حدیث باب حطه در حدیث

متن و سند حدیث باب حطّه

روایت باب حطّه در منابع اهل سنّت

این حدیث در منابع اهل سنّت به دو صورت روایت شده است؛ یکی ذیل حدیث سفینه و دیگری به صورت مستقل. برخی از این نقل‌ها از این قرار است:

طبرانی (م ۳۶۰ ه‍) در “المعجم الصغیر” از ابوذر غفاری چنین نقل می‌کند: «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ وَ مَثَلُ‏ بَابِ‏ حِطَّةٍ فِي‏ بَنِي‏ إِسْرَائِيلَ»^[۱]؛ اهل‌بیت من، همانند کشتی نوح می‌باشند، که هر کس بر آن نشست، نجات یافت، و هر کس از آن روی برتافت، هلاک شد، و مانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند.
طبرانی این حدیث را از ابوسعید خدری نیز نقل کرده است: «سمعت رسول الله a یقول انما مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيکُمْ مَثَلِ بَابِ‏ حِطَّةٍ فِي‏ بَنِي‏ إِسْرَائِيلَ‏ مَنْ‏ دَخَلَهُ‏ غُفِرَ لَهُ‏»^[۲]؛ از پیامبر اکرم a شنیدم که فرمود: اهل‌بیت من در بین شما همانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند که هر کس داخل آن شد، آمرزیده شد.
حاکم نیشابوری (م ۰۵‌۴ ه‍) از حنش کنانی که وی از ابوذر حدیث را نقل کرده آورده است: «عن حنش الکنانی، قال: سمعت أباذر - و هو آخذ بباب الکعبه: من عرفنی فأنا من عرفنی، و من أنکرنی فأنا أبوذر: سمع النبی a یقول: مثل أهل بیتی فیکم مثل سفینة نوح فی قومه، من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق، و مثل باب حطة لبنی إسرائیل»^[۳]؛ از ابوذر، در حالی که درب کعبه را گرفته بود و می‌گفت “هر کسی مرا می‌شناسد که می‌شناسد و هر کسی نمی‌شناسد بداند که من ابوذر هستم”، شنیدم که می‌گفت: از پیامبر اکرم a شنیدم که فرمود: اهل بیت من در بین شما، همانند کشتی نوح در قوم هستند؛ هر کس بر کشتی نوح نشست، نجات یافت، و هر کس از آن تخلّف کرد، غرق شد، و مانند باب حطّه برای بنی‌اسرائیل می‌باشند.

ابوذر برای این که اهمیت این حدیث را بیان کند دو کار کرده است: اوّل این که درب خانه خدا را گرفته است و دیگر این که بیان می‌دارد که من ابوذر هستم، یعنی همان کسی که پیامبر اکرم a درباره او فرمود: «مَا أَظَلَّتِ‏ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ»^[۴]؛ آسمان بر کسی سایه نیفکنده و زمین زیر پای کسی گسترده نشده، که راست‌گوتر از ابوذر باشد^[۵]. عده‌ای دیگر از حفّاظ و محدثین معروف اهل سنّت این روایت را از ابوسعید خدری و ابوذر نقل کرده‌اند. نام برخی از آنان چنین است: گنجی شافعی^[۶]، حموینی^[۷]، نور الدین هیثمی^[۸]، شمس الدین سخاوی مصری^[۹]، سیوطی^[۱۰]، سمهودی^[۱۱]، ابن حجر مکی^[۱۲]. ابن حجر مکی(م ۹۷۴ ه‍) در این باره چنین گفته است: «و جاء من طرق عدیدة یقوی بعضها بعضا: انما مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا... و انما مثل اهل بیتی فیکم مثل باب حطة فی بنی إسرائیل من دخله غفر له و فی روایة: غفر له الذنوب»^[۱۳]: از طرق متعددی که بعضی باعث تقویت دیگری است دو روایت سفینه و باب حطّه نقل شده است. وی با همان سیاقی که درباره حدیث سفینه سخن می‌گوید درباره حدیث باب حطّه نیز سخن گفته است و ظاهر عبارت وی می‌رساند که این دو حدیث، “حسن” بوده و بر اساس کثرت طرق قابل اعتماد‌اند.^[۱۴]

روایت باب حطّه در منابع شیعه

سید هاشم بحرانی در کتاب “غایه المرام”^[۱۵] از چند منبع و طریق شیعی این حدیث را نقل کرده است:

شیخ مفید (م ۴۱۳ ه‍) در کتاب “أمالی” این حدیث را از امیرالمؤمنین S نقل می‌نماید: «عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ‏ قَدِمَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ S فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ^[۱۶] قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ a الَّذِي كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ أَنَا الشَّاهِدُ لَهُ وَ مِنْهُ-... وَ اللَّهِ مَا مَثَلُنَا فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ أَوْ كَبَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ»: مردی درباره آیه ۱۷ سوره مبارکه هود از امیرالمؤمنین S سوال کرد. آن حضرت فرمود: مراد از أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ پیامبر اکرم a و مراد از الشَّاهِدِ در آیه من هستم... قسم به خدا مَثَل ما در این امت، مثل کشتی نوح و باب حطه بنی‌اسرائیل است^[۱۷].
شیخ صدوق (م ۳۸۱ ه‍) از ابوسعید خدری چنین نقل کرده: «عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ a صَلَاةَ الْأُولَى ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ عَلَيْنَا فَقَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِي إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ وَ بَابُ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَتَمَسَّكُوا بِأَهْلِ بَيْتِي بَعْدِي وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِي أَهْلِ بَيْتِي»^[۱۸]؛ پیامبر اکرم a نخستین نماز (یومیه- نماز صبح) را با ما به جماعت به جای آورد، سپس چهره گرامی‌اش را به جانب ما کرد (روبه‌روی ما قرار گرفت) و فرمود: ای گروه اصحاب من! اهل‌بیت من در میان شما همانند کشتی نوح و باب حطه در بنی اسرائیل هستند، پس از من به اهل‌بیت من (یعنی) امامان رشید از اهل بیتم، تمسّک نمایید.
شیخ طوسی (م ۴۶۰ ه‍) در کتاب “امالی” این روایت را از ابوذر نقل می‌کند: «سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ a يَقُولُ:... إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ‏ دَخَلَهُ‏ نَجَا وَ مَنْ‏ لَمْ‏ يَدْخُلْهُ‏ هَلَكَ‏»^[۱۹]؛ اهل‌بیت من در میان شما همانند کشتی نوح می‌باشند، که هر کس بر کشتی سوار شد، نجات یافت و هر کس از آن روی برگرداند، هلاک شد، و مانند باب حطّه‌اند که هر کس از آن وارد شد، نجات یافت و هر کس وارد نشد، هلاک گردید.
فتال نیشابوری در کتاب “روضة الواعظین” از امام باقر S نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ a... ‏ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِيّاً صِدِّيقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ فَارُوقُهَا وَ مُحَدَّثُهَا إِنَّهُ هَارُونُهَا وَ يُوشَعُهَا وَ آصِفُهَا وَ شَمْعُونُهَا إِنَّهُ بَابُ حِطَّتِهَا وَ سَفِينَةُ نَجَاتِهَا إِنَّهُ طَالُوتُهَا وَ ذُو قَرْنَيْهَا»^[۲۰]؛ ای مردم! همانا علی S، صدیق، فاروق، محدَّث، هارون، یوشع، آصف و شمعون این امت است، او باب حطّه، کشتی نجات، طالوت و ذوالقرنین این امت می‌باشد^[۲۱].
عیاشی ذیل آیه ۵۸ سوره بقره از امام باقر S نقل می‌کند که فرمود: «نَحْنُ‏ بَابُ‏ حِطَّتِكُمْ‏»؛ ما باب حطّه شما هستیم^[۲۲]؛ یعنی همان طور که بنی‌اسرائیل باید از باب حطّه عبور می‌کردند تا مورد غفران قرار گیرند، شما نیز باید از راه ما وارد شوید تا مشمول مغفرت الهی قرار گیرید^[۲۳].

منابع

ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت

پانویس

↑ المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۳۹.
↑ المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.
↑ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵۰.
↑ اسد الغابة، ج۱، ص۴۴، ح۸۰۰؛ انساب الاشراف، ج۶، ص۱۶۸؛ الغدیر، ج۶، ص۴۱۹.
↑ مقصود غیر از معصومین (ع) می‌باشد.
↑ کفایة الطالب، ص۳۷۸.
↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۲۴۲.
↑ معجم الزوائد و منبع الفواید، ج۹، ص۱۶۸.
↑ استجلاب ارتقاء الغرف، باب سادس (مخطوط) نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۷۸.
↑ در «إحیاء المیت بفضائل أهل البیت» که مشتمل بر ۶۰ حدیث درباره فضایل اهل‌بیت (ع) است، نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۱.
↑ جواهر العقدین، به نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۴.
↑ الصواعق المحرقة، ص۲۳۴، باب ۱۱، فی فضائل اهل البیت النبوی. علاوه بر عالمان پیش گفته شخصیت‌های دیگری حدیث مذکور را ذکر کرده‌اند که برخی از آنان عبارتند از: متقی هندی، احمد بن الفضل مکی، عبدالحق دهلوی، محمد ابن محمد ابن سلیمان مغربی، شیخانی قادری، میرزا محمد بدخشی، ولی الله دهلوی، ولی الله لکهنوی، و حسن زمان ترکمانی (نفحات الأزهار، ج۴، ص۳۸ - ۱۲۲).
↑ الصواعق المحرقة، ص۲۳۴.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۴۸.
↑ غایة المرام، ج۳، ص۲۲-۲۳.
↑ «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست» سوره هود، آیه ۱۷.
↑ الأمالی، ص۱۴۵، مجلس ۱۸، ح۵.
↑ غایة المرام، ج۳، ص۲۳؛ کفایة الأثر، ص۳۴.
↑ الأمالی، ص۶۰، مجلس ۲، ح۵۷.
↑ روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۰.
↑
در این روایت، امیرالمؤمنین S با چند ویژگی معرفی شده است:
1. 1. صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.
  2. او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.
  3. پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.
  4. حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.
↑ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۵.
↑ ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۵۰.

[1] المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۳۹.

[2] المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.

[3] المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵۰.

[4] اسد الغابة، ج۱، ص۴۴، ح۸۰۰؛ انساب الاشراف، ج۶، ص۱۶۸؛ الغدیر، ج۶، ص۴۱۹.

[5] مقصود غیر از معصومین (ع) می‌باشد.

[6] کفایة الطالب، ص۳۷۸.

[7] فرائد السمطین، ج۲، ص۲۴۲.

[8] معجم الزوائد و منبع الفواید، ج۹، ص۱۶۸.

[9] استجلاب ارتقاء الغرف، باب سادس (مخطوط) نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۷۸.

[10] در «إحیاء المیت بفضائل أهل البیت» که مشتمل بر ۶۰ حدیث درباره فضایل اهل‌بیت (ع) است، نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۱.

[11] جواهر العقدین، به نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۴.

[12] الصواعق المحرقة، ص۲۳۴، باب ۱۱، فی فضائل اهل البیت النبوی. علاوه بر عالمان پیش گفته شخصیت‌های دیگری حدیث مذکور را ذکر کرده‌اند که برخی از آنان عبارتند از: متقی هندی، احمد بن الفضل مکی، عبدالحق دهلوی، محمد ابن محمد ابن سلیمان مغربی، شیخانی قادری، میرزا محمد بدخشی، ولی الله دهلوی، ولی الله لکهنوی، و حسن زمان ترکمانی (نفحات الأزهار، ج۴، ص۳۸ - ۱۲۲).

[13] الصواعق المحرقة، ص۲۳۴.

[14] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۴۸.

[15] غایة المرام، ج۳، ص۲۲-۲۳.

[16] «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست» سوره هود، آیه ۱۷.

[17] الأمالی، ص۱۴۵، مجلس ۱۸، ح۵.

[18] غایة المرام، ج۳، ص۲۳؛ کفایة الأثر، ص۳۴.

[19] الأمالی، ص۶۰، مجلس ۲، ح۵۷.

[20] روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۰.

[21] در این روایت، امیرالمؤمنین S با چند ویژگی معرفی شده است:
صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[22] صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[23] صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

[24] او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

[25] پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

[26] حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[22] تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۵.

[23] ربانی گلپایگانی، علی، امامت اهل بیت، ص ۲۵۰.

[29] صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[30] صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

[31] او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

[32] پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

[33] حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[34] صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در ایمان آوردن به پیامبر اکرم a نخستین فرد از مردان و برترین از تصدیق‌کنندگان بوده، و فاروق (میزان و معیار) حق و باطل بود، و نیز محدث بود، یعنی از الهامات غیبی برخوردار بود و فرشتگان با او سخن می‌گفتند.

[35] او جانشین پیامبر اکرم a است، مانند هارون و یوشع که جانشین موسی S بود و آصف بن برخیا که جانشین سلیمان S بود، و شمعون که وصی و جانشین عیسی S بود.

[36] پیروی از او مایه نجات و برخورداری از مغفرت الهی است مانند کشتی نوح S و باب حطه در بنی اسرائیل.

[37] حاکم و فرمانروای امت اسلامی پس از رسول اکرم a است، مانند طالوت و ذوالقرنین که در عصر خود از مقام فرمانروایی برخوردار بودند.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]