خودداری امام حسین از بیعت با یزید

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. خودداری امام حسین از بیعت با یزید از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خودداری امام حسین از بیعت با یزید در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آغاز حکومت یزید

در کتاب الطبقات الکبری نقل است: معاویه در شب نیمه ماه رجب سال شصت هجری در گذشت و مردم با یزید، بیعت کردند. در کتاب البدایة و النهایة آمده است: پس از وفات معاویه در ماه رجب سال شصت هجری، با یزید بیعت شد. سال ولادت یزید، ۲۶ هجری است که به هنگام بیعت، ۳۴ سال عمر داشت. وی نمایندگان پدرش را در شهرها ابقا نمود و کسی را برکنار نکرد و این، از زیرکی او بود.

درخواست بیعت از امام (ع)

در کتاب الطبقات الکبری آمده است: یزید، نامه‌ای را به وسیله عبدالله بن عمرو بن اویس عامری - یا عامر بن لؤی- برای ولید بن عتبة بن ابی سفیان، فرماندار مدینه، نوشت که: «مردم را فرا بخوان و از آنان بیعت بگیر و از سران قریش آغاز کن و نخستین کسی که از او بیعت می‌گیری، حسین بن علی باشد».

در کتاب تاریخ الیعقوبی نقل شده: یزید بن معاویه - که مادرش میسون دختر بحدل کلبی بود - در آغاز ماه رجب سال شصت هجری... ، در حالی به حکومت رسید که بیرون از دمشق بود. چون به دمشق آمد، نامه‌ای برای ولید بن عتبة بن ابی سفیان، فرماندار مدینه، نوشت: «هر گاه نامه ام به دست تو رسید، حسین بن علی و عبدالله بن زبیر را فرا بخوان و برایم از آنها بیعت بگیر و اگر سر باز زدند، گردنشان را بزن و سرشان را برایم بفرست. از مردمان دیگر هم برایم بیعت بگیر و هر که امتناع کرد، همان حکم را در باره‌اش اجرا کن. تمام».

در کتاب تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف آمده است: هنگامی که یزید به حکومت رسید، برنامه مهمی جز بیعت گرفتن و آسوده خاطر شدن از سوی گروهی که در زمان معاویه از بیعت کردن با یزید و پذیرش ولایت عهدی او سر باز زدند، نداشت. بدین جهت، برای ولید، این نامه را نوشت: «به نام خداوند بخشنده مهربان. از یزید، امیر مؤمنان، به ولید بن عتبه. اما بعد، به راستی که معاویه بنده‌ای از بندگان خدا بود که خداوند، گرامی‌اش داشت و او را به خلافت رسانید و [هر چه نیاز داشت،] به او بخشید و امور را برایش هموار ساخت، و او با تقدیر الهی زندگی کرد و با قضای الهی در گذشت. خدای، او را رحمت کند! با خوش‌نامی زندگی کرد و با نیکی و پارسایی درگذشت. تمام». و در کاغذی دیگر که [کوچک و] به اندازه گوش موشی بود، نوشت: «از حسین و عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر، بیعت بگیر و چنان بر آنان سخت بگیر که بیعت کنند. تمام».

رایزنی ولید با مروان در بیعت گرفتن از امام (ع)

در کتاب تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف آمده است: چون خبر مرگ معاویه به ولید بن عتبه رسید، این امر برایش گران و سنگین آمد. پیکی را نزد مروان فرستاد و او را نزد خود فرا خواند... وقتی ولید، نامه یزید را برای مروان قرائت کرد، مروان استرجاع گفت و برای معاویه طلب رحمت کرد. ولید از وی مشورت خواست که چه کند. مروان گفت: به نظر من، به سرعت، آنان را فرا بخوان و آنان را به بیعت با یزید و گردن نهادن به فرامین او دعوت کن. اگر پذیرفتند، از آنان بپذیر و آنان را رها کن و اگر امتناع کردند، پیش از آنکه از مرگ معاویه مطلع گردند، آنان را گردن بزن؛ چراکه اگر آنان از مرگ معاویه مطلع شوند، هر کدام به سمتی می‌روند و پرچم مخالفت و جدایی بر می‌دارند و مردم را به سمت خود، فرا می‌خوانند.

فرا خوانده شدن امام (ع) از سوی ولید برای بیعت کردن

ابو مخنف، درباره فرا خوانده شدن امام حسین و عبدالله بن زبیر از سوی ولید نقل کرده: ولید، عبدالله بن عمرو بن عثمان را - که جوانی کم سن و سال بود - به سوی آن دو فرستاد تا آنان را دعوت کند. عبدالله، آن دو را دید که در مسجد نشسته‌اند. نزد آنان آمد - در زمانی که ولید، جلوس عمومی نداشت و در آن وقت، آن دو نیز نزد ولید نمی‌رفتند - و گفت: امیر، شما را دعوت کرده است. او را پاسخ گویید. آن دو به عبدالله گفتند: باز گرد. هم اینک می‌آییم. آن‌گاه عبدالله بن زبیر به حسین (ع) رو کرد و گفت: گمان می‌کنی چرا در این وقت که جلوس عمومی ندارد، ما را فرا خوانده است؟ حسین (ع) فرمود: «گمان می‌کنم طاغوت آنان (معاویه) از دنیا رفته و دنبال ما فرستاده تا از ما بیعت بگیرد، قبل از آنکه خبر، منتشر شود». عبدالله بن زبیر گفت: من نیز چیزی غیر از این، گمان نمی‌کنم.

تدبیر امام (ع) پیش از رفتن به نزد ولید

از ابو مخنف نقل است: [پسر زبیر به حسین (ع)] گفت: شما چه می‌کنید؟ [حسین (ع)] فرمود: «هم اینک جوانان و هواداران خود را جمع می‌کنم و نزد ولید می‌روم. هنگامی که به خانه ولید رسیدم، جوانان را بیرون خانه نگه می‌دارم و خود، داخل می‌شوم». پسر زبیر گفت: از او بر تو می‌ترسم، آن‌گاه که وارد شوی. فرمود: «من بر او وارد نمی‌شوم، مگر این که بر امتناع از بیعت، قادر باشم». امام (ع) به پا خاست و دوستان و خویشاوندانش را جمع کرد و به سمت خانه ولید راه افتاد. وقتی به در خانه وی رسید، به یارانش فرمود: «من داخل می‌شوم. اگر شما را فرا خواندم، یا شنیدید که صدای ولید بلند شد، تمامتان داخل شوید، وگرنه از جای خود، حرکت نکنید تا من نزد شما بیایم».

از ابو مخنف نقل شده است که: حسین (ع) برخاست و دوستانش را جمع کرد و به در خانه امیر آمد. اجازه ورود گرفت و به وی اجازه داده شد. او تنهایی وارد خانه شد و دوستانش را بر در خانه نشاند و فرمود: «اگر صدایی مشکوک شنیدید، وارد خانه شوید».

رخدادهای میان امام (ع) و ولید برای بیعت گرفتن

در کتاب الارشاد آمده است: حسین (ع) نزد ولید رفت و مروان بن حکم را آنجا دید. ولید، خبر مرگ معاویه را به حسین (ع) داد و ایشان استرجاع گفت. سپس نامه یزید را قرائت کرد و دستور یزید را برای بیعت گرفتن از ایشان، ابلاغ نمود. آن‌گاه حسین (ع) فرمود: «گمان نمی‌کنم که تو از بیعت پنهانی من، قانع شوی؛ بلکه مایلی آشکارا بیعت کنم تا مردم بدانند». ولید گفت: بله. آن‌گاه حسین (ع) فرمود: «پس تا فردا در این باره بیندیش». ولید گفت: با نام خدا باز گرد تا به همراه جمعیت مردم، نزد ما بیایی. مروان گفت: به خدا سوگند، اگر اینک حسین از تو جدا شود و بیعت نکند، دیگر چنین فرصتی به دست نخواهی آورد، مگر آنکه کشته‌ها بین شما زیاد شوند. اینک وی را حبس کن تا از نزد تو خارج نگردد، مگر این که بیعت کند یا گردنش را بزنی. حسین (ع) در این هنگام برخاست و فرمود: «تو - ای پسر زن کبودچشم - می‌خواهی مرا بکشی، یا او [می‌خواهد چنین کند]؟ به خدا، دروغ می‌گویی و گناه می‌کنی». پس بیرون آمد، در حالی که دوستانش او را همراهی می‌کردند تا به منزل رسید.

ابن شهرآشوب در کتاب المناقب آورده است که: وقتی حسین (ع) بر ولید بن عتبه وارد شد و نامه را خواند، فرمود: «من با یزید بیعت نمی‌کنم». مروان گفت: با امیر مؤمنان، بیعت کن. حسین (ع) فرمود: «وای بر تو! بر مؤمنان، دروغ بستی. چه کسی او را امیر آنان کرد؟». مروان به پا خاست و شمشیر کشید و رو به ولید گفت: دستور بده پیش از آنکه از خانه بیرون رود، گردنش را بزنند و خونش بر عهده من! گفتگوها بالا گرفت. در این هنگام، نوزده تن از خاندان حسین (ع) در حالی که خنجر به دست داشتند، داخل خانه شدند و حسین (ع) با آنان از خانه بیرون رفت.

بگومگوی مروان و ولید، پس از خروج امام (ع)

از ابو مخنف نقل است: مروان به ولید گفت: گوش به حرف من ندادی! به خدا سوگند، هرگز بر او دست نخواهی یافت. ولید گفت: مروان! دیگران را سرزنش کن. تو برای من، چیزی را انتخاب کردی که نابودی دینم در آن است. به خدا سوگند، دوست ندارم تمام ثروت دنیا و ملک آن در اختیار من باشد و من، حسین را بکشم. سبحان الله! حسین را بکشم؛ چون گفت: «بیعت نمی‌کنم» ؟! به خدا سوگند، عقیده دارم که هر کس به خاطر خون حسین بازخواست شود، روز قیامت، وزنی سبک نزد خداوند خواهد داشت. مروان به وی گفت: اگر عقیده تو چنین است، کاری که کردی، درست است. مروان، در حالی این سخن را به وی گفت که از کار او ناخشنود بود.

بگومگوی مروان و امام (ع) در راه

در کتاب الملهوف آمده: صبحگاهان، حسین (ع) از منزل بیرون آمد تا ببیند چه خبر است. مروان، ایشان را دید و گفت: ای ابا عبدالله! من خیرخواه تو ام. به حرف من گوش بده تا نجات یابی. حسین (ع) فرمود: «نصیحت تو چیست؟ بگو تا بشنوم». مروان گفت: با یزید، امیر مؤمنان، بیعت کن که در آن، خیر دنیا و آخرت توست. حسین (ع) فرمود: ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ با اسلام باید خداحافظی کرد، اگر امت [اسلام] به رهبری مانند یزید، دچار گردد. به راستی که از جدم پیامبر خدا (ص) شنیدم که می‌فرمود: خلافت بر خاندان ابو سفیان، حرام است». گفتگو بین ایشان و مروان به درازا کشید، تا این که مروان با عصبانیت جدا شد.

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین