ظلم‌ستیزی
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- ظلم‌ستیزی در قرآن - ظلم‌ستیزی در حدیث - ظلم‌ستیزی در نهج‌البلاغه - ظلم‌ستیزی در سیره پیامبران - ظلم‌ستیزی در سیره پیامبر خاتم - ظلم‌ستیزی در معارف و سیره علوی - ظلم‌ستیزی در معارف و سیره سجادی - ظلم‌ستیزی در معارف دعا و زیارات - ظلم‌ستیزی در فقه سیاسی - ظلم‌ستیزی در اخلاق اسلامی - ظلم‌ستیزی در معارف مهدویت - ظلم‌ستیزی در معارف انقلاب اسلامی - ظلم‌ستیزی از دیدگاه اهل سنت
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ظلم‌ستیزی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- یکی از بزرگ‌ترین عوامل انحطاط جوامع بشری این است که طرز تفکر افراد و جامعه در مورد مبارزه و مقابله با ظلم و ستم و طرز تصور آنها در مورد عدالت و عدالت‌خواهی بمیرد. در این صورت جامعه تسلیم میشود و ظلم و ستم را می‌پذیرد و لذا اشرار(بدترین افراد) بر جامعه مسلط می‌گردند. امام علی(ع) در بخشی از سخنان خویش، بی‌تفاوتی آگاهان و ترک امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر را دلیل اصلی سقوط تمدن‌ها و جوامع بشزی می‌داند: «لَا تَتْرُکوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْی عَنِ الْمُنْکرِ فَیوَلَّی عَلَیکمْ شِرَارُکمْ» [۱]؛ «امر به معروف و نهی از منکر را رها مکنید که در آن صورت پلیدان بر شما حکومت خواهند کرد». نه‌تنها ترک ظلم ستیزی و مرگ تفکر عدالت‌خواهی باعث سلطه اشرار و ستمگران بر جامعه می‌گردد، بلکه شریعت و دین - در واقع تفکر دینی و مذهبی - نیز قوام و پایه خویش و در نتیجه قدرت پویایی خود را از دست میدهد. امام علی(ع) در این ارتباط میفرماید: «قِوامُ الشَّريعَةِ الأمرُ بِالمَعروفِ، و النَّهيُ عَنِ المُنكَرِ، و إقامَةُ الحُدودِ»[۲]؛ «قوام شريعت به امر به معروف و نهى از منكر و بر پاداشتن حدود [الهى]است»[۳].
- آیات قرآن کریم به‌صراحت بر ضرورت به‌کارگیری روش حق‌طلبی و ظلم ستیزی در اصلاح مفاسد تأکید دارند. دستور به مقاتله با ائمه کفر در همین راستا صادر شده است. سران کفر برخلاف همه موازین و تعهدات انسانی و حقوقی به پای مال کردن مصالح عمومی جامعه می‌‌پردازند و جز به مطامع پست خویش، به چیز دیگری نمی‌اندیشند. بی‌گمان در برخورد با چنین مفسدانی، تنها روش‌های خشونت آمیز مؤثر است و تا این موانع فساد از سرراه برداشته نشوند، امید به اصلاح این گونه افراد و جوامع، سرابی بیش نخواهد بود. از این رو، مأموریت مهم و خطیر همه پیامبران الهی، مبارزه با طواغیت زمان خود بوده است[۴]. بی‌گمان، حرکت اصلاحی جامعه به سبب افرادی اندک و سودجو، نمی‌بایست متوقف شود و اگر این افراد مانعند، باید با آنان برخورد کرد و به همین جهت، با وجود آنکه خداوند درباره تعدیات فرعون به موسی(ع) امر نمود تا او را هدایت کند، وقتی موسی(ع) پیش رفت جامعه را با وجود فرعون متوقف دید، به مقابله با ظلم و طرد شرک فرعونی پرداخت[۵][۶].
- گذشته از طواغیت، افراد و گروه‌هایی نیز که به دعوت اصلاحی پاسخ مثبت ندهند وبا آن از در ستیز و نبرد مسلحانه برخیزند، به تعبیر قرآن از مفسدان هستند و با آنان نیز باید برخورد قاطع و عملی کرد تا جامعه انسان‌ها از لوث وجودشان پاک گردد. دستور جهاد با کافران و منافقان که در صدد تخریب پایه‌های ایمانی و عقیدتی صحیح در جامعه‌اند و با حکومت دینی پیامبر درگیر می‌‌شوند(۷۲)، در همین راستا ارائه شده است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ﴾[۷] و همچنین خداوند برتری کافران و طاغوت را بر مؤمنان مقرر نفرموده است[۸]. از این رو، منتظر واقعی کسی است که به جامعه فاسد زمانه خویش دل نبندد و اگر انحراف و کژی ببیند، اعتراض کند و با پیروی از سیره مولا و محبوب خویش درصدد اصلاح آن برآید. ﴿قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى﴾[۹]. استاد شهید مطهری در این باره میفرماید: ظهور مهدی موعود حلقه ای است از حلقات مبارزه اهل حق و اهل باطل که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی میشود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت، موقوف به این است که آن فرد عملاً در گروه اهل حق باشد. آیاتی که بدان‌ها در روایات استناد شده است، نشان میدهد که مهدی موعود(ع) مظهر نویدی است که به اهل ایمان و عمل صالح داده شده است؛ مظهر پیروزی نهایی اهل ایمان است[۱۰][۱۱].
مفهوم‌شناسی ظلم‌ستیزی
اهمیت و ارزش ظلم‌ستیزی (ضرورت)
مؤلفه‌های ظلم‌ستیزی
مؤلفه‌های فردی
- خداجویی
- غفلت‌زدایی
- پناه بردن به خدا
- یاری‌طلبیدن از خدا
- اندیشه‌ورزی
- توکل
- توبه و اعتذار
- عینیت‌بخشی به آموزه‌ها
مؤلفه‌های اجتماعی
- محکومیت توجیه‌گران مظالم
- عدم پیروی از ستمگران
- اعلام برائت از ستمگران
- هجرت
- یاری‌رسانی به مظلومان
- دعا و دلسوزی برای هدایت‌یابی ظالم
- دستگیری از بیچارگان
- برخورد عتاب‌آمیز
- امر به معروف و نهی از منکر
- سنن خداوندی و سرنوشت تجاوزپیشه‌گان
اقسام ظلم‌ستیزی
مراتب ظلم‌ستیزی
ویژگی ها و شرایط ظلم‌ستیزی
موانع ظلم‌ستیزی
عوامل مستقیم
- نبود الگوی مناسب و رهبری
- جلوگیری کردن از دعوت انبیاء در مسیر هدایت مردم
- نداشتن برنامه راهبردی
- ایجاد جامعه طبقاتی
- ترس
- کبر و خود بزرگ بینی
عوامل غیر مستقیم
- ضعف و ناتوانی
- خودبرتربینی اقتصادی و تمکن مالی
- فساد و اخلال گری
- کم گذاشتن حق دیگران
- سستی حکومت‌ها در اجرای عدالت و مبارزه با ظلم
لوازم ظلم‌ستیزی
آداب ظلم‌ستیزی
آثار و نشانه‌های ظلم‌ستیزی
فواید و کارکردهای ظلم‌ستیزی
گستره و مصداق‌های ظلم‌ستیزی
اسلام به دنبال اجرای عدالت و ستیز با ظلم در همه عرصه هاست. لذا جامعه اسلامی همه ریشه‌های ظلم و طغیان را باید نابود و قلع و قمع کند و خالی از همه مصداق‌های ظلم و جور باشد؛ نه تنها در جهان اسلام، بلکه در همه دنیا؛ نه ظلم اقتصادی، نه ظلم سیاسی؛ نه ظلم فرهنگی و نه هیچ‌گونه ستمی. این اصل بدین معناست که باید استثمار، اختلاف طبقاتی، تبعیض، نابرابری، زورگویی، گردن‌کلفتی و قلدری از جهان ریشه‌کن بشود[۱۲]. امام معصوم برای اجرای کامل عدالت با اطاعت و نصرت امت به دنبال امحای همه بدی‌ها و شقاوت‌های بشری در سطح فردی و اجتماعی است؛ البته نه به این معنا که همه انسان‌ها به فرشته یا انسان متقی تمام عیار تبدیل شوند، بلکه بدین معنا که در سطح جامعه دیگر ظلم نباشد و ظالم مجال اجرای برنامه‌های ظالمانه خود را نیابد[۱۳]. حکومت امام عادل و همراهی امت او با برنامه عدالت محور او، بشریت را از زیر بارهای ظلم و ستم نجات خواهد داد؛ همان چیزی که همه پیغمبران برای آن تلاش کرده‌اند و همان چیزی که پیغمبر اسلام و قرآن کریم، وعده آن‌را به مردم داده است: ﴿وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ﴾[۱۴][۱۵]. از جمله مهم ترین مصداق‌های ظلم‌ستیزی در اسلام را می توان در موارد ذیل بررسی کرد:
- مبارزه با ظلم فکری:
- مبارزه با ظلم فرهنگی (ظلم‌ستیزی در امور فرهنگی تا تحقق عدالت فرهنگی):
- مبارزه با ظلم اقتصادی (ظلم‌ستیزی در امور اقتصادی تا تحقق عدالت اقتصادی):
- مبارزه با ظلم سیاسی (ظلم‌ستیزی در امور سیاسی تا تحقق عدالت سیاسی)
- مبارزه با ظلم قضایی (ظلم‌ستیزی در امور قضایی تا تحقق عدالت قضایی)
- مبارزه با ظلم اداری (ظلم‌ستیزی در امور اداری تا تحقق عدالت اداری)
راهکارها و ابزارهای ظلم‌ستیزی
- عدم مسامحه با ظالم
- مقاومت در برابر ظالم
- شکستن ابهت ظالم
- انتقاد از ظالم با استفاده از منطق و استدلال
- محکوم سازی ظالم
- ممنوعیت کمک به ظالم
- دفاع از مظلوم
- ایجاد وحدت و انسجام اجتماعی
عواقب ترک ظلم‌ستیزی
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
تربیت سیاسی در پرتو انتظار
احیای اندیشه ظلم‌ستیزی دینی در تفکر سیاسی دینی امام خمینی
نیم‌نگاهی به ظلم‌ستیزی در منابع اهل سنت
بررسی ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری در سیره انبیاء از منظر قرآن کریم
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ شیعه، شیخ حر عاملی، طهران: المکتبـة الاسلامیة، بی تا، ج11، ابواب امربه‌معروف و نهی‌از منکر
- ↑ غررالحکم و دررالکم: 6817
- ↑ جمشیدی، محمد حسین، فصلنامه پانزده خرداد، احیای اندیشه ظلم‌ستیزی دینی در تفکر سیاسی دینی امام خمینی، ص32.
- ↑ سوره طه، آیه ۲۴.
- ↑ نک: سوره اسراء، آیه۱۰۳
- ↑ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار
- ↑ «ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنان سخت بگیر و جایگاهشان دوزخ است و (این) پایانه، بد است» سوره توبه، آیه 73.
- ↑ سوره نساء، آیه۱۴۱.
- ↑ «بگو: تنها شما را به (سخن) یگانه‌ای اندرز می‌دهم و آن اینکه: دو تن دو تن و تک تک برای خداوند قیام کنید سپس بیندیشید، در همنشین شما دیوانگی نیست؛ او برای شما جز بیم‌دهنده‌ای پیش از (رسیدن) عذابی سخت نیست» سوره سبأ، آیه 46.
- ↑ قیام و انقلاب امام مهدی، ص۲۰
- ↑ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار
- ↑ ر.ک: در مکتب جمعه، ج ۲، ص ۲۰۰.
- ↑ ر.ک: ولایت و حکومت، ص ۳۰۵.
- ↑ «و بار (تکلیف)های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.
- ↑ ر.ک: بیانات آیت الله خامنه ای در دیدار جمعی از بسیجیان، ۳/۹/۱۳۷۸.