از آیات سوره قدر چگونه وجود امام مهدی استفاده می‌شود؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
از آیات سوره قدر چگونه وجود امام مهدی استفاده می‌شود؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / آشنایی با امام مهدی / وجود امام مهدی / وجود امام مهدی از دیدگاه قرآن
تعداد پاسخ۲ پاسخ

از آیات سوره قدر چگونه وجود امام مهدی استفاده می‌شود؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی رضا امامی میبدی

حجت الاسلام و المسلمین علی رضا امامی میبدی، در کتاب «آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی» در این‌باره گفته است:

«قرآن کریم در دو سوره قدر و دخان به موضوع «لیلة القدر» و نزول قرآن و ملائکه و همچنین روح در آن شب اشاره کرده است[۱].

مرحوم علامه با استناد به شواهدی از آیات و روایات ثابت می‌کند که شب قدر به شب نزول قرآن و زمان پیامبر (ص)اختصاص نداشته و در هر ماه رمضان تکرار می‌شود[۲]. برخی از این شواهد عبارتند از:

  1. ظهور جمله «یفرّق» که فعل مضارع است و ظهور در استمرار دارد[۳].
  2. «تنزّل الملائکة» در سوره قدر به صورت مضارع[۴] به کار رفته که دلالت بر دوام و استمرار دارد. خصوصاً که باب تفعّل خود دال بر استمرار است[۵].
  3. حدیث نبوی: ابوذر غفاری نقل می‌کند که فرمود: به رسول خدا (ص)عرض کردم: یا رسول الله! آیا شب قدر شبی است که در عهد انبیاء بوده و امر بر آنان نازل می‌شده و چون از دنیا می‌رفتند نزول امر در آن شب تعطیل می‌شده است؟ فرمود: نه بلکه شب قدر تا قیامت هست[۶]. علامه بعد از نقل این حدیث می‌گوید: در این معنا روایات زیادی از طرق اهل سنت نیز آمده است[۷].
  4. اخبار متعدد از اهل بیت عم که همگی دلالت بر استمرار این شب در هر سال می‌کند[۸].

گر چه مرحوم علامه به صورت مستقل به این بحث که ملائکه و روح بر چه کسی یا چه چیزی فرود می‌آیند، نپرداخته است، ولی می‌توان با توجه به نکات پراکنده‌ای که در آثار ایشان در این زمینه وجود دارد به دیدگاه ایشان در این زمینه پی برد.

ایشان در تفسیر آیات ابتدایی سوره دخان بعد از پایان بحث، به ذکر روایات می‌پردازد؛ از جمله احادیثی که می‌آورد حدیثی از عبدالله بن سنان است که مسائلی را از امام (ع)نقل می‌کند و در بخشی از آن می‌گوید: «... و چون شب بیست و سوم رمضان می‌شود، هر امر حکیم در آن تجزیه و تفریق می‌گردد و آن گاه آن را امضاء کرده به دست او می‌سپارند. من پرسیدم به دست چه کسی می‌سپارند؟ گفت به دست صاحبتان، و اگر این نبود صاحبتان از حوادث آینده خبری نمی‌داشت»[۹]. در این حدیث سخن از نزول ملائکه و روح در شب قدر است که وقتی راوی می‌پرسد: آنها بر چه کسی فرود می‌آیند؟ حضرت به خود اشاره می‌کند و می‌گوید: «الی صاحبکم».

روشن است که مقصود امام (ع)از این تعبیر فقط نزول بر خود ایشان نبوده، بلکه مراد این است که در هر سال بر امام و حجت همان زمان نازل می‌شوند؛ و اگر امام (ع)خود را می‌فرماید، از آن جهت است که وی امام و حجت در آن عصر بودند و لذا ملائکه و روح نیز بر ایشان فرود می‌آید. همچنین در پایان روایاتی که در ذیل سوره قدر نقل می‌کند، روایتی را از تفسیر برهان نقل می‌کند که ابی بصیر می‌گوید: با امام صادق (ع)بودم که سخن از پاره‌ای خصائص امام در هنگام ولادت به میان آمد، فرمود: وقتی شب قدر می‌شود امام مستوجب روح بیشتری می‌گردد. عرضه داشتم فدایت شوم مگر روح همان جبرئیل نیست؟ فرمود: روح از جبرئیل بزرگتر است و جبرئیل از سنخ ملائکه است و روح از آن سنخ نیست، مگر نمی‌بینی خدای تعالی فرموده: تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ پس معلوم می‌شود روح غیر از ملائکه است[۱۰].

با توجه به این روایت باید بین نزول ملائکه و روح که در شب قدر اتفاق می‌افتد و توسعه روحی در امام معصوم (ع)ارتباطی باشد؛ واضح است که این ارتباط کاشف از نزول و ورود فرشتگان بر وجود امام و در نتیجه سعه وجودی امام است و جز این نمی‌تواند معنا و مفهومی داشته باشد.

با عنایت به این دو روایت که مرحوم علامه در ذیل آیات قدر نقل نموده‌اند، روشن می‌شود که ایشان محل نزول فرشتگان در شب قدر و ظرف تحمل و پذیرش امر[۱۱] را وجود امام معصوم (ع)می‌داند.

نتیجه اینکه در هر زمانی امام معصومی وجود دارد که فرشتگان در شب قدر در هر رمضانی بر او نازل می‌شوند، تا مقدّرات یک سال را به او عرضه کنند.

فردی که در این دوران و در شب قدر، فرشتگان مقرب الهی به همراه روح -که اعظم از همه فرشتگان است-[۱۲] بر او نازل می‌گردد، بر اساس روایت متعدد همان حجت الهی است که از او به نام مهدی (ع)یاد می‌کنیم[۱۳]»[۱۴].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آقای رضوانی؛
آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:

«از سوره قدر به خوبی استفاده می‌شود که ملائکه، شب قدر در هر سال به جهت هر کاری بر زمین فرود می‌آیند. إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ* وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ* لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ* تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ* سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ[۱۵] در سوره دخان نیز به این موضوع اشاره شده است. آنجا که می‌فرماید: حم* وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ* إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ* فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ[۱۶] ماه رمضان تا روز قیامت تکرار می‌شود، و در نتیجه لیله القدر نیز تا روز قیامت استمرار دارد. پس نزول ملائکه و روح نیز در هر شب قدر تکرار می‌شود.

سؤال این است: ملائکه و روح که در هر سال، شب قدر بر زمین فرود می‌آیند، بعد از رسول خدا (ص) بر چه کسی وارد می‌شوند؟ با تأمل و دقّت پی می‌بریم که در هر زمان باید امامی کامل و معصوم وجود داشته باشد تا محلّ نزول ملائکه و روح گردد. امام باقر (ع) فرمود: یا معشر الشیعه! خاصموا بسوره إِنَّا أَنزَلْنَاهُ تفلجوا، فواللَّه أنّها لحجّه اللَّه تبارک وتعالی علی الخلق بعد رسول اللَّه وأنّها لسیّده دینکم وأنّها لغایه علمنا. یا معشر الشیعه! خاصموا ب حم* وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ فإنّها لولاه الأمر خاصّه بعد رسول اللَّه[۱۷].

و نیز فرمود: اَيْمُ اَللَّهِ إِنَّ مَنْ صَدَّقَ بِلَيْلَةِ اَلْقَدْرِ لَيَعْلَمُ أَنَّهَا لَنَا خَاصَّةً...[۱۸].

امام امیرالمؤمنین (ع) به ابن عباس فرمود: إنّ لیله القدر فی کلّ سنه، وأنّه ینزل فی تلک اللیله أمر السنه وأنّ لذلک الأمر ولاه بعد رسول اللَّه فقلت: من هم؟ فقال: أنا وأحد عشر من ،صلبی ائمه محدّثون...[۱۹]. رسول خدا (ص) به اصحاب خود فرمود: آمِنُوا بِلَيْلَةِ اَلْقَدْرِ إِنَّهَا تَكُونُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ وُلْدِهِ اَلْأَحَدَ عَشَرَ مِنْ بعده[۲۰]»[۲۱].

پانویس

  1. إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ * سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ. (سوره قدر). حم * وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ * إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ. (دخان: ۱-۴).
  2. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۱.
  3. المیزان، ج ۱۸، ص ۱۳۰؛ ج ۲۰، ص ۳۳۱.
  4. تنزّل در اصل تتنزّل بوده و تاء اول از باب تخفیف اسقاط شده است. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۲.
  5. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۱.
  6. تفسیر البرهان، ج ۴، ص ۴۸۸، ح ۲۶؛ بحارالأنوار، ج ۲۵، ص ۹۷؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۳۸۲.
  7. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۸۲.
  8. "فقد اتفقت أخبار أهل البيت عم أنها باقية متكررة كل سنة". المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۴؛ همچنین مراجعه شود به المیزان، ج ۱۸، ص ۱۳۴؛ رسائل توحیدی، ص ۲۱۷.
  9. بصائر الدرجات، ص ۲۲۰؛ المیزان، ج ۱۸، ص ۱۳۴.
  10. تفسیر البرهان، ج ۴، ص ۴۸۱، ح ۱؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۵.
  11. نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که تعبیر «کل امر» اطلاق دارد و تمام تکوینیات یعنی ما سوی الله و تشریعیات را و حتی خود ملائکه و روح را شامل است؛ زیرا خداوند در سوره اسراء، آیه ۸۵ درباره روح می‌گوید: قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي (این تطبیق را خود علامه نیز در ضمن تفسیر سوره قدر انجام داده است. المیزان، ج ۲۰، ص ۳۳۲) و لذا این شخص -که امرِ با این وسعت را دریافت می‌کند- باید بالاتر از همه، حتی روح که اعظم فرشتگان می‌باشد، باشد و لذا قطعاً دارای اوصافی مانند عصمت تام و علم کامل را دارد و در رتبه بعد از خدا است و همچنین اثبات می‌شود که امام است، زیرا امر تکوین و تشریع در دست اوست و لذا بر همه چیز و همه کس ولایت دارد. «مؤلف»
  12. چنانچه در حدیث ابی بصیر نیز بدان اشاره شد.
  13. در این جا چند نمونه از روایت در این زمینه را ذکر می‌کنیم: امام علی (ع)به ابن عباس فرمود: "إِنَّ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ إِنَّهُ يَنْزِلُ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ أَمْرُ السَّنَةِ وَ إِنَّ لِذَلِكَ الْأَمْرِ وُلَاةً بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقُلْتَ مَنْ هُمْ فَقَالَ أَنَا وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ صُلْبِي أَئِمَّةٌ مُحَدَّثُونَ" به درستی که در هر سال شب قدر وجود دارد و در آن شب امر یک سال نازل می‌شود، و برای آن امر والیانی بعد از رسول خدا (ص)وجود دارد (کنایه از اینکه در زمان پیامبر بر خود رسول الله (ص)نازل می‌شد). ابن عباس می‌گوید: از حضرت پرسیدم: آنها چه کسانی هستند؟ پس فرمود: من و یازده نفر از فرزندانم، که همگی امام و محدث (کسی که صدای فرشتگان را می‌شنود) هستند. الکافی، ج ۱، ص ۲۴۷. امام باقر (ع)از پدران خود عم از امیرالمؤمنین (ع)نقل می‌کند که فرمود: از رسول خدا (ص) شنیدم که به یاران خود می‌فرماید: "آمِنُوا بِلَيْلَةِ الْقَدْرِ إِنَّهَا تَكُونُ لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَ وُلْدِهِ الْأَحَدَ عَشَرَ مِنْ بَعْدِهِ"، به شب قدر ایمان بیاورید؛ چرا که این شب برای علی بن ابی طالب و یازده نفر از فرزندان بعد از اوست. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۱.
  14. امامی میبدی، علی رضا، آموزه‌های مهدویت در آثار علامه طباطبائی، ص ۸۲-۸۵.
  15. «ما آن قرآن را در شب قدر نازل کردیم. و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟! شب قدر بهتر از هزار ماه است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان برای تقدیر هر کاری نازل می‌شوند. شبی است سرشار از سلامت و برکت و رحمت تا طلوع سپیده.» سوره قدر، آیه ۱-۵
  16. «حم. سوگند به این کتاب روشنگر. که ما آن را در شبی پر برکت نازل کردیم. ما همواره انذار کننده بوده‌ایم. در آن شب هر امری بر اساس حکمت الهی تدبیر و جدا می‌گردد.» سوره دخان، آیه ۱-۴
  17. «ای جماعت شیعه! با خصم خود به سوره انا انزلناه محاجّه کنید که پیروز خواهید شد، پس سوگند به خدا که این سوره از برای حجت خداوند تبارک و تعالی بعد از رسول است. این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ما است. ای جماعت شیعه! با آیه حم. و الکتاب المبین... بحث کنید؛ زیرا این آیات اختصاص به والیان امر بعد رسول خدا دارد...» کافی، ج ۱، ص ۲۴۹
  18. «به خدا سوگند، همانا هر کس تصدیق کند لیله القدر را، علم پیدا می‌کند که از برای ما است...» همان، ص ۲۵۲و۲۵۳، ح ۹
  19. «همانا در هر سال لیله القدر است، در آن شب امر یک سال نازل می‌شود. برای آن والیانی است بعد از رسول خدا (ص). ابن عباس می‌گوید عرض کردم: آنان چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود: من و یازده نفر از صلب من که همگی امام و محدثند.» همان، ج ۱، ص ۲۴۷و۲۴۸، ص ۲
  20. «به لیله القدر ایمان آوردید؛ زیرا برای علی بن ابی طالب و یازده فرزند بعد از اوست.» شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۰و۲۸۱، ح ۳
  21. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۲۸۸.