جنگ‌های پیامبر خاتم
این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیامبر خاتم است. جنگ‌های پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جنگ‌های پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبطمغازی و سرایا
اساس فعالیت‌های پیامبر در مدینه، بر مبنای دعوت و تبلیغ بود. رسول خدا(ص) پس از تنظیم امور مدینه، برای توسعه دعوت به بیرون از این شهر و رویارویی با دشمن اصلی که قریش بود، تحرکات نظامی خویش را آغاز کرد. در واقع جنگ‌ها و گُسیل نیروها از سوی رسول خدا(ص)، همه به منظور دفاع، و نبرد با مشرکان، عموماً به سبب مانع تراشی آنان بر سر ایمان آوردن مردم بود. از اینرو، جنگ‌های پیامبر، جنگ‌های آزادی‌خواهانه و آزادی‌بخش به شمار می‌آمد و به منظور رفع موانع در برابر آزادی عقیده بود[۱].
مع الاسف در کتاب‌های کهن سیره، بررسی زندگانی و سیره رسول خدا(ص) بر محور جنگ‌ها و غزوات تنظیم شده، حال آنکه جنگ به عنوان اصل در سیره نبوی مطرح نبوده است. سیره‌نویسان در بررسی جنگ‌های پیامبر، دو واژه «غزوه» و «سریه» را به کار برده و معمولاً به جنگ‌هایی که پیامبر خود در آن شرکت می‌کرد و فرماندهی را به طور مستقیم بر عهده داشت، «غزوه» و به جنگ‌هایی که خود در آن شرکت نداشت، بلکه دست‌های را با تعیین فرمانده به منطقه‌ای اعزام می‌کرد، «سریه» اطلاق کرده‌اند.
رسول خدا(ص) فرماندهی ۲۷ غزوه را خود بر عهده گرفت و فرماندهی ۳۸ سریه و بعث را نیز به یکی از اصحاب سپرد[۲]. جنگ‌های رسول خدا(ص)، تنها در نُه مورد به پیکار انجامید و شرکت‌کنندگان در برخی از آنها، تعداد کمی بودند؛ چنان که مجموع تلفات انسانی در جنگ‌های رسول خدا(ص) بسیار ناچیز و کمتر از هزار نفر بود. تمامی این آمرها، گواه آن است که تعداد بسیاری از سریه‌ها و غزوه‌ها، در حقیقت هیئت‌های سیاسی و فرستادگان دولت مدینه بوده‌اند و هدف آنان پیکار و جنگ نبوده، بلکه گفتگو و بستن قرارداد میان دو طرف و گاه مانور و نمایش قدرت بوده است. این قراردادها اهمیت فراوانی در جنگ با مشرکان مکه داشت و رسول خدا(ص) می‌کوشید با همراه کردن این قبایل، زمینه برتری بر قریش و در نهایت تسلیم آن را فراهم آورد.
نخستین تلاش‌های رسول خدا(ص) پس از حضور در مدینه برای مقابله با قریش، ناامن کردن مسیر تجاری ایشان بود که از نزدیکی مدینه می‌گذشت. مسلمانان مهاجر نیز گام نهادن در این راه حق طبیعی خویش می‌دانستند. رسول خدا(ص)، این‌گونه تحرکات را عملا از ماه هفتم هجری آغاز کرد و سه سریه را یکی به «عیص» در کنار ساحل دریای سرخ، دیگری به «رابغ» و سومی را به «خرار» اختصاص داد، و خود فرماندهی دو غزوه دیگر را بر عهده گرفت که یکی «بُواط» و دیگری «ذی العشیره» بود. تمامی جنگ‌های نخستین پیامبر بر نیروی مهاجران تکیه داشت و هیچ یک از انصار در آن شرکت نداشتند[۳] و این تحرکات، هیچ غنیمتی به همراه نداشت. مهمترین حوادثی که از این پس در کتاب‌های سیره نبوی مطرح می‌شود، به شرح زیر است.[۴]
غزوات پیامبر خاتم
- غزوه ابواء
- غزوه احد
- غزوه بحران
- غزوه بدر
- غزوه بدر اولی
- غزوه بدر کبری
- غزوه بدرالوعد
- غزوه بنی‌لحیان
- غزوه بنی‌قریظه
- غزوه بنی‌قینقاع
- غزوه بنی‌مصطلق
- غزوه بنی‌نضیر
- غزوه بُواط
- غزوه تبوک
- غزوه حدیبیه
- غزوه حمراء‌الاسد
- غزوه حنین
- غزوه خندق
- غزوه خیبر
- غزوه دومة الجندل
- غزوه ذات الرقاع
- غزوه ذی‌قرد
- غزوه سویق
- غزوه طائف
- غزوه عُشیره
- غزوه عمرة القضا
- غزوه غطفان
- غزوه قرقرة الکدر
- فتح مکه
سریه‌های پیامبر خاتم
- سریه حمزة بن عبدالمطلب در ساحل دریای عیص - سال دوم هجرت
- سریه عبیدة بن حارث بن مطلب در جنوب ثنیة المرة - سال دوم
- سریه سعد بن ابی وقاص در خرار نزدیک جحفه - سال دوم
- سریه عبدالله بن جحش به نخله - ماه رجب سال دوم
- سریه عمیر بن عدی برای کشتن عصماء دختر مروان - رمضان سال دوم
- سریه سالم بن عمیر برای کشتن ابی عفک - شوال سال دوم
- سریه محمد بن مسلمه برای کشتن کعب بن اشرف - ربیع الاول سال سوم
- سریه زید بن حارثه به قرده - جمادی الآخر سال سوم
- سریه مرثد بن ابی‌مرثد غنوی یا سریه رجیع - صفر سال چهارم
- سریه منذر بن عمرو یا سریه بئر معونه - صفر سال چهارم
- سریه ابو سلمة بن عبدالاسد به سرزمین قطن - محرم سال چهارم
- سریه عبدالله بن انیس برای کشتن سفیان بن خالد هذلی - محرم سال چهارم
- سریه عمرو بن امیه و سلمة بن اسلم به مکه بر سر ابوسفیان - سال چهارم
- سریه ابو عبیدة بن جراح در سیف البحر - ذی حجه سال پنجم
- سریه عبدالله بن عتیک برای کشتن ابو رافع سلام بن ابی الحقیق - رمضان سال ششم
- سریه محمد بن مسلمه به قرطاء با قبیله بنی‌بکر بن کلاب - محرم سال ششم
- سریه عمر بن خطاب با قاره - ربیع الاول سال ششم
- سریه هلال بن حارث با طایفه بنی مالک بن فهر - ربیع الاول سال ششم
- سریه بشر بن سوید جهنی با بنی حارث بن کنانه - ربیع الاول سال ششم
- سریه سعد بن عباده جهنی در غمیم - ربیع الاول سال ششم
- سریه عکاشة بن محصن به غمر (نزدیک قبیله بنی‌اسد) - ربیع الاول سال ششم
- سریه محمد بن مسلمه به ذی‌القصه با طایفه بنی‌صعلبه و بنی‌عوال - ربیع الآخر سال ششم
- سریه ابو عبیدة بن جراح در ذی القصه با طایفه بنی صعلبه و بنی عوال - ربیع الآخر سال ششم
- سریه ابو عبیدة بن جراح در ذی القصه، در راه عراق - ربیع الآخر سال ششم
- سریه زید بن حارثه در جموم سرزمین طایفه بنی سلیم - ربیع الآخر سال ششم
- سریه زید بن حارثه در عیض - جمادی الاول سال ششم
- سریه زید بن حارثه در طرف - جمادی الآخر سال ششم
- سریه زید بن حارثه به حسمی با طایفه جذام - جمادی الآخر سال ششم
- سریه زید بن حارثه در مدین - سال ششم
- سریه زید بن حارثه در وادی القری بر سر ام القرفه - رجب سال ششم
- سریه امام علی (ع) به فدک با بنی‌سعد - شعبان سال ششم
- سریه عبدالرحمان بن عوف به دومة الجندل با بنی‌کلب - شعبان سال ششم
- سریه ابو عبیدة بن جراح در دو کوه أجأ و سلمی - سال ششم
- سریه زید بن حارثه در وادی القری - رمضان سال ششم
- سریه عبدالله بن رواحه به خیبر - سال ششم
- سریه عبدالله بن رواحه به خیبر بر سر اسیر بن رزام یهودی - شوال سال ششم
- سریه کرز بن جافر فهری به ذی‌الجدر - شوال سال ششم
- سریه عمرو بن خطاب در تربه - شعبان سال هفتم
- سریه ابوبکر در نجد با بنی کلاب - شعبان سال هفتم
- سریه بشیر بن سعد در فدک با بنی مره - شعبان سال هفتم
- سریه زبیر بن عوام در فدک با بنی مره - سال هفتم
- سریه غالب بن عبدالله لیثی به میفعه با بنی‌ثعلبه و بنی‌عوال - رمضان سال هفتم
- سریه بشیر بن سعد به یمن و جبار در ناحیه خیبر - شوال سال هفتم
- سریه ابن ابی العوجاء با طایفه بنی سلیم - ذی حجه سال هفتم
- سریه عبدالله بن ابی حدرد در غابه - ذی حجه سال هفتم
- سریه محیصه بن مسعود در ناحیه فدک - ذی حجه سال هفتم
- سریه عبدالله ابی حدرد به اضم - ذی حجه سال هفتم
- سریه غالب بن عبدالله لیثی در کدید با طایفه بنی ملوح - صفر سال هشتم
- سریه غالب بن عبدالله لیثی در فدک با بنی مره - صفر سال هشتم
- سریه کعب بن عمیر غفاری در ذات اطلاح در سرزمین شام - ربیع الاول سال هشتم
- سریه شجاع بن وهب اسدی در سی، آبگاهی از ذات عرق - ربیع الاول سال هشتم
- سریه عیینه بن حصن فزاری با بنی‌العنبر - سال هشتم
- سریه قطبه بن عامر در تباله بر سر قبیله خثعم - سال هشتم
- سریه مؤته - جمادی الاول سال هشتم
- سریه عمرو بن عاص یا سریه ذات‌السلاسل، در آبگاهی در کنار وادی القری) - جمادی الاخر سال هشتم
- سریه ابو عبیده بن جراح یا سریه خبط بر سر جهینه - رجب سال هشتم
- سریه ابو قتاده انصاری در خضره از سرزمین نجد بر سر غطفان - شعبان سال هشتم
- سریه ابو قتاده انصاری در بطن اضم - رمضان سال هشتم
- سریه خالد بن ولید برای ویران کردن بت‌خانه عزی - سال هشتم
- سریه ابو عامه اشعری در اوطاس - سال هشتم
- سریه عمرو بن عاص در رهاط برای ویران کردن بت‌خانه شواع - رمضان سال هشتم
- سریه سعد بن زید اثهلی در مشلل برای ویران‌سازی بت‌خانه مناه - رمضان سال هشتم
- سریه خالد بن سعید در عرنه - رمضان سال هشتم
- سریه هشام بن عاص در یلملم - رمضان سال هشتم
- سریه طفیل بن عمرو دوسی برای خراب کردن بت‌خانه ذی الکفین بت عمرو بن حممه - شوال سال هشتم
- سریه غالب بن عبدالله با طایفه بنی مدلج - سال هشتم
- سریه عمرو بن امیه با طایفه بنی الهذیل - سال هشتم
- سریه عبدالله بن سهیل با طایفه بنی معیص و طایفه محارب بن فهر **- سال هشتم
- سریه خالد بن ولید با طایفه بنی‌جذیمه - سال هشتم
- سریه ضحاک بن سفیان با طایفه بنی کلاب - ربیع الاول سال نهم
- سریه ای که به اسارت ثمامه بن اثال حنفی انجامید - سال نهم
- سریه علقمه بن مجرز در بندر شعیبه - ربیع الاخر سال نهم
- سریه عکاشه بن محصن در سرزمین عذره و بلی - ربیع الاخر سال نهم
- سریه امام علی (ع) برای ویران‌سازی بت‌خانه فلس - ربیع الاخر سال نهم
- سریه خالد بن ولید به دومه الجندل بر سر اکیدر بن عبدالملک - ربیع الاخر سال نهم
- سریه خالد بن ولید با طایفه بنی حارث بن کعب- سال دهم
- سریه اسامه بن زید در ابنی واقع در ناحیه بلقاء - صفر سال دهم
- سریه خالد بن ولید با بنی عبد المدان در نجران - ربیع الاول سال دهم
- سریه امام علی (ع) به یمن - رمضان سال دهم
- سریه خالد بن ولید در یمن
- سریه اسامه بن زید در سرزمین بلقاء و اذرعات و موته - صفر سال یازدهم
- سریه بنی عبس
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ جعفر مرتضی عاملی، هفت آسمان، ص۳۰.
- ↑ ابن هشام، ج۴، ص۲۵۶.
- ↑ سهیلی، ج۵، ص۵۲، ۵۶ و ۶۲.
- ↑ داداش نژاد، منصور، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۵۹.