زکریا بن آدم بن عبدالله اشعری قمی در معارف و سیره رضوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث زکریا بن آدم بن عبدالله اشعری قمی است. زکریا بن آدم بن عبدالله اشعری قمی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زکریا بن آدم بن عبدالله اشعری قمی در معارف و سیره رضوی - زکریا بن آدم بن عبدالله اشعری قمی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردآشنایی اجمالی
زکریا بن آدم بن عبداللّه بن سعد اشعری قمی، از یاران امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) و امام جواد (ع) بود. وی از ثقات و راویان درجه یک امامیه و مؤلف کتاب المسائل الرضا (ع) است. او اهل قم، ثقه و جلیل‌القدر و نزد امام رضا (ع) صاحب منزلت و مقام خاص بود[۱].
آمده است: «زکریا بن آدم، به حضرت رضا (ع) عرض کرد: تصمیم دارم که از میان اهل بیت و فامیل خویش بیرون آمده و جدا شوم؛ زیرا که سفیهان در میانشان زیاد شده‌اند. امام (ع) فرمودند: این کار را مکن؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی به خاطر تو اهل بیت تو را از بلایا حفظ خواهد کرد، همان‌طور که مردم بغداد را از برکت امام کاظم (ع) از بلایا حفظ می‌فرماید»[۲].
علی بن مسیب همدانی که از ثقات اصحاب امام رضا (ع) است، می‌گوید: «به امام رضا (ع) عرض کردم که راه من دور است و همه وقت نمی‌توانم به محضر شما شرفیاب شوم. می‌فرمایید احکام دینم را از چه کسی بپرسم؟ امام (ع) فرمودند: از زکریا بن آدم قمی بپرس که آگاه بر دین و دنیاست. علی بن مسیب می‌گوید: پس از مرخص شدن از محضر امام (ع) نزد زکریا بن آدم رفتم و از هر چه نیاز داشتم سؤال نمودم»[۳].[۴]
زکریا بن آدم در راویان امام رضا در مسندالرضا
او از محدثان بزرگ و جلیل‌القدر می‌باشد، او از بزرگان اصحاب امام رضا(ع) است و از ثقات و افراد مورد اعتماد شمرده شده، علمای رجال همگان او را توثیق کرده و به دیانت و امانت و فقاهت او اذعان دارند، او از امام رضا(ع) روایات و مسائلی نقل می‌کند و از مؤلفان شیعه محسوب می‌گردد و ما اکنون گفتار علمای رجال و اهل حدیث را درباره او نقل می‌کنیم.
شیخ طوسی در رجال خود او را از اصحاب امام صادق و امام کاظم و امام رضا و امام جواد(ع) می‌داند، و در فهرست گوید: زکریا بن آدم کتابی دارد و مسائلی هم روایت می‌کند که محمد بن حسن شنبوله و احمد بن ابی عبدالله برقی از وی نقل می‌کنند، نجاشی می‌گوید: زکریا بن آدم قمی از ثقات جلیل‌القدر است، و در نزد امام رضا(ع) مقام و منزلت بزرگی داشت و کتاب مسائل او از امام رضا(ع) معروف است و برقی آن را از وی روایت می‌کند.
علامه حلی در بخش اول خلاصه گوید: زکریا بن آدم بن اشعری از ثقات محسوب است. او محدثی جلیل‌القدر می‌باشد و در نزد امام رضا(ع) اعتبار فوق العاده‌ای داشت، و در یکی از سفرهایی که امام(ع) عازم مکه بود، زکریا بن آدم از مدینه تا مکه با آن جناب هم‌سفر بودند و امام(ع) فرمودند زکریا بن آدم در امور دین و دنیا مورد اعتماد و اطمینان می‌باشد.
کشی در رجال خود گوید: زکریا بن آدم گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم: من در نظر گرفته ام از میان خاندانم مهاجرت کنم؛ زیرا در میان آنها افراد نادان پیدا شده‌اند، امام(ع) فرمودند: شما آنجا را ترک نکنید، خداوند به خاطر شما بلیات را از اهل بیت شما دفع می‌کند همان گونه که به وسیله موسی بن جعفر بلاها را از بغداد دفع می‌سازد.
علی بن مسیب می‌گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم: من راهم دور است و نمی‌توانم به مدینه بیایم و مسائل دینی خود را از شما سؤال کنم، بفرمایید من احتیاجات دینی خود را از کجا بپرسم، امام(ع) فرمودند: از زکریا بن آدم که در امور دین و دنیا مورد وثوق می‌باشد، سؤال کنید، من هم بعد از مراجعت از سفر به او رجوع کردم و از احتیاجات خود از وی سؤال کردم.
محمد بن اسحاق و حسن بن محمد که هر دو قمی بودند، گفتند: ما بعد از وفات زکریا بن آدم برای انجام مناسک حج به مکه رهسپار شدیم، در بین راه نامه‌ای از امام رضا(ع) دریافت کردیم، امام(ع) در آن نامه نوشته بودند حکم خداوند درباره آن مرد که به رحمت خداوند واصل شد مطالبی را متذکرشدی، خداوند او را رحمت کند، روزی که به دنیا آمد و روزی که از جهان رخت بربست و روزی که مبعوث خواهد شد.
او عمر خود را سپری کرد درحالی که حق را می‌شناخت و حق را بر زبان جاری می‌کرد، و برای رضای خداوند صبر و شکیبایی داشت و خدا و رسول(ص) را دوست می‌داشت، او درحالی به رحمت خداوند واصل شد که عهدی نشکست و پیمانی را نقض نکرد، خداوند به اندازه نیت او به وی پاداش دهد و او را به بهترین آرزوهایش برساند، تو درباره شخصی که به او وصیت شده از من سؤال کرده‌ای ما او را به خوبی می‌شناسیم.
زکریا بن آدم هنگامی که درگذشت شخصی را به نام حسن بن محمد بن عمران وصی و جانشین خود مقرر کردند، نامه‌ای که برای حضرت رضا(ع) نوشته شده برای شناخت همین وصی می‌باشد، امام(ع) در پاسخ فرموده‌اند: من او را نیکو می‌شناسم شما باید از وی متابعت کنید و زکریا بن آدم در انتخاب او اشتباهی نکرده است و او مورد اعتماد و تأیید ما می‌باشد.
زکریا بن آدم قمی در شهر قم درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد، اکنون قبر شریفش در مقبره شیخان در جوار قبر مطهر حضرت معصومه(س) زیارت‌گاه خاص و عام می‌باشد، و این قبر گرامی بیش از دوازده قرن است مورد احترام و تکریم بوده و پیرامون قبر او گروهی از علما و فقهای بزرگ شیعه مدفون هستند که از آن جمله میرزای قمی صاحب قوانین الاصول می‌باشد.
او از امام رضا(ع) چند حدیث روایت می‌کند، زکریا بن آدم گوید: از امام رضا(ع) سؤال کردم: جماعتی از دشمنان صلح می‌کنند و دست از عناد با مسلمانان برمی دارند ولی بعد از مدتی نقض عهد می‌کنند، شاید یکی از علل نقض آنها این باشد که نسبت به آنان عدالت نمی‌شود و آنها به خاطر ظلم و ستم پیمان خود را شکسته‌اند. آیا می‌‌توان از اسیران آنها خریداری کرد، امام فرمودند: اگر روشن شد که نقض عهد آنها برای کفر بوده می‌‌توان از اسیر آنان خرید ولی اگر به خاطر ظلم بر آنها باشد خریدن جایز نیست.[۵]
منابع
پانویس
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۷۲-۲۷۶.
- ↑ الرجال کشی، ص۵۱۳، حدیث ۹۹۲.
- ↑ تنقیح المقال، ج۱، ص۱۱۹۵.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه ص۳۵۴.
- ↑ عطاردی قوچانی، عزیزالله، راویان امام رضا در مسند الرضا، ص 199-202.