تفسیر فقهی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

تفسیر فقهی گونه‌ای از تفسیر موضوعی است که در آن، مفسر آیات دربرگیرنده احکام وضعی و تکلیفی مکلفان را تفسیر می‌کند.

این شیوه پیشینه‌ای طولانی دارد؛ زیرا در قرآن آیات مبین احکام فقهی وجود دارد و در زمان رسول خدا(ص) مسلمانان می‌توانستند این احکام را استخراج و آن‌گاه که به مشکلی برمی‌خوردند به خود رسول اکرم(ص) مراجعه کنند.

پس از رحلت رسول اکرم(ص) صحابه برای استخراج این احکام از قرآن جد و جهد فراوان کردند. البته گاهی به حکم واحدی می‌رسیدند و گاهی نیز گرفتار اختلاف می‌شدند.

قرن سوم را باید قرن ظهور مذاهب فقهی دانست. این قرن روشن‌ترین جلوه اجتهاد در فقه اسلامی است. پس از این عصر، تفسیر فقهی قرآن نیز به تعداد مذاهب فقهی و فِرَق اسلامی متفاوت شد.

تطورات تفسیر فقهی تا عصر تدوین تفسیر ادامه یافت و در این دوران، مؤلفان به تألیف تفسیرهای فقهی همت گماشتند.

به‌طور معمول، تفاسیر فقهی به یکی از دو روش ذیل تألیف می‌شود:

تنظیم آیات فقهی براساس ابواب و موضوعات فقهی مانند طهارت، صلوة، زکوة، حج و...؛
تفسیر آیات احکام بر اساس ترتیبی که در قرآن وجود دارد؛ یعنی تفسیر قرآن را از سوره حمد شروع می‌کردند و تا آخر قرآن به تفسیر آیات احکام ادامه می‌دادند.

شیوه نخست هواداران بیشتری دارد و در سراسر ابواب فقه در کتاب‌های فقهی استفاده شده است ^[۱].^[۲]

تفاسیر فقهی

تفاسیر فقهی آیاتی را تفسیر می‌کنند که متضمن بیان احکام تکلیفی و وضعی مکلفان هستند و از آنها به آیات‌الاحکام نیز تعبیر می‌شود؛ مانند:

مسالک‌ الأفهام الی آیات‌ الأحکام، به کوشش فاصل جواد کاظمی، در چهار جلد؛
زبدة‌ البیان فی أحکام‌ القرآن تألیف احمد بن محمد مشهور به مقدس اردبیلی؛
کنزالعرفان فی فقه القرآن نوشته جمال‌الدین مقداد بن عبدالله سیوری در دو جلد؛
آیات‌ الأحکام، اثر محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی در یک جلد؛
تبصرة‌الفقهاء بین الکتاب و السنّة، تألیف شیخ محمد صادقی تهرانی، در دو جلد؛
آیات‌ الأحکام، نوشته سید احمد میرخانی، به زبان فارسی و در دو جلد؛
احکام‌ القرآن، تألیف محمد خزائلی، به زبان فارسی؛
تفسیر شاهی، شرح آیات الأحکام به فارسی در دو مجلد، تألیف سید امیر ابوالفتح جرجانی؛
تفسیر آیات‌ الأحکام به قلم احمد محمد حصری؛
احکام القرآن اثر محمد بن ادریس الشافعی.

این تفاسیر از تفسیرهای موضوعی به‌شمار می‌آیند^[۳].^[۴]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه ۴۷۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۸۸-۹۰)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۴-۳۷۲)
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۱۳.
↑ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۹۱-۹۲)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه (۴۷۹-۵۱۸)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۵-۳۷۲)
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۱۵.

[1] ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه ۴۷۲؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۸۸-۹۰)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیروالمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۴-۳۷۲)

[2] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۱۳.

[3] ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۹۱-۹۲)؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیر والمفسرون، جلد۲، صفحه (۴۷۹-۵۱۸)؛ رومی، فهد بن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۲، صفحه (۴۱۳-۵۱۴)؛ معرفت، محمد هادی، التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، جلد۲، صفحه (۳۵۵-۳۷۲)

[4] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۱۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]