حدیث باب حطه در حدیث
اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث حدیث باب حطه است. "حدیث باب حطه" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حدیث باب حطه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
متن و سند حدیث باب حطّه
روایت باب حطّه در منابع اهل سنّت
این حدیث در منابع اهل سنّت به دو صورت روایت شده است؛ یکی ذیل حدیث سفینه و دیگری به صورت مستقل. برخی از این نقل‌ها از این قرار است:
- طبرانی (م ۳۶۰ ه) در “المعجم الصغیر” از ابوذر غفاری چنین نقل می‌کند: «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ وَ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ»[۱]؛ اهل‌بیت من، همانند کشتی نوح می‌باشند، که هر کس بر آن نشست، نجات یافت، و هر کس از آن روی برتافت، هلاک شد، و مانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند.
- طبرانی این حدیث را از ابوسعید خدری نیز نقل کرده است: «سمعت رسول الله(ص) یقول انما مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيکُمْ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مَنْ دَخَلَهُ غُفِرَ لَهُ»[۲]؛ از پیامبر اکرم(ص) شنیدم که فرمود: اهل‌بیت من در بین شما همانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند که هر کس داخل آن شد، آمرزیده شد.
- حاکم نیشابوری (م ۰۵۴ ه) از حنش کنانی که وی از ابوذر حدیث را نقل کرده آورده است: «عن حنش الکنانی، قال: سمعت أباذر - و هو آخذ بباب الکعبه: من عرفنی فأنا من عرفنی، و من أنکرنی فأنا أبوذر: سمع النبی(ص) یقول: مثل أهل بیتی فیکم مثل سفینة نوح فی قومه، من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق، و مثل باب حطة لبنی إسرائیل»[۳]؛ از ابوذر، در حالی که درب کعبه را گرفته بود و می‌گفت “هر کسی مرا می‌شناسد که می‌شناسد و هر کسی نمی‌شناسد بداند که من ابوذر هستم”، شنیدم که می‌گفت: از پیامبر اکرم(ص) شنیدم که فرمود: اهل بیت من در بین شما، همانند کشتی نوح در قوم هستند؛ هر کس بر کشتی نوح نشست، نجات یافت، و هر کس از آن تخلّف کرد، غرق شد، و مانند باب حطّه برای بنی‌اسرائیل می‌باشند.
ابوذر برای این که اهمیت این حدیث را بیان کند دو کار کرده است: اوّل این که درب خانه خدا را گرفته است و دیگر این که بیان می‌دارد که من ابوذر هستم، یعنی همان کسی که پیامبر اکرم(ص) درباره او فرمود: «مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ»[۴]؛ آسمان بر کسی سایه نیفکنده و زمین زیر پای کسی گسترده نشده، که راست‌گوتر از ابوذر باشد[۵]. عده‌ای دیگر از حفّاظ و محدثین معروف اهل سنّت این روایت را از ابوسعید خدری و ابوذر نقل کرده‌اند. نام برخی از آنان چنین است: گنجی شافعی[۶]، حموینی[۷]، نور الدین هیثمی[۸]، شمس الدین سخاوی مصری[۹]، سیوطی[۱۰]، سمهودی[۱۱]، ابن حجر مکی[۱۲]. ابن حجر مکی(م ۹۷۴ ه) در این باره چنین گفته است: «و جاء من طرق عدیدة یقوی بعضها بعضا: انما مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا... و انما مثل اهل بیتی فیکم مثل باب حطة فی بنی إسرائیل من دخله غفر له و فی روایة: غفر له الذنوب»[۱۳]: از طرق متعددی که بعضی باعث تقویت دیگری است دو روایت سفینه و باب حطّه نقل شده است. وی با همان سیاقی که درباره حدیث سفینه سخن می‌گوید درباره حدیث باب حطّه نیز سخن گفته است و ظاهر عبارت وی می‌رساند که این دو حدیث، “حسن” بوده و بر اساس کثرت طرق قابل اعتماد‌اند.[۱۴]
روایت باب حطّه در منابع شیعه
سید هاشم بحرانی در کتاب “غایه المرام”[۱۵] از چند منبع و طریق شیعی این حدیث را نقل کرده است:
- شیخ مفید (م ۴۱۳ ه) در کتاب “أمالی” این حدیث را از امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌نماید: «عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَدِمَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ(ع) فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ﴾[۱۶] قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) الَّذِي كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ أَنَا الشَّاهِدُ لَهُ وَ مِنْهُ-... وَ اللَّهِ مَا مَثَلُنَا فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ أَوْ كَبَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ»: مردی درباره آیه ۱۷ سوره مبارکه هود از امیرالمؤمنین(ع) سوال کرد. آن حضرت فرمود: مراد از ﴿أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ﴾ پیامبر اکرم(ص) و مراد از ﴿الشَّاهِدِ﴾ در آیه من هستم... قسم به خدا مَثَل ما در این امت، مثل کشتی نوح و باب حطه بنی‌اسرائیل است[۱۷].
- شیخ صدوق (م ۳۸۱ ه) از ابوسعید خدری چنین نقل کرده: «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) صَلَاةَ الْأُولَى ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ عَلَيْنَا فَقَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِي إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ وَ بَابُ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَتَمَسَّكُوا بِأَهْلِ بَيْتِي بَعْدِي وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِي أَهْلِ بَيْتِي»[۱۸]؛ پیامبر اکرم(ص) نخستین نماز (یومیه- نماز صبح) را با ما به جماعت به جای آورد، سپس چهره گرامی‌اش را به جانب ما کرد (روبه‌روی ما قرار گرفت) و فرمود: ای گروه اصحاب من! اهل‌بیت من در میان شما همانند کشتی نوح و باب حطه در بنی اسرائیل هستند، پس از من به اهل‌بیت من (یعنی) امامان رشید از اهل بیتم، تمسّک نمایید.
- شیخ طوسی (م ۴۶۰ ه) در کتاب “امالی” این روایت را از ابوذر نقل می‌کند: «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ:... إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ لَمْ يَدْخُلْهُ هَلَكَ»[۱۹]؛ اهل‌بیت من در میان شما همانند کشتی نوح می‌باشند، که هر کس بر کشتی سوار شد، نجات یافت و هر کس از آن روی برگرداند، هلاک شد، و مانند باب حطّه‌اند که هر کس از آن وارد شد، نجات یافت و هر کس وارد نشد، هلاک گردید.
- فتال نیشابوری در کتاب “روضة الواعظین” از امام باقر(ع) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص)... مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِيّاً صِدِّيقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ فَارُوقُهَا وَ مُحَدَّثُهَا إِنَّهُ هَارُونُهَا وَ يُوشَعُهَا وَ آصِفُهَا وَ شَمْعُونُهَا إِنَّهُ بَابُ حِطَّتِهَا وَ سَفِينَةُ نَجَاتِهَا إِنَّهُ طَالُوتُهَا وَ ذُو قَرْنَيْهَا»[۲۰]؛ ای مردم! همانا علی(ع)، صدیق، فاروق، محدَّث، هارون، یوشع، آصف و شمعون این امت است، او باب حطّه، کشتی نجات، طالوت و ذوالقرنین این امت می‌باشد[۲۱].
- عیاشی ذیل آیه ۵۸ سوره بقره از امام باقر(ع) نقل می‌کند که فرمود: «نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُمْ»؛ ما باب حطّه شما هستیم[۲۲]؛ یعنی همان طور که بنی‌اسرائیل باید از باب حطّه عبور می‌کردند تا مورد غفران قرار گیرند، شما نیز باید از راه ما وارد شوید تا مشمول مغفرت الهی قرار گیرید.[۲۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۳۹.
- ↑ المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵۰.
- ↑ اسد الغابة، ج۱، ص۴۴، ح۸۰۰؛ انساب الاشراف، ج۶، ص۱۶۸؛ الغدیر، ج۶، ص۴۱۹.
- ↑ مقصود غیر از معصومین(ع) می‌باشد.
- ↑ کفایة الطالب، ص۳۷۸.
- ↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ معجم الزوائد و منبع الفواید، ج۹، ص۱۶۸.
- ↑ استجلاب ارتقاء الغرف، باب سادس (مخطوط) نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۷۸.
- ↑ در «إحیاء المیت بفضائل أهل البیت» که مشتمل بر ۶۰ حدیث درباره فضایل اهل‌بیت(ع) است، نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۱.
- ↑ جواهر العقدین، به نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۴.
- ↑ الصواعق المحرقة، ص۲۳۴، باب ۱۱، فی فضائل اهل البیت النبوی. علاوه بر عالمان پیش گفته شخصیت‌های دیگری حدیث مذکور را ذکر کرده‌اند که برخی از آنان عبارتند از: متقی هندی، احمد بن الفضل مکی، عبدالحق دهلوی، محمد ابن محمد ابن سلیمان مغربی، شیخانی قادری، میرزا محمد بدخشی، ولی الله دهلوی، ولی الله لکهنوی، و حسن زمان ترکمانی (نفحات الأزهار، ج۴، ص۳۸ - ۱۲۲).
- ↑ الصواعق المحرقة، ص۲۳۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۴۸.
- ↑ غایة المرام، ج۳، ص۲۲-۲۳.
- ↑ «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست» سوره هود، آیه ۱۷.
- ↑ الأمالی، ص۱۴۵، مجلس ۱۸، ح۵.
- ↑ غایة المرام، ج۳، ص۲۳؛ کفایة الأثر، ص۳۴.
- ↑ الأمالی، ص۶۰، مجلس ۲، ح۵۷.
- ↑ روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۰.
- ↑ در این روایت، امیرالمؤمنین(ع) با چند ویژگی معرفی شده است:
- صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم(ص) نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.
- او جانشین پیامبر اکرم(ص) است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی(ع) بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان(ع) بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی(ع) بود.
- پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح(ع) و باب حطه در بنی اسرائیل.
- حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم(ص) است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۵.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۵۰.