دوستی در معارف و سیره سجادی

مقدمه

در فرهنگ قرآن، دامنه آثار دوستی تا قیامت استمرار می‌یابد. اهل دوزخ، یکی از دلایل سقوط خود در جهنم را دوستی با افراد ناصالح می‌دانند^[۱]. امام علی (ع) دوستی بر اساس دین را موجب ماندگاری آن خوانده^[۲] و در فراق پاره‌ای از دوستان خود چون ابن تیهان، عمار، ذوشهادتین و... احساس اندوه کرده است^[۳].

امام سجاد (ع) نیز دوستی با دوستان خداوند و دشمنی با دشمنان او را از درگاه احدیت درخواست نموده و از خدا چنین می‌خواهد: «اللَّهُمَّ وَ أَنَا عَبْدُكَ الَّذِي... وَ أَرْشَدْتَهُ لِمُوَالاةِ أَوْلِيَائِكَ‏، وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِكَ‏»؛ «ای خداوند! من آن بنده توام که... و راهش نموده‌ای که با دوستانت دوستی ورزد و با دشمنانت دشمنی کند»^[۴].

آن حضرت برخی صفات اخلاقی مانند کینه‌توزی، حسادت و بدگمانی را موجب تباهی بنیاد دوستی و رابطه محبت‌آمیز انسان‌ها شمرده و از خداوند عزیز، دفع این صفات را تمنا کرده است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَبْدِلْنِي مِنْ بِغْضَةِ أَهْلِ الشَّنَآنِ الْمَحَبَّةَ، وَ مِنْ حَسَدِ أَهْلِ الْبَغْيِ الْمَوَدَّةَ،... وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَيْنَ الْوَلَايَةَ،... وَ مِنْ‏ حُبِّ‏ الْمُدَارِينَ‏ تَصْحِيحَ الْمِقَةِ»؛ بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و کینه‌توزی دشمنان مرا به محبت و حسد حسودان مرا به مودت... و بدگمانی صالحان را در حق من به اعتماد و دشمنی نزدیکان را به دوستی... و دوستی ناپایدار مجامله‌گران را به دوستی پایدار بدل فرما^[۵]. در منطق قرآن، اگر با دشمنان به شیوه‌ای مبتنی بر انصاف و اخلاق برخورد شود، آنان به دوستانی صمیمی تبدیل خواهند شد^[۶]. امام سجاد (ع) نیز اموری چون پیوند با کسانی که رابطه دوستی خود را بریده‌اند، و همچنین انصاف و رابطه نیکو با دشمنان را از ایزد بی‌همتا درخواست و چنین دعا نموده است: «خداوندا! در این ماه رمضان ما را موفق دار که... با آنکه از ما گسیخته است بپیوندیم و با آنکه در حق ما ستمی روا داشته به مقتضای انصاف رفتار کنیم و با آنکه با ما دشمنی ورزیده دوستی کنیم»^[۷].

امام زین‌العابدین (ع)، جلب رضایت خداوند و رویگردانی از هوای نفس را از عوامل تقویت رابطه محبت‌آمیز با مردم شمرده است: «بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست... و چنان کن که در حق دوستان و دشمنان تو رضایت تو را بر خشنودی و خشم خود ترجیح دهم، تا دشمن من از جور من در امان ماند و دوست من از توجه و هوای نفسم نومید گردد»^[۸]. امام، همچنین اموری چون دشنام، آبروریزی، غیبت و... را عامل سستی روابط دوستانه خوانده و پرهیز از آنها را از خداوند بزرگ مسئلت نموده است: «[بارالها!] هر ناسزا، سخن بیهوده، دشنام فروریزنده آبرو، شهادت باطل، غیبت مؤمن غایب، ناسزا به حاضران و اموری همانند آن را، که اهریمن بر زبان من می‌افکند، به حمد و سپاس خود بدل فرما»^[۹].

در منطق صحیفه سجادیه، دوستان خوب علاوه بر دنیا، همراهان انسان در عالم قیامت نیز هستند. از این رو به خدا عرض می‌کند: «ای مولای من... در آن روز روز حشر و قیامت جایگاه ایستادنم را در میان اولیای خود قرار داده و چنان کن که با دوستان تو باز گردم و مرا در جوار خود مسکن ده»^[۱۰]. از دیدگاه امام سجاد (ع) خیلی مهم است که دوستان ما از بین اولیای خدا و فرمانبرداران او باشند: «بارالها! قلبم را از بدسیرتان به بیم افکن و اُنس خود و بندگان فرمانبردارت را نصیب من گردان»^[۱۱].

هم از این روست که آن حضرت از پروردگار عزیز می‌طلبد که فرزندانش را از دوستداران اولیای الهی قرار دهد^[۱۲].^[۱۳].^[۱۴]

منابع

شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «دوستی و دوستان»، دانشنامه صحیفه سجادیه

پانویس

↑ ﴿يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا﴾ «ای وای! کاش فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۸.
↑ غررالحکم، ج۱، ص۳۵۸.
↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱۸۲، ص۲۶۴.
↑ نیایش چهل‌و‌هفتم.
↑ نیایش بیستم.
↑ ﴿وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ﴾ «نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.
↑ نیایش چهل‌و‌چهارم.
↑ نیایش بیست‌و‌دوم.
↑ نیایش بیستم.
↑ نیایش پنجاه‌و‌سوم.
↑ نیایش بیست‌و‌یکم.
↑ نیایش بیست‌و‌پنجم.
↑ الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران، انتشارات سروش؛ غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۰۴، قم، نشر هجرت.
↑ شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «دوستی و دوستان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۴.

[1] ﴿يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا﴾ «ای وای! کاش فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم!» سوره فرقان، آیه ۲۸.

[2] غررالحکم، ج۱، ص۳۵۸.

[3] نهج‌البلاغه، خطبه ۱۸۲، ص۲۶۴.

[4] نیایش چهل‌و‌هفتم.

[5] نیایش بیستم.

[6] ﴿وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ﴾ «نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.

[7] نیایش چهل‌و‌چهارم.

[8] نیایش بیست‌و‌دوم.

[9] نیایش بیستم.

[10] نیایش پنجاه‌و‌سوم.

[11] نیایش بیست‌و‌یکم.

[12] نیایش بیست‌و‌پنجم.

[13] الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، ۱۴۱۸، قم، نشر الهادی؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ۱۳۷۵، تهران، انتشارات سروش؛ غررالحکم، عبدالواحد تمیمی آمدی، ۱۳۶۶، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، نهج‌البلاغه، سید رضی، ۱۴۰۴، قم، نشر هجرت.

[14] شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «دوستی و دوستان»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]