توقیع امام مهدی در معارف مهدویت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث توقیع امام مهدی است. توقیع امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توقیع امام مهدی در کلام اسلامی - توقیع امام مهدی در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبط

معناشناسی

توقیع در لغت یعنی: نشان گذاشتن، امضاء کردن نامه، نوشتن عبارتی در ذیل نامه و کتاب و اصطلاحاً به دستورها و نامه‌های خلفا و پادشاهان گفته می‌شود. در کتب علمای شیعه توقیع به معنای نامه‌هایی است که از سوی حضرت مهدی (ع) و توسط یکی از نواب اربعه به دست شیعیان می‌رسید. شیعیان با توجه به غیبت حضرت و عدم دسترسی حضوری به محضر ایشان، با نوشتن نامه‌هایی پرسش‌های خود را از امام زمان خود می‌نمودند و حضرت نیز جواب آنان را صادر می‌فرمود. توقعات حضرت مهدی (ع) حاوی مطالب و معانی بسیار بالایی است که پرداختن به این امر، خود کتابی جداگانه می‌طلبد. مرحوم طبرسی در کتاب شریف «الاحتجاج» این توقیعات را جمع‌آوری نموده است.

توقیعات امام زمان (ع)

در کتاب کمال الدین صدوق و غیبت شیخ طوسی و الاحتجاج طبرسی و بحار الانوار علامه مجلسی، حدود هشتاد توقیع از ناحیه مقدسه نقل شده است که محتوای آنها، برخی خطاب به سفرا و نوّاب خاصی است و برخی خطاب به علما و فقهاست، بعضی در پاسخ به سؤالات است و برخی در تکذیب و لعن کسانی است که به دروغ ادّعای نیابت از طرف آن حضرت را داشتند.

درباره توقیعات، اولین سؤالی که معمولا مطرح می‌شود، این است که آیا آنها به خط‍‌ مبارک خود حضرت بوده یا آن‌که به املای حضرت و خط‍‌ دیگری است‌؟ بعضی‌ها معتقدند کاتب آن توقیعات خود حضرت بوده است و حتی خط‍‌ مبارکش میان خواص اصحاب و علمای وقت معروف بوده و آن را به خوبی می‌شناختند. مثلاً محمد بن عثمان عمری می‌گوید: از ناحیه مقدسه توقیعی صادر شد که خطش را خوب می‌شناختم. و یا شیخ صدوق می‌گفت: توقیعی که به خط‍‌ امام زمان برای پدرم صادر شده بود، اکنون نزد من موجود است.

لکن در مقابل قراینی است که توقیعات به خط‍‌ خود امام نبوده است، مثلا: ابو نصر هبة الله روایت کرده که توقیعات صاحب الامر به همان خطی که در زمان امام حسن عسکری (ع) صادر می‌شد، به وسیله عثمان بن سعید و محمد بن عثمان برای شیعیان صادر می‌گشت. می‌توان چنین گفت که: توقیعات در عین صحت صدور و متن، به خط‍‌ امام نبوده است، بلکه امام حسن عسکری (ع) کاتب مخصوصی داشته که تا زمان عثمان بن سعید و محمد بن عثمان زنده و متصدی نوشتن توقیعات بوده است. به‌هرحال ممکن است برخی توقیعات با خط‍‌ مبارک خود امام و برخی دیگر با املای امام و کتابت دیگری صادر شده باشد و این هیچ خللی از اینکه توقیعات از طرف حضرت بقیة الله می‌باشد، وارد نمی‌سازد.

از معروف‌ترین توقیعات حضرت را می‌توان: توقیع برای "شیخ مفید" و توقیع برای "علی بن محمد سمری" نام برد که در آن، حضرت، آغاز غیبت کبری را اعلام می‌کند.

نگاهی گذرا به مجموع توقیعاتی که از طرف امام زمان (ع) برای شیعیان آمده، می‌رساند که امام غایب چون پیشوای حاضر، کمال مراقبت و دلسوزی را نسبت به شیعیان و دوستان خود دارد و به هدایت راه‌جویان و تربیت نفوس و معرفی نواب اربعه و افشاگری مدعیان کاذب نیابت، علما و عملا قیام می‌فرماید، به‌طوری که درماندگان و گرفتارانی که صمیمانه از او یاری‌طلبیده‌اند، گشایش کار و حل مشکل خود را دیده‌اند و دانش‌طلبانی که در معضلات علمی و دینی درمانده‌اند، از اشراقات و الهامات حضرتش روشن و هدایت شده‌اند. همه این فیوضات را به صورت پاسخ پرسش‌ها در توقیعات صادره از ناحیه مقدسه می‌بینیم. علاوه بر اینها، نهان‌بینی و رازگویی و اخبار از غیب، در بسیاری از توقیعات وجود دارد که نه تنها موجب اطمینان خاطر بیشتر برای مردم آن زمان، بلکه برای خواننده امروز هم می‌شود و می‌فهمد که چگونه امام با دانشی که از گنجینه علم الهی بارور شده است، بر ضمایر اشراف دارد و قصد و نیت اشخاص را می‌داند و از پسر یا دختر بودن مولود و روز مرگ افراد باخبر است و پیشاپیش آن را اعلام می‌فرماید، و از حلال یا حرام بودن مالی که به حضورش تقدیم شده خبر می‌دهد و حرام آن را رد می‌کند و اگر تقدیم‌کننده نام خود را برخلاف بنویسد از دانش امام پنهان نمی‌ماند و حقیقت به او یادآوری می‌شود. اینها همه، اندکی از تجلیات مقام ولایت است که از آینه توقیعات نمایان شده است.

پرسش مستقیم

• توقیع به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. توقیع به چه معناست؟ (پرسش)
2. توقیع ابتدایی به چه معناست؟‌ (پرسش)
3. نقش سفیر در توقیعات چه بوده است؟ (پرسش)
4. در چه مدت زمانی توقیع از طرف امام مهدی صادر می‏‌شده است؟ (پرسش)
5. آیا توقیعات به خط خود امام مهدی بوده است؟ (پرسش)
6. چه مقدار توقیع از ناحیه مقدسه صادر شده است؟ (پرسش)
7. سند دو توقیع صادر شده از امام مهدی‏ بر شیخ مفید چگونه قابل اثبات است؟ (پرسش)
8. آیا زیارت‏نامه‌‏های منسوب به امام مهدی از طریق توقیع به دست ما رسیده است؟ (پرسش)
9. در نامه امام مهدی به شیخ مفید به چه مطالبی اشاره شده است؟ (پرسش)
10. دو توقیع امام مهدی به شیخ مفید در چه زمانی صادر شد؟ (پرسش)
11. متن دو توقیع امام مهدی به شیخ مفید چیست؟ (پرسش)
12. توقیع امام مهدی در پاسخ اسحاق بن یعقوب چه بود؟ (پرسش)
13. توقیعات امام مهدی چگونه صادر شده است؟ (پرسش)
14. معروف‌ترین توقیع امام مهدی کدام است؟ (پرسش)

منابع

1. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه
2. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان
3. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان
4. طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب