. کلام
4. اراده
5. رضا و سخط
6. صفات سلبیه
   1. نفی تشبیه و تجسیم

• دلایل منسوب به هشام در اثبات تجسیم
• ریشه‌یابی دیدگاه هشام
• واکنش شیعه در برابر انتساب اعتقاد تجسیم به هشام

1. انکار اعتقاد هشام به تجسیم
2. اعتقاد قبلی
3. معارضه
4. اراده معنایی غیر از معنای ظاهری

• نفی رؤیت
• نفی مکان‌مندی و جهت‌مندی
• اسمای الهی
• عینیت یا مغایرت اسم و مسمی
• اطلاق شیء بر خداوند
• افعال الهی

فصل سوم: جهان‌شناسی

• حدوث عالم
• فرشتگان
• جن
• شیطان
• تناهی ابعاد
• سبب فرو نرفتن زمین
• جسم
• انکار جزء لایتجزا
• اعراض
• طفره
• تداخل
• کمون
• زلزله
• باران، جو و هوا

فصل چهارم: انسان‌شناسی

• حقیقت انسان
• افعال انسان
• جبر و اختیار
• استطاعت
• تفسیر استطاعت و ارکان آن
• احتمالات در تفسیر سبب مهیج
• استطاعت پیش از فعل یا همراه فعل

فصل پنجم: پیامبرشناسی

• تعریف پیامبر و شرایط پیامبری

1. انتصاب از سوی خداوند
2. وحی
3. عصمت
4. معجزه

• ضرورت نبوت
• قرآن، معجزه جاوید پیامبر اسلام (ص)

فصل ششم: امام‌شناسی

• امامت عامه
• جایگاه امامت
• وجوب تعیین امام
• تبیین دلایل
• دلیل اول: برهان حکمت
• دلیل دوم: برهان عدالت
• دلیل سوم: برهان اضطرار
• دلیل چهارم: برهان رحمت
• بازگشت براهین هشام بن برهان لطف
• دامنه دلالت براهین

1. از نظر شئون و مناصب
2. از نظر گستره زمانی

• شرایط و ویژگی‌های امام

1. شرایط و ویژگی‌های نَسَبی
   1. شهرت نژاد، قبیله و خاندان
   2. منصوص بودن
2. شرایط و ویژگی‌های شخصی
3. عصمت
   1. تعریف و حقیقت عصمت
   2. دلایل عصمت
   3. دامنه و گستره عصمت
4. علم
5. سخاوت
6. شجاعت

• تعداد و نام امامان
• امامت خاص
• دلایل امامت امام علی (ع)

1. ادله عقلی
   1. لزوم نص و عصمت
   2. لزوم افضلیت
   3. تبیین برتری علی (ع)
   4. رد شایستگی دیگر مدعیان خلافت
2. ادله نقلی
3. ادله قرآنی
4. ادله روایی

• نقد و بررسی شبهات
• دیدگاه هشام در مورد مخالفان حکومت علوی

1. معاویه و قاسطین
2. خوارج
3. حَکَمان

• دیدگاه هشام در مورد امامت دیگر ائمه (ع)

1. امام سجاد (ع)
2. امام صادق (ع)
3. امام موسی بن جعفر (ع)

بخش سوم: مناظره‌ها فصل اول: خداشناسی و توحید

1. با شخص ملحدی در اثبات توحید
2. با روحانی زرتشتی در اثبات توحید
3. با جاثلیق نصرانی در رد تثلیث

فصل دوم: امامت

1. با یحیی بن خالد
2. با مرد شامی
3. با ضرار بن عمرو ضبی
4. با عبدالله بن یزید اباضی
5. با جمعی از متکلمان در مجلس یحیی بن خالد
6. با بیان و ضرار
7. با جمعی از متکلمان
8. با یحیی بن خالد برمکی
9. با خوارج
10. با ضرار
11. با ابوعبیده معتزلی
12. با عمرو بن عبید
13. با برخی از اهل سنت در مجلس یحیی بن خالد برمکی
14. با برخی از اهل سنت

فصل سوم: مناظره‌های هشام در تناهی عالم، حرکت، صفت، خلود و روح

1. با روحانی زرتشتی در اثبات تناهی عالم
2. با ابوالهذیل در مورد حرکت و صفت
3. با نظام در خلود
4. با نظام در مورد روح

• کتاب‌نامه
• نمایه‌ها

1. اصطلاحات
2. کسان، قبیله‌ها و فرقه‌ها

دربارهٔ پدیدآورنده

علی رضا اسعدی

آقای علی رضا اسعدی (متولد ۱۳۵۰ ش)، عضو هیئت علمی پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی از جمله فعالیت‌های وی است. او تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «سید مرتضی»، «سید رضی»،«هشام بن حکم» و «امام علی و دینداری» برخی از این آثار است.