آفریدگان در معارف دعا و زیارات
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آفریدگان است. آفریدگان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آفریدگان در معارف دعا و زیارات - آفریدگان در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه خَلق در معنای آفریدن و آفریده به کار می‌رود[۱].
راغب می‌گوید: اصل خلق به معنی اندازه‌گیری درست می‌باشد و در ابداع شیء... و ایجاد آن به کار می‌رود. واژه خلق نیز در اصل مصدر و به معنای ابداع و تقدیر است و وقتی به خداوند نسبت داده شود به معنای ابداع چیزی بدون اصل و الگو خواهد بود و چنین معنایی از خلق فقط به خداوند اختصاص دارد[۲].
در کلام امام سجاد (ع) آمده است: «ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً»، آفریدگان را به قدرت خود ابداع کرد[۳].
خلق به معنی آفریدن است؛ مثل: ﴿أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ﴾[۴]؛ بدان که آفریدن و دستور دادن مال خداست. این کلمه بیشتر از چهل بار در قرآن آمده است[۵].
خلق به معنی آفریده (مخلوق) هم در آیات قرآن وجود دارد. از آن جمله است آیه: ﴿إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ﴾[۶].
در کلام امام سجاد (ع) واژه خلق بیشتر به معنای مخلوق و آفریده شده به کار رفته است و البته در بعضی موارد هم به معنای آفریدن می‌باشد، از آن جمله است: «ای خداوند، من آن بنده توام که هم پیش از آفریدن او، او را از نعمت خود برخوردار ساختی و هم پس از آن او را در زمره کسانی آورده‌ای که آنان را به دین خود راه نمود‌ه‌ای»[۷].
رابطه خدا با مخلوقات
در ربطِ بین خدا و خلق باید بدانیم که مخلوقات نه فقط در اصل وجود و پیدایش خود نیازمند به خدا هستند، بلکه همه شئون وجودی آنها وابسته به خدای متعال است و از خود هیچ‌گونه استقلالی ندارند. او به هر نحو که بخواهد در آن‌ا تصرف می‌کند و امورشان را تدبیر می‌نماید. هنگامی که این رابطه را به صورت کلی در نظر بگیریم مفهوم ربوبیت انتزاع می‌شود که لازمه آن تدبیر امور است و مصادیق فراوانی دارد، مانند حفظ و نگهداری کردن، حیات بخشیدن و میراندن، روزی دادن، به رشد و کمال رساندن، راهنمایی کردن و مورد امر و نهی قرار دادن و... برای هر کدام از این موارد در کلام امام سجاد (ع) نکته‌ای وجود دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:
نخست: خدا آفریننده همه مخلوقات
قرآن کریم می‌فرماید: ﴿قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾[۸]. در کلام مشابهی امام سجاد (ع) در نیایش چهل و هفتم می‌فرماید: «خداوند حکیم آفریننده همه مخلوقات جهان است».
همه آفریدگان در حیطه قدرت خداوند: در نیایش شانزدهم آمده است: «تویی که همه آفریدگان در حیطه قدرت تو جای دارند».
همه آفریدگان در برابر خدا تسلیم هستند: امام در بند دیگری از نیایش چهل و هفتم عرضه می‌دارد: «منزهی تو ای خداوند... همه آفریدگانت در برابرت سر تسلیم فرود آرند».
دوم: خدا روزی‌دهنده مخلوقات
در نیایش شانزدهم صحیفه آمده است: «وَ أَنْتَ الَّذِي جَعَلْتَ لِكُلِّ مَخْلُوقٍ فِي نِعَمِكَ سَهْماً»؛ «تویی که از نعمت‌های خویش هر آفریده را بهره‌ای داده‌ای»؛ و در نیایش سی و نهم آمده است: «نعمت تو در میان همه آفریندگانت پراکنده است». به جا آوردن حق خدا بر همه آفریدگان واجب است: امام سجاد (ع) در نیایش پنجاه و دوم به واجب بودن حق خدا بر همه آفریدگان اشاره نموده است.
سوم: برگزیده آفریدگان
همان‌گونه که در قرآن کریم از انسان به عنوان خلیفة الله[۹] و برترین آفریده‌های هستی یاد شده است و خداوند با آفرینش او به خود تبریک می‌گوید[۱۰] امام سجاد (ع) هم در ضمن سپاس و ستایش حضرت حق به برتری انسان بر تمام مخلوقات اشاره نموده است: خداوندی که ما را آن‌گونه برتری داد که بر همه آفریدگان سلطه یابیم، چندان که به قدرت او هر آفریده فرمانبردار ماست و به عزت او در ربقه طاعت ما. در دعاهای متعدد امام سجاد (ع) بیان می‌دارد که: خداوندا! بر رسول الله درود و سلام بفرست که برگزیده بین تمام آفریدگان توست «خِيَرَتُكَ مِنْ خَلْقِكَ...».
چهارم: مرگ مقدّر همه مخلوقات
در قرآن آمده است: ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ﴾[۱۱]. امام نیز در نیایش پنجاه و دوم عرض می‌کند: «ای خداوند، منزّهی تو. مرگ را بر همه آفریدگانت مقرر داشته‌ای: خواه به یکتایی‌ات بپرستند یا نپرستند. همه چشنده شرنگ مرگ‌اند و همه رهسپار سرای آخرت». خدا در عقوبت مخلوقات تعجیل نمی‌کند: امام سجاد (ع) در نیایش سی و هفتم می‌فرماید: «خدا برای عقوبت بنده‌اش تعجیل نمی‌کند با آنکه می‌داند آن مخلوق مستحق همه عقوبت‌هایی است که برای بندگانش مهیا ساخته است؛ باشد که از معصیت دست بردارد». کفایت امر مخلوقات با خداست، در نیایش بیست و یکم حضرت سجاد (ع) از خداوند درخواست می‌کند: «کفایت مرا تنها به خود و بندگان نیکوکارت منحصر فرمای؛ و مجدداً در نیایش بیست و دوم آمده است: مرا به دیگر آفریدگانت وامگذار».
پنجم: از آفریدگان نهراسیدن
در نیایش پنجاه و سوم آمده است: «چیزی از وظایف دینی تو را از بیم هیچ یک از آفریدگانت فرو نخواهم گذارد».
عرض حاجت به آفریدگان نبردن: در نیایش سیزدهم آمده است: «خداوندا، هر کس که حاجت به یکی از بندگان تو برد یا یکی از بندگانت را سبب روا شدن حاجت خود پندارد، جز حرمان نصیبی حاصل نکند و سزاوار است که تو احسان از او باز گیری».
درخواست عزت و آبرو در نزد مخلوقات: در نیایش چهل و هفتم آمده است: «بار خدایا، مرا در برابر خود ذلیل گردان و در نزد بندگانت عزیز دار؛ و در فراز دیگر می‌فرماید: مرا مضحکه مردم قرار مده و مسخره درگاه خود مساز».
ششم: حسد و رشک نداشتن نسبت به مخلوقات
خداوند در قرآن می‌فرماید: «از شر حسود به خداوند پناه ببرید»: ﴿وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ﴾[۱۲]؛ و امام سجاد (ع) در نیایش بیست و دوم و نیایش سی و پنجم از خداوند درخواست می‌نماید که او را از حسد و رشک بردن بر بندگان دور بدارد: و سینه مرا از حسد خالی گردان، آن‌سان که بر هیچ‌یک از بندگان تو که در حق آنان احسان کرده‌ای رشک نبرم.[۱۳][۱۴]
منابع
پانویس
- ↑ قاموس قرآن؛ مفردات الفاظ القرآن؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن؛ التحیق فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ مفردات الفاظ القرآن.
- ↑ نیایش اول.
- ↑ «آگاه باشید که آفرینش و فرمان او را راست» سوره اعراف، آیه ۵۴.
- ↑ قاموس قرآن.
- ↑ «اگر بخواهد شما را از میان می‌برد و آفریدگانی نو می‌آورد؟» سوره ابراهیم، آیه ۱۹.
- ↑ نیایش چهل و هفتم.
- ↑ «بگو خداوند آفریننده هر چیز است و اوست که یگانه دادفرماست» سوره رعد، آیه ۱۶.
- ↑ ﴿وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾ «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم، گفتند: آیا کسی را در آن می‌گماری که در آن تباهی می‌کند و خون‌ها می‌ریزد در حالی که ما تو را با سپاس، به پاکی می‌ستاییم و تو را پاک می‌شمریم؛ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید» سوره بقره، آیه ۳۰.
- ↑ ﴿فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ﴾ «پس بزرگوار است خداوند که نیکوترین آفریدگاران است» سوره مؤمنون، آیه ۱۴.
- ↑ «هر کسی مرگ را می‌چشد سپس به سوی ما باز گردانده خواهید شد» سوره عنکبوت، آیه ۵۷.
- ↑ «و از بدی رشک‌آورنده هنگامی که به رشک خیزد» سوره فلق، آیه ۵.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، ۱۴ مجلد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ: اول، ۱۳۶۸ ش؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، غلامرضا خسروی، ۴ مجلد مرتضوی - تهران، چاپ: دوم ۱۳۷۴ ش؛ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، دفتر نشر الهادی - قم، چاپ: اول، ۱۳۷۶ ش؛ صحیفه سجّادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ ش؛ فرهنگ‌نامه موضوعی صحیفه سجادیه، سیداحمد سجادی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش؛ قاموس قرآن، علی‌اکبر قرشی بنابی، ۷ جلد، دارالکتب الاسلامیة - تهران، چاپ: ششم، ۱۴۱۲ ق؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دارالقلم، الدار الشامیة، بیروت، دمشق، چاپ: اول، ۱۴۱۲ ق.
- ↑ عظیمی، اعظم، مقاله «آفریدگان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۵.