دروغ در فقه سیاسی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دروغ است. دروغ از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دروغ در قرآن - دروغ در فقه سیاسی - دروغ در فقه اسلامی - نفی دروغ در معارف و سیره نبوی - دروغ در معارف دعا و زیارات - نفی دروغ در معارف و سیره سجادی - دروغ در جامعه‌شناسی اسلامی - دروغ در خانواده - دروغ در معارف مهدویت - پرسش مرتبط نداردمقدمه
در فقه، یک دسته از جرایم هستند که خداوند مجازات معین یا حد و تعزیر در این دنیا برای آنها مقرر نکرده است، در ادبیات شرعی به این جرایم، گناه و معصیت اطلاق می‌شود. دروغ، غیبت و تهمت از جمله این معاصی است و اینها تهدید عمیقی در امنیت اجتماعی به جا می‌گذارند. البته در فقه و شریعت، اساساً گناه عامل ناامنی است و انجام معروف، زمینه‌ساز امنیت در جامعه است. اساساً یکی از ویژگی‌های بهشت نیز وجود امنیت و آرامش در آن است که از عدم ارتکاب گناه توسط بهشتیان نشئت می‌گیرد.
دروغ یکی از کبایر است که در قرآن کریم بر آن وعده عذاب داده شده است[۱]. شیخ انصاری در مکاسب محرمه در این باره می‌نویسد: الكذب حرام بضرورة العقول و الأديان، و يدلّ عليه الأدلّة الأربعة[۲]: دروغ حرام است به ضرورت عقل و ادیان؛ بر حرمت آن ادله چهارگانه (کتاب، سنت، عقل و اجماع) دلالت می‌کند». ایشان در استدلال بر حرمت دروغ، روایات متعددی ذکر می‌کند؛ از جمله در روایت است که «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أَقْفَالًا وَ جَعَلَ مَفَاتِيحَ تِلْكَ الْأَقْفَالِ الشَّرَابَ وَ الْكَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرَابِ»[۳]: «خداوند برای شر، قفل‌هایی قرار داده است و کلید آن قفل‌ها شراب است و دروغ بدتر از شراب است». در روایت دیگر از امام حسن عسکری(ع) آمده است: «جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ كُلُّهَا فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهَا الْكَذِبَ»[۴]؛ «همه خبائث در خانه واحدی قرار داده شده‌اند و کلید آن، دروغ است. بنابراین کلید همه خبائث و بدی‌ها لاجرم گناه کبیره دروغ است»[۵].
از امام علی(ع) نیز روایت است که فرمود: «إِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ وَ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ»[۶]؛ «دروغ انسان را به سوی فجور سوق می‌دهد و فجور به سوی آتش می‌راند». امعان نظر در روایات فوق نشان می‌دهد کذب و دروغ عامل تهدیدهای جدی و عمیق در جامعه شمرده می‌شود؛ به طوری که آن را کلید خبائث، بدتر از شراب، هدایت‌کننده به فسق و فجور و آتش جهنم قلمداد می‌کند و با این تهدیدها که شارع در برابر گناه کبیره دروغ بیان می‌کند، فرهنگ‌سازی‌ای انجام می‌دهد تا زمینه‌های تهدید امنیت اجتماعی از بین برود.
البته با وجود حرمت شدید دروغ در فقه و آموزه‌های اسلامی، مواردی نیز هست که اجازه دروغ داده شده است؛ از جمله زمانی که از گفتن دروغ، قصد اصلاح و مصلحت داشته باشد؛ به طوری که در روایت است که «الْمُصْلِحُ لَيْسَ بِكَذَّابٍ»[۷]؛ «مصلح کذاب و دروغگو نیست». همچنین در صورتی که ضرورت و اضطرار ایجاب کند، دروغ گفتن جایز می‌شود و در این باره به این آیه که درباره عمار یاسر نازل شد، استناد کنند: ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ﴾[۸] همچنین روایتی از امام معصوم(ع) که فرمود: «مَا مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا وَ قَدْ أَحَلَّهُ اللَّهُ لِمَنِ اضْطُرَّ إِلَيْهِ»[۹]؛ «هیچ چیزی (حکمی) نیست؛ مگر اینکه خداوند به خاطر اضطرار، حلال کرده است»[۱۰]. یکی از ویژگی‌های اساسی جامعه امن و دارای مصونیت، اعتماد افراد به یکدیگر و آرامش خاطر از تهدید نشدن از قبل دیگران است؛ در حالی که دروغ به شدت این اعتماد بین آحاد جامعه را تضعیف و نابود می‌کند و زمینه‌ساز احساس ناامنی افراد در مال و جان و آبرویشان می‌شود.[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ ﴿وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ﴾ «و (بار) پنجم (بگوید): «لعنت خداوند بر من اگر از دروغگویان باشم»» سوره نور، آیه ۷.
- ↑ مرتضی انصاری، مکاسب، ج۲، ص۱۱.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۷۲.
- ↑ محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۷۲، ص۲۶۳.
- ↑ مرتضی انصاری، مکاسب، ج۲، ص۱۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۷۷.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۸، ص۵۷۸.
- ↑ «بر آن کسان که پس از ایمان به خداوند کفر ورزند- نه آن کسان که وادار (به اظهار کفر) شده‌اند و دلشان به ایمان گرم است بلکه آن کسان که دل به کفر دهند- خشمی از خداوند خواهد بود و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره نحل، آیه ۱۰۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۶۹۰.
- ↑ مرتضی انصاری، مکاسب، ج۲، ص۳۱.
- ↑ نباتیان، محمد اسماعیل، فقه و امنیت ص ۹۳.