بحث:منظور از غیبت شخص و غیبت شخصیت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

چگونگی غیبت

• بحث از چگونگی غیبت، در حقیقت، نتیجه و تابع چگونگی نگرش به ماهیت غیبت امام مهدی (ع) است در واقع پرسش اصلی دربارۀ شیوه‌ها و مکانیسم ناپیدا بودن امام زمان (ع) از انظار عموم است. آیا غیبت حضرت از نوع "غیبت شخص" است یا "غیبت عنوان"؟ سه دیدگاه کلی درباره چگونگی غیبت مطرح است:

غیبت شخص

• پنهان بودن جسم یا غیبت شخص: این غیبت به دو صورت قابل تفسیر است:

1. نامرئی بودن جسم مانند فرشتگان: دلیلی وجود ندارد که بیانگر غیبت به معنای نامرئی بودن جسم حضرت باشد.
2. دیده نشدن جسم با تصرف در دیدگان مردم به قدرت الهی: در روایات متعددی به این موضوع اشاره شده است از جمله: امام صادق (ع) می‌فرماید: «شخص او از شما غائب می‌شود» و امام رضا (ع) فرمودند: «جسمش دیده نمی‌شود».

غیبت شخصیت

• پنهان بودن عنوان یا غیبت شخصیت: حضرت در بین مردم عمر خود را سپری می‌کند، مردم هم او را می‌‌بینند، اما نمی‌شناسند. چنانچه در روایاتی که بیانگر شباهت امام زمان و حضرت یوسف (ع) است مطرح شده و همچنین از محمد بن عثمان نایب خاص حضرت نقل شده که می‌گوید: «به خدا سوگند! همانا صاحب این امر، هر سال در موسم حج حاضر می‌شود؛ مردم را می‌بیند و آنها را می‌شناسد و مردم او را می‌بینند؛ ولی نمی‌شناسند». البته استفادۀ این معنا از روایات نیازمند قرینه است. با توجه به شواهد قرآنی و روایی، سنت الهی ایجاب می‌کند زندگی امام عصر (ع) در زمان غیبت مانند زندگی سایر پیامبران و امامان (ع) باشد و بدون نیاز به اعجاز، از راه خفای عنوان و ناشناس بودن به صورت طبیعی جریان داشته باشد.

غیبت شخص و شخصیت به تناسب شرایط

• پنهان بودن جسم و عنوان به تناسب شرایط: حضرت در مواردی که صلاح بداند، با تصرف در دیدگان مردم به قدرت الهی، از دیدگان مردم پنهان می‌شود و هرگاه مصلحت بداند به صورت آشکار در بین مردم است ولی مردم او را نمی‌شناسند. از جمع بین روایات و حکایات تشرف استفاده می‌شود غیبت آن حضرت به هر دو صورت وقوع پیدا کرده است. هرچند اصل اولی در غیبت، غیبت شخصیت است، ولی در مواردی که لازم باشد غیبت شخص نیز رخ می‌دهد. چراکه خفای شخص مستلزم خروج از حالت عادی زندگی و بهره‌گیری از اعجاز و قدرت الهی است، در صورتی که بر اساس سنت الهی، در عالم طبیعت جریان امور باید به صورت عادی صورت پذیرد و فقط در موارد خاص از اعجاز استفاده می‌شود.

چگونگی غیبت

• بحث از چگونگی غیبت، در حقیقت، نتیجه و تابع چگونگی نگرش به ماهیت پدیدۀ غیبت امام مهدی (ع) است. در واقع پرسش اصلی دربارۀ شیوه‌ها و مکانیسم ناپیدا بودن امام زمان (ع) از انظار عموم است؛ به عبارت دیگر، آیا مخفی بودن امام از دید مردم، به معنای نامحسوس بودن و عدم رؤیت جسم شریف ایشان است یا به معنای ناشناس بودن حضرت در میان مردم؟ آیا غیبت حضرت از نوع "غیبت شخص" است یا "غیبت عنوان"؟
• در تحلیل چگونگی پنهان‌زیستی حضرت، دو شیوه که هر کدام دارای نتایج متفاوت از دیگری است قابل طرح است؛ یکی مبتنی بر استفاده از نیروی اعجاز و به‌کارگیری ولایت تکوینی و کرامات و دیگری بر پایۀ روش طبیعی استوار است. طرح این دو تحلیل در تبیین مکانیسم غیبت، از این جهت دارای اهمیت است که می‌تواند مبنای دو رویکرد متفاوت در بیان ماهیت غیبت امام زمان(ع) باشد. این دو رویکرد، ریشه در دو دستگی و اختلاف ظاهر روایاتی دارد که در مورد چگونگی غیبت و کیفیت پنهان‌زیستی حضرت حجت (ع) در زمان غیبت وارد شده‌اند و هرکدام می‌توانند محملی برای تبیین چگونگی زندگی غائبانۀ امام زمان (ع) تلقی گردند. این امر، منشأ پیدایش این دو رویکرد و اختلاف نظر در این مورد شده است که هرکدام دلایل خاص خود را دارد. البته با بهره‌گیری از بیانات معصومین (ع) و شواهد و قرائنی که خواهد آمد، می‌توان گفت: سه دیدگاه کلی و قابل توجه درباره چگونگی غیبت حضرتش قابل ارائه است:

غیبت شخص

• پنهان بودن جسم امام یا غیبت شخص حضرت: چنانچه از امام رضا (ع) روایت شده فرمودند: «جسمش دیده‌ نمی‌شود و نامش برده نمی‌شود».
• البته این دیده نشدن جسم، در دوران غیبت به دو گونه قابل تفسیر است:

1. آن حضرت، بسان فرشتگان، ارواح و جن، جسمی نامرئی دارد و با وجود اینکه در میان جوامع بشری حضور دارد قابل دیدن نیست.
2. آن بزرگوار، جسمی مرئی دارد؛ اما به قدرت الهی در دیدگان مردم تأثیر و تصرف نماید که آن حضرت را نبینند این کار از اولیای الهی که از سوی خدا دارای قدرت در جهان آفرینش هستند، بعید نیست. از قرآن کریم نیز می‌توان امکان استتار و اختفای انسان از دیدگان را ـ چه به صورت کوتاه‌مدت یا درازمدت ـ دریافت کرد.

• به نظر می‌رسد تفسیر نخست، غیر قابل پذیرش باشد؛ چراکه هیچ دلیلی وجود ندارد که آن حضرت دارای جسمی با ویژگی این چنینی باشد. بلکه برعکس، آن حضرت مانند تمام انسان‌ها دارای جسمی مادی است. آن‌گونه که پدران بزرگوارشان و رسول گرامی اسلام (ع) بودند. با این بیان، تفسیر دوم مورد پذیرش است.
• در یک بررسی جامع در سخنان معصومان (ع) برخی روایات که بیان‌کننده این دیدگاه کلی است، بدین قرار است:

1. امام علی (ع) در روایتی طولانی فرمود: «... تا آن‌گاه که از فرزندان من از دیدگان مردمان پنهان شود... پس به پروردگار علی سوگند! حجت حق بر زمین استوار است. در جاده‌ها حرکت می‌کند، در خانه‌ها و قصرها وارد می‌شود و در شرق و غرب زمین به گردش می‌پردازد. سخن مردم را می‌شنود و بر گروه مردم سلام می‌کند. می‌بیند و دیده نمی‌شود، تا زمان ظهور وعده الهی و ندای آسمانی. هان! آن روز، روز شادی فرزندان علی و پیروان او است»‌.
2. امام صادق (ع) می‌فرماید: «مردم امام خویش را گم می‌کنند؛ پس آن امام در موسم حج حضور می‌یابد و مردم را می‌بیند؛ ولی مردم او را نمی‌بینند».
3. هچنین فرمودند: «برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو در موسم حج حاضر می‌شود مردم را می‌بیند؛ ولی مردم او را نمی‌بینند».
4. همچنین زمانی که از امام صادق (ع) درباره حضرت مهدی (ع) از فرزندان آن حضرت پرسش شد که چه کسی است، فرمود: «پنجمین از فرزندان هفتمین» آن‌گاه در ادامه فرمودند: «شخص او از شما غائب می‌شود» شبیه به این روایت، روایت دیگری است که از امام هادی (ع) نقل شده، هنگامی که عبد العظیم حسنی باورهای دینی خود را بر امام هادی (ع) عرضه می‌کرد، آنگاه که به اعتقاد مربوط به امامان (ع) رسید، تا امام هادی (ع) را شمرده اقرار به امامت ایشان کرد. آن‌گاه امام هادی ادامه دادند: «و پس از من، پسرم حسن است. پس مردم چگونه خواهند بود با جانشین او؟ عرض کردم: چگونه خواهند بود؟ فرمود: «لِأَنَّهُ لاَ یُرَی شَخْصُهُ» به دلیل آنکه شخص او دیده نمی‌شود و روا نیست بر شما او را به نامش یاد کنید»
5. داود بن قاسم می‌گوید از امام هادی (ع) شنیدم که فرمود: «جانشین پس از من حسن است. پس چگونه خواهید بود با جانشین پس از جانشین؟ عرض کردم: خدا مرا قربانت گرداند برای چه؟ فرمود: همانا شما شخص او را نمی‌بینید».
6. و سرانجام در فرازی از دعای ندبه چنین آمده است: «عَزیزٌ عَلَیَّ اَنْ اَرَی الْخَلْقَ وَلا تُری»

• روشن است همۀ این روایات و احادیثی مانند آن، بر دیده نشدن آن حضرت دلالت دارد و قابل تأویل بر شناخته نشدن نخواهد بود؛ چراکه صراحت در معنای دیده نشدن دارد.
• یکی از نویسندگان معاصر، پس از اشاره به برخی روایات یاد شده، این نظریه را ساده‌ترین طرح و فرضیۀ عملی و قابل قبول دربارۀ پنهان شدن حضرت مهدی (ع) و رهایی آن حضرت از ظلم ستمگران دانسته، بر این باور است با این گونه اختفا، آن حضرت در پناهگاهی امن به سر برده، هیچ آسیبی نخواهد دید. سپس می‌افزاید: این‌گونه اختفا و پنهانی از راه اعجاز خدایی امکان دارد؛ به همان‌گونه که دیرزیستی حضرت در طول این همه سال نیز با اعجاز الهی درست می‌شود. این برداشت، افزون بر آنکه با معنای لغوی غیبت مطابقت دارد، با روایاتی که حضرت مهدی (ع) در دوران غیبت را به خورشید پس ابر تشبیه نموده، همخوانی بیشتری دارد.
• باید توجه داشت غیبت شخص حضرت مبتنی بر مکانیسم اعجاز است با این تحلیل که پنهان‌زیستی و خفای حضرت ناشی از تصرفات تکوینی است که از ناحیۀ امام و به اذن الهی صورت می‌گیرد. این تصرفات تکوینی، به دو شیوه ممکن است صورت پذیرد:

1. تصرف در سیستم بینایی افراد؛ یعنی امام با تصرفات ولایی خویش، مانع از دیدن خود توسط افراد می‌شود.
2. تصرف در مکان حضور؛ به این معنا که امام در فضا و مکانی که در آنجا حضور دارد تصرف می‌کند تا آن مکان در چشم افراد، خالی از حضور امام دیده شود و خطری متوجه وجود ایشان نگردد. مدعای اصلی در این تحلیل، ناپدید شدن جسم فیزیکی حضرت از راه تصرفات تکوینی است و منظور از غیبت، دیده نشدن و عدم رؤیت جسم امام توسط مردم است که مستلزم به‌کارگیری قدرت اعجاز و خروج از حالت طبیعی است. بر این اساس، آنچه در نهان‌زیستی و ناپدید شدن امام از دیده‌ها نقش دارد، استفاده از تصرفات تکوینی ولایی و به‌کارگیری قدرت اعجاز برای دوری حضرت از دید مردم و حفاظت از خطر دشمنان است. مستند این تحلیل، برخی روایاتی است که به حسب ظاهر، دلالت بر عدم امکان رؤیت امام (ع) از سوی مردم دارد؛ روایاتی که در آن تعابیری مانند: «لَا یُرَی جِسْمُهُ وَ لَا یُسَمَّی اسْمُهُ»، «إِنَّکُمْ لَا تَرَوْنَ شَخْصَهُ»، «یَفْقِدُ النَّاسُ إِمَامَهُمْ یَشْهَدُ الْمَوْسِمَ فَیَرَاهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ»، «یَرَی النَّاسَ وَ لَا یَرَوْنَهُ» به کار رفته است. ظاهر این عبارات، گویای آن است که جسم حضرت دیده نمی‌شود و امکان مشاهده امام (ع) در زمان غیبت وجود ندارد؛ زیرا این دسته از روایات نشان می‌دهد حضور امام در جوامع، یک جانبه است؛ یعنی ایشان مردم را می‌بیند، ولی خود دیده نمی‌شود. تعابیر به کار رفته در این روایات به حسب ظاهر بیانگر آن است که عدم رؤیت امام، معلول تصرفات ولایی آن حضرت است؛ و الا اگر امام (ع) همانند دیگران حضور معمولی داشته باشد، طبیعتاً می‌بایست توسط حاضران رؤیت شود.

غیبت شخصی

• پنهان بودن عنوان یا غیبت شخصیت: این دیدگاه، بر این است که آن حضرت، افزون بر اینکه در جوامع انسانی، عمر شریف خود را سپری می‌کند و مردم را می‌بیند، مردم نیز او را می‌بینند، اما او را نمی‌شناسند. به تعبیر دیگر، فقط از نگاه معرفتی و شناختی مردم پنهان است، نه از دید ظاهری.
• افرادی که بر این دیدگاه پافشاری می‌کنند به روایاتی استدلال کرده‌اند. از جمله: سدیر صیرفی می‌گوید: شنیدم امام صادق (ع) می‌گوید: «به درستی که در قائم سنتی (شباهتی) از یوسف وجود دارد. گفتم: گویا از حیرت یا غیبت یاد می‌کنید؟ فرمود: این امت همانند خوک چگونه آن را انکار می‌کنند؟ برادران یوسف اسباط و اولاد پیامبران بودند، با یوسف تجارت کردند و او را فروختند (عبارت نعمانی: «دخلوا علیه فکلموه خاطبوه و تاجرؤه و راودوه» بر او وارد شدند و با او سخن گفتند و گفتگو کردند و با وی تجارت کرده و آمد و شد داشتند)در حالی که آنها برادران او بودند و او هم برادر آنها بود، او را نشناختند تا آنکه به آنها گفت: من یوسف هستم. پس چگونه است انکار می‌کنند که خدای تعالی در وقتی از اوقات اراده فرماید که حجتش را مستور کند؟ در بین ایشان گردش کند و در بازارهای آنها راه رود و بر بساط آنها پا نهد و آنها او را نشناسند. تا آنگاه که خدای تعالی به او اذن دهد که خود را به آنها معرفی سازد؛ همان‌گونه که به یوسف اذن داد». در این روایت و روایات دیگری که به همین مضمون و محتوی است غیبت امام مهدی (ع) به غیبت حضرت یوسف (ع) تشبیه شده است، و روشن است حضرت یوسف دیده می‌شد و بقیه با او صحبت می‌کردند هر چند وی را نمی‌شناختند. در روایت دیگری نیز به دیده شدن ایشان اشاره شده است، امام صادق (ع) می‌فرماید: «در صاحب این امر سنت‌هایی از انبیاء وجود دارد... اما سنت او از یوسف مستور و پوشیده بودن است، خداوند بین او و خلق حجابی قرار می‌دهد، مردم او را می‌بینند و نمی‌شناسند»، پس مردم نیز حضرت مهدی (ع) را می‌بینند و از محضر ایشان بهره می‌برند هر چند او را نمی‌شناسند.
• همچنین سخن نایب خاص آن حضرت محمد بن عثمان که در این‌باره می‌گوید: «به خدا سوگند! همانا صاحب این امر، هر سال در موسم حج حاضر می‌شود؛ مردم را می‌بیند و آنها را می‌شناسد و مردم او را می‌بینند؛ ولی نمی‌شناسند». برخی از دانشمندان معاصر دربارۀ این دیدگاه، بر این باورند که مقصود از غیبت، آن نیست که حضرتش در یکی از قله‌های کوه‌ها یا در دژی محکم یا در غاری از غارهای زمین نهان است؛ بلکه مقصود از غیبت، ناشناخته بودن آن حضرت است. وی معتقد است در حالی که آن حضرت میان مردم است، همگان او را می‌بینند؛ ولی او را نمی‌شناسند. لازم به یادآوری است که با توجه به معنای لغوی غیبت، بهره‌برداری این معنا از روایاتی که به صورت مطلق غیبت را برای آن حضرت ثابت کرده‌اند، نیازمند قرینه است.
• بر اساس این دیدگاه ناشناس بودن حضرت میان مردم، مبتنی بر روش طبیعی و عادی است و این مَحمِل، محذورات روش قبلی را نداشته و بر یک تحلیل معقول استوار است. به این معنا که با توجه به شواهد قرآنی و روایی، سنت الهی ایجاب می‌کند زندگی امام عصر (ع) در زمان غیبت، همانند زندگی سایر پیامبران و امامان (ع) به روال عادی و طبیعی جریان داشته باشد؛ زیرا این رویه به عنوان یک اصل عام عقلایی، مبنای زندگی جامعۀ انسانی است و زندگی پیامبران و اولیای الهی نیز از این قاعده مستثنی نبوده، مگر در موارد خاصی که حکمت یا مصالح مهمی با این رویه، قابل حصول نبوده باشند. در این گونه موارد خاص، نیروی قهری و دست اعجاز به کار افتاده است تا از طرق غیرعادی و با شیوۀ اعجاز، آن اهداف و مصالح عالیه تحقق یابد. در غیر این صورت، زندگی برگزیدگان الهی به روال عادی و طبیعی جریان داشته و دارد. بر اساس این تحلیل، خدای حکیم، جریان غیبت آخرین حجت را به گونه‌ای تدبیر و تنظیم نموده که آن حضرت بدون نیاز به نیروی اعجاز و با زندگی طبیعی، از راه خفای عنوان و ناشناس بودن، از خطر دشمنان مصون بماند. در این تدبیر الهی، زندگی غائبانۀ امام عصر (ع) به صورت عادی و طبیعی جریان دارد و این روال هیچ‌گاه با مشکل و بن بست لاینحلی مواجه نخواهد شد که امام (ع) ناگزیر از به‌کارگیری شیوه اعجاز گردد؛ زیرا تدبیر حکیمانۀ الهی برای حفظ آن وجود مقدس، گم نامی و ناشناس بودن را وسیله حراست وی قرار داده تا هم وجود آن حضرت از گزند دشمنان مصون بماند و هم به دور از تنگناهای سیاسی اجتماعی، به زندگی شخصی خود ادامه دهد و نیازی به استفاده از نیروی قهری و غیبی پدید نیاید.

غیبت شخص و شخصیت به تناسب شرایط

• پنهان بودن جسم و عنوان به تناسب شرایط: اگرچه به راستی آگاهی به چگونگی غیبت حضرت فقط نزد پروردگار متعال است؛ اما از مجموع روایات می‌توان دیدگاه سومی ارائه نمود و آن عبارت است از اینکه: حضرت در مواردی که صلاح بداند از دیدگان مردم پنهان است و در مواردی که آن حضرت مصلحت بداند به صورت آشکار در جامعه حرکت می‌کند و مردم ایشان را می‌بینند ولی نمی‌شناسند. برخی از اندیشوران معاصر نیز با اشاره به این دیدگاه، نوشته‌اند: دربارۀ امام زمان (ع) غیبت به هر دو نحو ـ غیبت جسم، غیبت عنوان ـ تحقق دارد و فلسفه و فایدۀ غیبت به هر دو نحو حاصل می‌شود. از جمع بین روایات و حکایات تشرف افراد به خدمت آن حضرت و بهره‌برداری از تفسیر بعضی از آنها از برخی دیگر دانسته می‌شود غیبت آن حضرت به هر دو نحو وقوع پیدا کرده است.
• باید توجه داشت در برخی پیامبران پیشین نیز چنین پنهان‌زیستی ـ البته با ویژگی‌های خاص خود ـ سابقه داشته است. به گونه‌ای که شیخ صدوق اساس تألیف کتاب ارزشمند کمال الدین و تمام النعمه را بر این باور بنا نهاده است. بنابراین می‌توان گفت: برای امام مهدی (ع) هر دو نوع غیبت قابل تصور است و آن بزرگوار در مواردی دیده نمی‌شود و در مواردی شناخته نمی‌شود و هر دو دسته از روایات با توجه به دسته دیگر ناظر به یک گونه از غیبت حضرت هستند و نفی صورت دیگر نمی‌کند، هر چند اصل اولی در غیبت امام، غیبت شخصیت است و در مواردی که لازم باشد غیبت شخص خواهد بود.
• وجه اشتراک این دو دیدگاه، تأکید بر لزوم حضور فیزیکی امام (ع) در جامعه و نیز ضرورت حفظ جان حضرت از راه پنهان‌زیستی است. اما نقطه اختلاف آن دو در چگونگی و تحلیل نحوۀ غیبت ایشان است. برای تشخیص نحوۀ زندگی حضرت در دوران غیبت، می‌بایست به روایات مراجعه نمود؛ اما چنانکه اشاره شد، در روایات تعابیر به کار رفته در مورد وضعیت زندگی حضرت دو گونه است؛ برخی خفای شخص را می‌رساند و برخی دیگر دلالت بر خفای عنوان دارد؛ نظیر روایاتی که در آن با تعبیر «یَرَوْنَهُ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ» به دیدن حضرت توسط مردم تصریح شده است. اگرچه در نگاه اول، ظاهر این روایات، متعارض به نظر می‌رسد، اما با دقت و تأمل در مضمون و کلمات به کار رفته در آنها، معلوم می‌شود میان‌شان تعارض و تنافی وجود ندارد؛ زیرا تعابیر «لاترون و لایرونه» در روایات دسته اول، در صورتی می‌تواند نفی رؤیت را افاده کند که ماده "رأی" در هر دو مورد استعمال، دارای معنا و کاربرد واحدی باشد تا از نفی و اثبات آن چنین نتیجه‌ای به دست‌اید. در حالی که این ماده در روایات، کاربرد دوگانه دارد؛ یعنی هم به معنای دیدن و ندیدن با چشم سر استعمال می‌شود و هم تسامحاً به معنای کنایی و عرفی؛ یعنی نشناختن، تشخیص ندادن و عدم توجه و التفات. در روایات و برخی از آیات نیز این دو نوع کاربرد در ماده «یری» دیده می‌شود؛ چنان که امیر المؤمنین(ع) در توصیف نحوه حضور امام مهدی (ع) در زمان غیبت می‌فرماید: «به خدای علی سوگند، همانا در آن زمان حجت الهی در جاده‌ها راه می‌رود، وارد خانه‌ها و قصرهای مردم می‌شود، در شرق و غرب این زمین رفت وآمد می‌کند، سخنان مردم را گوش می‌دهد و بر آنان سلام می‌فرستد، مردم را می‌بیند و مردم او را نمی‌نگرند». در این روایت، تعبیر «لا تری» به قرینه «تُسَلِّمَ عَلَی الْجَمَاعَة» به معنای نشناختن به کار رفته است، نه به معنای ندیدن؛ چنان که در آیه ﴿إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا وَنَرَاهُ قَرِيبًا﴾ منظور از ﴿يَرَوْنَهُ﴾ و ﴿نَرَاهُ﴾ قطعاً رؤیت و دیدن با چشم سر نیست، بلکه این واژه به معنای پنداشت و باور به کار رفته است. همچنان که در محاورات عرف نیز گاهی تسامحاً در مورد پیش‌بینی و اظهارنظر پیرامون یک موضوع، تعابیر «می‌بینم» یا «نمی‌بینم» به کار برده می‌شود. بنابراین، چون در لسان آیات و روایات و نیز در تفاهم عرف، کلمه «یری» گاهی به معنای کنایی استعمال شده و عدم التفات نسبت به چیزی، به منزله ندیدن آن تلقی می‌گردد، لذا تعبیر «لایری» در روایات دسته اول نیز تعین در معنای نفی رؤیت ندارد، یا دست کم، هر دو احتمال در مفاد آن مطرح است. از این‌رو، نه تنها میان این دو دسته از روایات، تعارضی دیده نمی‌شود، بلکه «لایری» و «لایرون» و «لایرونه» در روایات دسته اول نیز به معنای عدم شناخت حمل می‌شوند. قرینه این حمل نیز روایاتی است که وضعیت حضرت در زمان غیبت را به وضعیت یوسف پیامبر (ع) و رابطه او با برادرانش تشبه کرده، یا روایاتی که از زندگی طبیعی و معمولی حضرت و حضور ناشناس او در میان مردم و رفت و آمد او در شهرها خبر داده است.
• اینگونه روایات می‌تواند روایات دستۀ اول را تفسیر و ابهام مفاد آن را برطرف نماید. هم چنین صراحت کلام دومین نایب خاص حضرت، جناب محمد عثمان عمری، مؤید این دیدگاه است. وی سوگند یاد می‌کند: "به خدا سوگند، صاحب الامر(ع) هر ساله در مراسم حج شرکت می‌فرماید. او حاجیان را می‌بیند و می‌شناسد، آنان نیز حضرت را می‌بینند، اما نمی‌شناسند". این سخن نیز قرینۀ روشنی بر خفای عنوان و ناشناس بودن حضرت است؛ زیرا اگر چه حدیث معصوم محسوب نمی‌شود و کلام نایب خاص حضرت است، اما در بردارنده مضمون روایاتی است که از عدم شناخت حضرت توسط مردم سخن به میان آورده‌اند. مضافاً بر اینکه خفای شخص، مستلزم خروج از حالت عادی و زندگی طبیعی است؛ چون خفای شخص صرفاً با استفاده از قدرت اعجاز ممکن است؛ در حالی که دلیلی برای استفاده از نیروی اعجاز، جز در موارد خاص، وجود ندارد. سنت الهی بر این است که در عالم طبیعت، جریان امور به صورت عادی صورت پذیرد و چون اعجاز برخلاف روند طبیعی و قانون جاری عالم است، استفاده از آن محدود به موارد خاصی است. بر این اساس می‌توان گفت: حضرت در زمان غیبت به طور عادی و با خفای عنوان زندگی می‌کند؛ مگر در موارد خاصی که استفاده از قدرت اعجاز برای خفای شخص و جسم ایشان ضرورت یابد. روایاتی که در آن تعبیر «لا ترونه» و امثال آن به کار رفته است نیز مبین ناشناس بودن حضرت است، نه نامرئی بودن جسم ایشان.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: