دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب زیدیه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب زیدیه در باره علم غیب چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم غیب
مدخل اصلی	علم غیب

دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب زیدیه در باره علم غیب چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره علم غیب چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم غیب مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی ربانی گلپایگانی

حجت الاسلام و المسلمین علی ربانی گلپایگانی در کتاب «امامت در بینش اسلامی» در این باره گفته است:

«علمای زیدیه بر لزوم صفت علم به احکام شریعت برای امام تأکید ورزیده‌اند حمیدان بن یحیی در این باره گفته است: امام باید از نظر علم به شریعت به گونه‌ای باشد که به تمام آنچه در شناخت کتاب و سنت لازم است آگاه باشد و بتواند غوامض آن دو را حل کند و احکام اسلام را از آن دو استنباط نماید. از زید شهید نیز نقل شده است: کسی شایستگی ندارد که دعوی امامت کند مگر آن که عالم به تأویل و تنزیل، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و حلال و حرام باشد. برخی از علمای زیدیه تنها عالم بودن به احکام اسلامی را شرط امامت ندانسته‌اند؛ بلکه اعلم بودن امام را نیز شرط کرده‌اند:«اعرفهم بحلال الله و حرامه». اصولاً از دیدگاه زیدیه، علم به شریعت یکی از شرایط پنچ گانه‌ای است که آنان برای امام قائل شده‌اند «کون الامام عالما بشریعة الاسلام لیهدی الناس الیها ولا یضلهم»».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آقای دکتر ابطحی؛

سید عبدالحمید ابطحی آقای دکتر ابطحی در مقاله «تقابل عالمان زیدی کوفه در نیمه اول قرن دوم با باور به امامت الهی اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است: «زیدیه در مورد علم امام (ع) چنین عقیده دارند كه علم میان ایشان و سایر مردم مشترك است و ایشان با سایر مردم در این زمینه مساوى‌اند و لذا مهم نیست كه كسى علم را از ایشان بگیرد یا از سایر مردم كسب كند؛ و اگر مطلبى را نزد ایشان و نزد سایر عالمان نیافت، مجازند كه اجتهاد كنند و بر اساس رأیشان نظرى را اختیار كنند. ناشى اكبر در مسائل الامامه مى‌گوید كه غیر از جارودیه، سایر زیدیه در مورد علم بر این عقیده هستند كه فرزندان على (ع) با سایر مردم از عرب و عجم مشترك هستند و هیچ‌كس را در علم مخصوص نكرده‌اند و برخلاف جارودیه، عقیده ندارند كه راه به حلال و حرام به جز بر فرزندان فاطمه (س) بر بقیه امّت بسته است. در تبصره چنین آمده كه ممكن است در میان عوام كسانى باشند كه علمشان از فرزندان حسن و حسین بیشتر باشد. البته آن بخش از زیدیه كه نسبت به شیخین تسالم داشته‌اند و به احكام ایشان رضایت داده‌اند، در فقه به سمت عامّه گرایش پیدا كردند و احكام خاصّ ایشان را اخذ كردند؛ مثل اینكه در بحث مسح بر كفش و خوردن نبیذ مسكر از عامّه تبعیت كرده‌اند. این موارد در برخى از گزارش‌هاى شیعى از تقیه استثنا شده‌اند. انكار هرگونه مقام غیبى و خارق‌العاده براى ائمّه، در عین اینكه مرجعیت علمى اهل بیت (ع) رسالت را مى‌پذیرند. اینان ائمّه را همچون راویان فقیه مى‌شمارند كه علمى كسبى داشته‌اند. اینان هر حدیث حاوىِ مطالبِ فرا بشرى بودن ائمّه و علم لدنّى و مواهب الهى و علم به غیب امام را به شدّت منكرند و از مقوله غلو و كفر مى‌دانند.».

۲. آقای دکتر شفق خواتی؛

محمد شفق خواتی آقای دکتر شفق خواتی در مقاله «امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه» در این‌باره گفته‌ است: «از نظر ابو زید علوی "از دانشمندان زیدیه"، امامیه برای اختصاص امامت به برخی از عترت و نفی آن از برخی دیگر، دلیل معتنابهی جز خرافاتی مثل علم غیب و وراثت اقامه نکرده‌اند. (...) در باب علم غیب ائمه که زیدیه زیاد داد سخن می‌دهند و اشکال می‌گیرند نیز باید گفت: علم غیب را جز خداوند کسی نمی‌داند و کسی جز کافر و مشرک علم غیب ادعا نمی‌کند. دلیل ما بررسی امامت فهم و... است نه علم غیب. (...) ابو زید اختلافات فرقه‌ای دیگری را درون امامیه به تفصیل ذکر می‌کند و می‌گوید که هر فرقه‌ای امامت را برای فرد مورد نظر خود از طریق وراثت و وصیت و علم غیب اثبات می‌کنند و خرافاتی می‌بافند. (...) یکی از اعتراضات ابوزید که مکرراً مطرح می‌کند این است که امامیه برای ائمه (ع) خود علم غیب اثبات می‌کنند، در حالی که علم غیب اختصاص به خداوند دارد. جواب ابن قبه رازی در موارد متعدد این است که امامیه چنین اعتقادی ندارند و از دید امامیه هر کس معتقد به علم غیب دانستن ائمه (ع) باشد، از اسلام خارج شده و به خداوند کفر ورزیده است. (...) اگرچه علم غیب ذاتاً مخصوص خداوند است، اما به عقیده امامیه، پیامبر (ص) و ائمه (ع) نیز در موارد خاصی به وسیله لطف الهی و اذن خداوند از غیب آگاه می‌شوند. اما ابن قبه در پاسخ ابوزید، اساساً امکان آگاهی ائمه (ع) از غیب را منکر می‌شود و به صورت مطلق علم غیب ائمه (ع) را مردود می‌شمارد».

۳. پژوهشگران وبگاه پرسمان؛
وبگاه پرسمان پژوهشگران وبگاه پرسمان، در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «مذهب زیدیه است که طرفدار تفکرات زید بن علی بودند و ائمه اطهار (ع)، امام علی، امام حسن و امام حسین (ع) و سپس زید بن علی را قبول دارند و قائل به نص، علم غیب و عصمت برای امامان (ع) نیستند».

۴. پژوهشگران وبگاه پژوهه؛

وبگاه پژوهه پژوهشگران «وبگاه پژوهه» وابسته به «پژوهشکده باقرالعلوم» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند: «عقاید خاص زید بن علی از جمله، ‌قیام و خروج علیه ظالمان در هر شرایطی،‌ امکان امامت بدون برخورداری از علم غیب و عصمت و نگرش مثبت او نسبت به شیخین، ‌سبب شد که علی‌رغم اینکه خود زید مدعی امامت نبود، پیروان او ‌زید را امام (ع) دانسته و بعد از شهادت او در کوفه و عراق و سپس در ایران و یمن مذهب زیدیه را تشکیل داده و دست به قیام­‌هایی زدند. (...) صالحیه (از فرق زیدیده) پیروان حسن بن صالح که معتقدند: علی (ع) افضل صحابه و اولی به امامت است اما بیعت با ابوبکر به خاطر رضایت امام علی (ع) خطا نبوده است؛ هر یک از فرزندان حسین قیام به شمشیر کند امام (ع) است؛ ‌علم غیب امام (ع) نفی می‌شود؛ ‌درباره عثمان باید سکوت کرد»

۵. پژوهشگران وبگاه اسلام کوئست.
وبگاه اسلام کوئست پژوهشگران «وبگاه اسلام کوئست» در این‌باره گفته‌اند: «در حالی که پاره‌ای از فرقه‌های زیدیه چونان جارودیه، به رجعت و یا علم غیب و خصال منحصر در امامان (ع)، باورمندند. برخی دیگر از فرقه‌های زیدی چنین باوری را ندارند».

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب امامیه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
2. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب اشعریه در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
3. دیدگاه دانشمندان اصول دین مکتب معتزله در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
4. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
5. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
6. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
7. دیدگاه فرقه وهابیت در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. غیب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)
2. غیب در قرآن و حدیث به چه معنا به کار رفته است؟ (پرسش)
3. حقیقت غیب چیست؟ (پرسش)
4. جهان غیب چیست؟ (پرسش)
5. قرآن در مورد جهان غیب چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
6. چه احادیثی در مورد جهان غیب وجود دارد؟ (پرسش)
7. جهان شهادت چیست؟ (پرسش)
8. قرآن در مورد جهان شهادت چه آیاتی دارد؟ (پرسش)
9. چه احادیثی در مورد جهان شهادت وجود دارد؟ (پرسش)
10. ایمان به غیب به چه معناست؟ (پرسش)
11. علم غیب چیست؟ (پرسش)
12. فرق بین کار‌های خارق‌العاده و علم غیب چیست؟ (پرسش)
13. فرق بین پیشگویی و علم غیب چیست؟ (پرسش)
14. آگاه از غیب کیست؟ (پرسش)
15. بحث از علم غیب چه اهمیت یا ضرورتی دارد؟ (پرسش)
16. آیا انسان نیازی به ارتباط با جهان غیب دارد؟ (پرسش)
17. دیدگاه‌های دانشمندان فلسفه و حکمت اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
18. دیدگاه‌های دانشمندان عرفان اسلامی در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
19. دیدگاه‌های دانشمندان اصول دین اسلام در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)
20. دیدگاه‌های دانشمندان تفسیر در باره علم غیب چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم غیب معصوم

• کتاب‌شناسی علم غیب معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم غیب معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم غیب معصوم.