ندای آسمانی

صدایی از آسمان که گاه از آن به «صیحه» تعبیر می‌شود، یکی دیگر از نشانه‌های مهمّ ظهور امام مهدی (ع) شمرده می‌شود. بنا بر برخی احادیث، این علامت نیز حتمی است. موضوع ندای آسمانی، به منابع شیعه اختصاص ندارد؛ بلکه در احادیث اهل سنت هم فراوان آمده است.

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ندای آسمانی (پرسش) قابل دسترسی هستند.

احادیث ندای آسمانی

بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام زمان (ع) بیعت و با صدایی بلند به گونه‌ای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت می‌کند: ﴿﴿أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ﴾﴾ آیه ﴿﴿وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ﴾﴾ نیز درباره این حادثه، تأویل شده است.

فراوانیِ احادیث ندای آسمانی به اندازه‌ای است که برای نمونه در الغیبة نعمانی از شصت و هشت حدیث باب علائم، سی حدیث، دربارۀ این نشانه سخن ‌می‌گوید. البته این فراوانی، غیر از احادیث دیگر باب‌ها و دیگر کتاب‌هاست. در برخی احادیث ندا، به آیۀ ﴿﴿ إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِم مِّن السَّمَاء آيَةً ﴾﴾، استدلال و گویا ندای آسمانی، مصداقی برای این آیه، شمرده شده است.

ندا و صیحه

از مطالعۀ احادیث و مراجعه به کتب لغت استفاده می‌شود که سه واژهِ ندا، صیحه و صوت، مترادف‌اند یا دست کم در این موضوع، در یک معنا به کار رفته‌اند. ابن منظور، ندا را به صوت، و صوت را به ندا معنا کرده است. همچنین مصدر صیحه(صیاح) را "بصورت،" و صیحه را "عذاب" معنا کرده است .

به نظر می‌رسد که کاربرد متعدّد صیحه در قرآن، الزاماً به معنای عذاب نیست؛ بلکه مقصودِ حق تعالی، صدایی است که عذاب الهی را به دنبال دارد یا هشدار به عذاب است. راغب هم می‌گوید: صیحه به معنای صدای بلند است. شاید این که شیخ مفید در شمارش نشانه‌های ظهور، تنها به ندا اشاره کرده و از صیحه و صوت، با وجود فراوانیِ آن دو در احادیث، سخن نگفته است، به همین جهت باشد که وی نیز هر سه را یک علامت می‌داند. بنا بر این، ندای آسمانی و صیحه و صوت که در احادیث آمده، یکی است.

آیا «صیحه» همان «فزعه» است؟

علامت دیگر ذکر شده، «فزعه» است که به معنای ترس و وحشت آمده است. آیا فزعه، علامت دیگری غیر از ندا و صیحه و یا همان علامت است؟ معنای لغوی فزعه با صیحه، متفاوت است؛ ولی می‌توان لازم آن معنا باشد؛ یعنی مراد از فزغه، ترس و وحشتی است که به سبب صیحۀ آسمانی پدید می‌آید، اگر چه دلیل مُتقنی بر یکی بودن این دو علامت وجود ندارد. آنچه باعث تصوّر ترادف آنها می‌شود، برداشت نادرست از صیحه است که به نظر می‌رسد منشأ این اشتباه، شباهتی است که از احادیث دربارۀ صیحه و فزعه استفاده می‌شود. برای مثال، در برخی نقل‌ها می‌خوانیم که: صدا در ماه رمضان خواهد بود. از سویی، فزعه هم در ماه رمضان ذکر شده است. از این رو، صیحه و فزعه را یکی تصوّر کرده‌اند. ویژه که در حدیث، مادۀ فزع با صیحه، جمع شده است؛ ولی به نظر می‌رسد چنین نیست و فزعه، علامتی غیر از صیحه و ندا است. گذشته از تفاوت معنای آنها با یکدیگر، احادیث فزعه را در ماه رمضان می‌دانند، این که ندا یا صحیحه در ماه رمضان باشد، قطعی نیست و همۀ اخبار، این مطلب را نمی‌گویند. دلیل دیگر آن که در یک حدیث، ندا و فزعه به عنوان دو علامت در کنار هم ذکر شده است که نشان می‌دهد ندا با فزعه، تفاوت دارد.

این ندا از جانب کیست؟

ندایی که هنگام ظهور به گوش می‌رسد از دو ناحیه است: اوّل از جبرئیل که مردم را به مهدی(ع) می‌خواند و دوم از شیطان که در مردم تردید ایجاد می‌کند. برخی از این احادیث می‌گویند که ندای جبرئیل از اسمان و ندای ابلیس از سوی زمین بلند می‌شود. «از امام صادق(ع) پرسیده شد: چگونه مردم با دیدن عجایبی مانند خَسْف بیدا و ندای آسمانی باز هم با قائم مبارزه می‌کنند؟ امام فرمود: چون شیطان، آنان را رها نمی‌کند و او هم ندایی دارد».

این سخن امام، دلیل خوبی بر وجود دو فریاد از سوی دو قطب مخالف الهی و شیطانی است. در احادیث دیگری از امام پرسیده‌اند که: مردم می‌گویند دو ندا چگونه تشخیص داده می‌شود؟ که این پرسش نیز نشانگر ذهنیت عامۀ مردم دربارۀ تعدّد نداست؛ امّا حال باید دید که این دعوت چیست؟ و مضمون دو ندا چه خواهد بود؟ از احادیث بسیاری استفاده می‌شود که ندای جبرئیل به منظور معرفی مهدی(ع) به مردم جهان است. مضمون برخی از احادیث این گونه است: منادی از آسمان، نام قائم(ع) را می‌گوید و اهل شرق و غرب آن را می‌شنوند... جبرئیل نام صاحب الأمر و نام پدرش را می‌گوید. در جای دیگری از امام پرسیده شد: ندای آسمانی چیست؟ فرمود: «ندا کننده‌ای است که به نام و نسب قائم ندا می‌دهد».

امّا روایات دیگری هست که مضمون ندای آسمانی را حقّانیت ولایت امیرمؤمنان علی (ع) می‌داند و اینکه شیطان خواهد گفت: حق با عثمان یا مردی از بنی امیه است. یا شیطان می‌گوید: فلانی مظلوم کشته شده است. البته این دو گروه از احادیث، با هم تعارض و تنافی ندارند و قابل جمع هستند. یعنی ندا به نام امام مهدی(ع) و امام علی(ع)، فریاد و دعوت به حق است و می‌تواند با یکدیگر همراه شود. ندای مخالف نیز دعوت به باطل می‌کند و از حزب عثمانیه و سفیانی حمایت می‌کند.

جستارهای وابسته

• امام مهدی (ع)
• موعودباوری
• فارقلیط
• پارکلیت
• ماشیح
• سوشیانس
• سوشینت
• هوشیدر
• هوشیدرماه
• میتریا
• آرماگدون
• ظهور امام مهدی (ع)
• خروج منبعث سوم
• جیش الغضب
• دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ
• نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخر الزمان
• بحران معنویت
• وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار
• وقوع مصائب
• سفیانی
• دجال
• ظهور منجی بزرگ بشر
• نزول عیسی (ع)
• خروج جنبنده‌ای از زمین
• هجوم یأجوج و مأجوج
• صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان
• حکومت امام زمان (ع)
• فتنه‌های شیطان در زمان ظهور امام مهدی (ع)
• بی ارزش شدن خون مردم
• تدریجی بودن نشانه‌های ظهور امام مهدی (ع)
• گسسته شدن پیوند خویشاوندی
• شکسته شدن حرمت انسان
• جدا شدن مردم بر اثر بلا و گرفتاری
• رویارویی امام مهدی (ع) با جاهلان
• ترس و اضطراب همگانی
• سختی پیش از ظهور امام مهدی (ع)

منابع

• دائرة المعارف قرآن کریم، ص ۱۱۴-۱۲۴
• دانشنامهٔ امام مهدی ج۷