سند دعای ندبه

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام مهدی در قرآن | امام مهدی در حدیث | امام مهدی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

سند دعای ندبه در ادعیه و زیارات مهدوی

• مرحوم سید بن طاووس در کتاب ارزشمند اقبال، در بخش اعمال عید سعیدِ فطر باب ۲۳ بدون اشاره به سند این دعا می‌‌فرماید: "دعای دیگری پس از نماز عید است که در عیدهای چهارگانه خوانده می‌‌شود"، سپس دعای ندبه را بیان می‌‌کند. او در کتاب مصباح الزائر به نقل مرحوم علامه مجلسی، سند آن را این چنین بیان نموده است:ثُمَّ قَالَ السَّيِّدُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ذَكَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ كِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سُفْيَانَ الْبَزَوْفَرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ وَ ذَكَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ يُسْتَحَبُّ أَنْ يُدْعَى بِهِ فِي الْأَعْيَادِ الْأَرْبَعَةِ وَ هُوَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ
• صاحب مزار نیز سند این دعا را این گونه یادآور می‌‌شود: قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي قُرَّةَ: نَقَلْتُ مِنْ كِتَابِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سُفْيَانَ الْبَزَوْفَرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ هَذَا الدُّعَاءَ، وَ ذَكَرَ فِيهِ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ عَجَّلَ فَرَجَهُ وَ فَرَجَنَا بِهِ، وَ يُسْتَحَبُّ أَنْ يُدْعَى بِهِ فِي الْأَعْيَادِ الْأَرْبَعَةِ: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين‏....
• همان طور که ملاحظه می‌‌شود هر دو سند یکی است و مراد از عبارت بعض اصحابنا در مصباح الزائرِ سید ابن طاووس، مرحوم ابن مشهدی است. رجال این سند: "ابو الفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره قنائی" معاصر نجاشی و از رجال شیعه است و در کتب رجال توثیق شده است. نجاشی می‌‌گوید: ثقه است و زیاد شنیده و زیاد نوشته است، چند کتاب دارد: کتاب عمل یوم الجمعه، کتاب عمل الشهور، و کتاب معجم رجال ابی مفضل، و کتاب التهجد. و اجازه همه کتبش را به من داده است. و اما "ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بن بَزَوفری" از مشایخ مرحوم شیخ مفید بوده، در معجم رجال در شرح حال وی می‌‌گوید: "روی عن احمد بن ادریس و روی عنه ابو عبد الله محمد بن محمد بن نعمان (المفید) و الحسین بن عبد الله و شیخ طوسی وی را در مشیخه تهذیب در طریقش به احمد بن ادریس آورده است.
• مرحوم شیخ مفید روایت‌های زیادی از وی نقل کرده و برای او طلب رحمت نموده است.
• شیخ طوسی در امالی می‌‌گوید: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: أَخْبَرَنِي أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ الْبَزَوْفَرِي‏.
• اشکال: مرحوم بزوفری این دعا را از خود معصوم اخذ ننموده است و روایت مرسل به شمار می‌‌آید.
• پاسخ: حضرت آیت الله صافی گلپایگانی این شبهه را این چنین پاسخ داده‌اند که "اطمینان حاصل است که این دعا در کتاب بزوفری با سند بوده است و پس از اینکه از کتاب او نقل شده است، مسامحه سند آن را نقل نکرده‌اند و یا اینکه آن قدر معروف و مشهور بوده است که بزوفری هم خود را از ذکر سند آن بی‌نیاز شمرده است".
• نکته مهم این است که این دعا آن چنان از نظر محتوا غنی و هماهنگ با قرآن و سنت قطعی است که ما را از بررسی سندی بی‌نیاز می‌‌نماید.
• باید یادآوری کرد که در سند، تصریحی به اینکه این دعا از کدام معصوم است، نشده. ظاهر عبارت أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ که در کتاب "بزوفری" آمده، این است که از ناحیه مقدسه صادر شده است، هرچند شاید کسی بگوید از این تعبیر استفاده می‌‌شود که موضوع این دعا امام زمان (ع) است؛ اما اینکه این دعا از کدام معصوم است، از این عبارت چیزی نمی‌توان دریافت. ولی مرحوم علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد تصریح می‌‌کند که این دعا از امام صادق(ع) است: "و اما دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقّه و تأسف بر غیبت حضرت قائم، به سند معتبر از امام جعفر صادق(ع) منقول است که این دعای ندبه را در چهار عید بخوانند؛ یعنی در روز عید فطر، روز عید قربان، روز غدیر و روز جمعه".

سند دعای ندبه در موعودنامه

• معارف والا و معانی روشن که با اسلوبی بدیع، شیوا و منطقی و عباراتی بلند و فصیح در این دعای شریف آمده، ما را از ارائه هرگونه سند و منبع بی‌نیاز می‌کند، که چنین حقایق تابناک و دقایق درخشان، هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمه زلال ولایت صادر نمی‌شود. ولی برای یقین بیشتر و نورانیت دل‌های مشتاقان، برخی منابع محکم دعای ندبه را می‌آوریم: نخستین فرد موثق و مورد اعتمادی که دعای شریف ندبه را در اثر مکتوب خود از امام صادق (ع) روایت کرده "ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفری" است. وی از استادان شیخ مفید است و شیخ مفید به فراوانی از او روایت کرده است. حاج آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: "وثاقت او، از نقل فراوان شیخ مفید از او، و طلب مغفرت بر او آشکار می‌باشد. دومین فرد مورد اعتماد و استنادی که دعای ندبه را در کتاب خود آورده، "محمد بن علی بن ابی قره" است که در کتاب "الدّعاء" آن را از کتاب بزوفری نقل کرده است. علامه مجلسی نیز می‌نویسد: "و اما دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقّه و تأسّف بر غیبت حضرت قائم (ع)، به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق (ع) منقول است". علامه مجلسی در همین فراز کوتاه به نکات ارزشمندی اشاره فرموده: دعای ندبه از نظر محتوا مشتمل بر عقاید حقه است، مأثور است و از معصوم رسیده است. از نظر سند معتبر است و سند آن به امام صادق (ع) می‌رسد.
• علمای بسیاری چون حاج شیخ عباس قمی، سید محسن امین، شیخ محمد باقر فقیه ایمانی، میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی، میرزا حسین نوری، صدرالاسلام همدانی، سید محمد طباطبایی یزدی، سید حیدر کاظمی، سید ابن طاووس، و ابن مشهدی، دعای ندبه را در کتاب‌های ارزشمند خود نقل کرده‌اند که این نیز می‌تواند دلیلی بر مستند بودن آن باشد. در حدود سی سال پیش، کتابچه بی‌سروتهی به نام "بررسی دعای ندبه" از نویسنده ناشناخته‌ای با نام مستعار "علی احمد موسوی" در تهران منتشر گردید، که در سند آن ابراز تشکیک کرده، و به مطالب آن ناجوانمردانه تاخته بود. از این‌روی، عالمان متعهّد و مرزبانان دردآشنا، خود را موظف دیدند که این تهاجم ناجوانمردانه را بی‌پاسخ نگذارند، لذا آثار ارزشمندی در دفاع از سند، متن و دیگر ابعاد مربوط‍‌ به دعای ندبه، به رشته تحریر درآوردند و اعتراض‌های پوچ و بی‌محتوای او را پاسخ گفتند.
• کتاب وزین "با دعای ندبه در پگاه جمعه" نقد و بررسی اشکالات سندی و محتوایی دعای ندبه است که توسط‍‌ جناب آقای علی اکبر مهدی‌پور تدوین شده و مطالب ارزشمندی دارد.

پرسش‌های وابسته

• آیا دعای ندبه سند دارد؟ (پرسش)

منابع

• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: