حکومت اسلامی در عصر غیبت چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ (پرسش)

حکومت اسلامی در عصر غیبت چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

حکومت اسلامی در عصر غیبت چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..

پاسخ نخست

فرج‌الله هدایت‌نیا

حجت الاسلام و المسلمین فرج‌الله هدایت‌نیا، در مقاله «ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات» در این‌باره گفته است:

1. «دولت کریمه: کرامت گاهی صفت خدای سبحان است. مانند آیه‌ای که فرمود: ﴿فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾ و گاهی نیز صفت مخلوقات اوست. مانند ﴿مَلَكٌ كَرِيمٌ﴾، ﴿رَسُولٌ كَرِيمٌ﴾، ﴿قُرْآنٌ كَرِيمٌ﴾، ﴿رِزْقٌ كَرِيمٌ﴾، و دیگر تعبیراتی که در قرآن آمده است. زمانی که خدای متعال به کرامت توصیف می‌‌شود، مقصود احسان و انعام خدای متعال نسبت به بندگان خواهد بود و آن‌گاه که در مورد انسان‌ها این صفت به کار برده می‌‌شود، منظور اخلاق و اوصاف حمیده آنانست و وقتی که یک فرد از میان یک صنف به کرامت توصیف می‌‌شود، منظور این است که این فرد خصوصیت مثبتی دارد، که سایر افراد آن صنف آن را ندارند. بدین ترتیب تفاوت بین "تکریم" و "تفضیل" نیز معلوم می‌شود. از این جهت که در تفضیل، به یک فرد در اعطای یک خصوصیت توجه بیشتری شده و این فرد بر افراد دیگر برتری داده شده است، در حالی که در تکریم، به شخص نعمتی اعطا می‌‌شود که به دیگران داده نشده است. با توجه به آنچه بیان شد، معنای "دولت کریمه" نیز روشن می‌‌شود. دولت کریمه، دولتی متفاوت و متمایز از سایر دولت‌هاست. این دولت، خصوصیات مثبتی دارد که در دولت‌های دیگر وجود ندارد. دولت مهدوی دولت کریمه است. سال‌هاست که مؤمنان راستین آرزو و اشتیاق خود را برای تشکیل دولت کریمه مهدوی در قالب ادعیه مأثوره اظهار می‌‌دارند. آنان می‌‌گویند: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ». حال، دولتی که در انتظار دولت کریمه مهدوی است، خود نیز بهره‌ای از کرامت دارد و می‌‌کوشد ویژگی‌ها و معیارهای کرامت را با خود داشته باشد. ممکن است پرسیده شود، دولت کریمه چگونه دولتی است؟ در پاسخ باید گفت که دولت کریمه ویژگی‌هایی را داراست و با همین ویژگی‌ها شناخته می‌‌شود. این ویژگی‌ها در دو بخش قانون و اجرا قابل بررسی است:
   1. قانون: دین اسلام در گذر زمان گرفتار پیرایه‌هایی شده است. برخی از این پیرایه‌ها محصول برداشت‌های ناروا و برخی دیگر، عادات و رسوم و فرهنگ‌های غلط اقوام و قبایل مسلمین، و برخی نیز القائات دشمنان است. از جمله اقدامات مهم حضرت مهدی (ع) پیرایش و پالایش قوانین دینی است. امام با زدودن این پیرایه‌ها، دین اصیل را به مردم معرفی می‌‌کند و با اجرای آن، آمال و آرزوهای انبیا و اولیای الهی را جامه عمل می‌‌پوشاند. پاسخ امام باقر (ع) به پرسش عبدالله بن عطا همین برداشت را تأیید می‌‌کند. عبدالله بن عطا از امام پرسید: وقتی حضرت مهدی (ع) قیام کند چه خواهد کرد؟ امام در پاسخ وی فرمود: "همانند رسول خدا هر آنچه را (از ظلم و فساد) از گذشته باقی مانده است نابود می‌‌کند و اسلام را دوباره آغاز می‌‌نماید". دولت کریمه دوران انتظار نیز همین راه را خواهد رفت. یعنی دین اصیل را شناسایی و به درستی اجرا خواهد کرد.
   2. اجرا: مسئولیت اجرایی در دولت کریمه در اختیار بهترین فرد قرار دارد و این لازمه کرامت است. در رأس این حکومت کسانی قرار دارند که دین اصیل را می‌‌شناسند و از شایستگی اخلاقی بالایی برخوردارند. یعنی دو شرط دانایی و پارسایی را با هم دارا هستند: هم عالمند و هم عادل.
2. دولت صالح: دولت مهدوی دولت صالحان است، بنابراین دولت منتظر حضرت مهدی (ع) نیز باید صالح باشد. در مورد قسمت نخست این مطلب در آیه ۱۰۵ سوره مبارکه انبیاء چنین آمده است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. همان‌طور که بعضی مفسران یادآور شده‌اند، منظور از وراثت در آیه فوق "خلافت" و "سلطنت" است، و بدین ترتیب سلطنت و حکومت بر زمین در نهایت به صالحان خواهد رسید. مقصود از صالحان در آیه فوق نیز حضرت مهدی (ع) و یاران او هستند در مورد قسمت دوم مطلب فوق نیز باید اشاره شود که هر کس یا هر دولتی نیز که حکومت صالحان را دوست دارد و در انتظار آن است، بدون شک، خود نیز از صالحان است، در غیر این صورت انتظار به معنای واقعی محقق نخواهد شد. ﴿يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾. آیه فوق به پنج صفت صالحان اشاره کرده است: ایمان به خدا، اعتقاد به روز جزا، امر به معروف، نهی از منکر، و سبقت در خیرات. سپس در پایان این جملات فرمود: ﴿وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ﴾. بنابراین، صالحان با ویژگی‌های یاد شده قابل تعریف هستند. از آنچه بیان شد، به روشنی فهمیده می‌‌شود که دولت اسلامی که دولت منتظران است تنها با ویژگی‌های یاد شده قابل شناسایی است. دولتمردان در دولت منتظر، همگی، از صالحان هستند و شایسته‌سالاری به معنای واقعی در این دولت رعایت می‌‌شود. در این دولت اشخاص فاسد، ضعیف و ناتوان جایی نخواهند داشت. همچنین فهمیده می‌‌شود که قدرت و حکومت دولت‌های فاقد ویژگی‌های ذکر شده، دوام ندارد و به زودی از بین می‌‌رود و در نهایت جای خود را به صالحان خواهد داد و این تنها حکومت صالحان است که زوال‌ناپذیر است.
3. دولت مصلح: اصلاح به معنای مبارزه با کجی‌ها و مفاسد اجتماعی است، بنابراین، قرآن کریم کتاب اصلاح است و انبیاء الهی که برای اصلاح آمده بودند و ائمه معصومین نیز مصلحان الهی هستند. حضرت سیدالشهداء خود به صراحت اعلام کرده است که هدف او از قیامی که به شهادت او نیز منتهی شده است، اصلاح بوده است. از نظر قرآن کریم، بین صالح شدن و مصلح بودن ملازمه وجود دارد؛ از این جهت که اشخاص صالح نمی‌توانند در قبال مفاسد پیرامون خود بی‌تفاوت باشند و به همین دلیل اهل امر به معروف و نهی از منکر هستند. از سوی دیگر، مصلحان اجتماعی نیز اشخاص صالحی هستند، مگر کسانی که به دروغ ادعای اصلاحات می‌‌کنند. یکی از اوصاف حضرت مهدی منتظر (ع) "مصلح کل" است. جهان مصلحان بی‌شماری را به خود دیده است؛ از انبیاء الهی تا امامان معصوم و عالمان دین. با وجود این، هیچ‌ یک "مصلح کل" نبوده‌اند. آنان در محیط جغرافیایی معینی به اصلاح‌گری پرداخته و دامنه فعالیت آنان محدود بوده است. "مصلح کل" یعنی کسی که کل دنیا را سر و سامان می‌دهد. اصلاحات او مرز نمی‌شناسد و شرق و غرب عالم را فرا خواهد گرفت. در قرآن کریم آمده است: "بدانید، همانا خداوند زمین را پس از مرگش زنده می‌‌گرداند". در منابع تفسیری درباره این آیه چنین آمده است: "خداوند زمین را به وسیله حضرت مهدی اصلاح می‌‌کند، پس از آنکه ساکنان زمین آن را پر از جور و ظلم کرده‌اند".
4. دولت عدالت‌خواه: "دادگستری" صفت ویژه حضرت مهدی (ع) است. روایات مربوط به ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری آن امام بیش از آن است که بتوان همه آنها را در این مختصر نقل و یا حتی مأخذ آنها را ذکر کرد. بنابراین، فقط به نمونه‌ای از آن تبرک می‌جوییم. رسول گرامی اسلام فرمود: «لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنِّي أَوْ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِي اسْمُهُ اسْمِي وَ اسْمُ أَبِيهِ اسْمُ أَبِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً». معنای حدیث فوق این است که اگر از دنیا به جز یک روز باقی نمانده باشد، خدای متعال آن روز را چندان طولانی می‌‌کند تا در آن روز مردی از اهل بیت من مبعوث شود، او همنام من است و زمین را پس از آنکه پر از ظلم و جور شده، پر از قسط عدل می‌‌کند. فلسفه بعثت انبیاء اجرای عدالت در جهان بوده است، ولی این هدف مقدس تا کنون محقق نشده است. خداوند آخرین امام و حجت خود را ذخیره کرده است تا در لحظه موعود قیام کند و زمین را پر از عدل و داد سازد. دولت منتظر، دولت عدالت‌خواه است و در تمام اقدامات خود (سیاست، اقتصاد، فرهنگ و...) به اعتدال در امور می‌‌اندیشد. چنین دولتی نه گرفتار افراط شده و نه در دام تفریط قرار می‌‌گیرد. در غیر این صورت نمی‌تواند در کسوت منتظران درآید و در آرزوی تشکیل دولت عدل مهدوی باشد. البته باید توجه داشت که استقرار عدالت همه‌جانبه در سراسر جهان، در غیر حکومت مهدوی ممکن نیست. چنین آرمانی تا کنون تحقق پیدا نکرده و از این پس نیز محقق نخواهد شد. این آرزوی بزرگ تنها در حکومت مهدوی برآورده می‌‌شود و تنها اوست که بر استقرار عدالت به معنای ذکر شده دانا و توانا است. این مطلب، تکلیف را از حکومت‌های اسلامی در راه تلاش برای اجرای عدالت برنمی‌دارد. حکومت‌های دینی باید بکوشند ظلم را از بین ببرند. تلاش آنان اگرچه ظلم را به کلی‌ از بین نمی‌برد، ولی آن را به حداقل می‌رساند و عدالت نسبی را در منطقه‌ای محدود و معین محقق خواهد ساخت.
5. دولت توانمند: روایات فراوانی در توانمندی یاران حضرت مهدی (ع) وارد شده است. بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده حضرت لوط پیامبر برای مقابله با دشمنان خود از خدواند درخواست قدرت و توانایی کرد و گفته است: "کاش برای مقابله با شما قدرتی داشتم یا به تکیه‌گاهی استوار پناه می‌‌جستم" از امام صادق (ع) درباره این آیه نقل شده است که فرمود: این آرزویی است برای داشتن قدرت حضرت مهدی (ع) و نیروی اصحاب او؛ همانا یک تن از یاران او قدرت چهل نفر مرد را دارا است. آنان قلبی محکم‌تر از آهن دارند. وقتی از برابر کوه‌ها عبور نمایند، صخره‌ها به لرزه در آیند. همچنین امام در حدیث دیگری فرموده است "زمانی‌که امر ما فرارسد و مهدی ما ظهور کند، هر یک از شیعیان ما از شیر بی‌باک‌تر و از نیزه برنده‌تر خواهند شد. آنان دشمنان را زیر پا له می‌‌کنند و با دست می‌‌کشند". قرآن کریم مسلمانان را مکلف کرده است که خود را توانمند و قدرتمند سازند. در آیه ۶۰ سوره مبارکه انفال در این خصوص آمده است: ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ﴾. فعل ﴿أَعِدُّوا﴾ فرمان خداوند است و ظهور در وجوب دارد. تعبیر "هر چه در توان دارید" نیز هیچ حد و مرزی برای رسیدن به توانمندی مسلمین قایل نشده است. روشن است که مخاطبین اصلی فرمان فوق دولت‌های اسلامی هستند. دولت منتظر، دولتی است که خود را برای یاری امام منتظر قدرتمند ساخته است.

این دولت، در حقیقت برای حکومت و سلطنت حضرت مهدی (ع) زمینه‌سازی می‌کند، چنان‌که در حدیث آمده است: «فَيُوَطِّئُونَ لِلْمَهْدِيِّ سُلْطَانَهُ».