سوره یس در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره یس است. سوره یس از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره یس در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

سی و ششمین سوره قرآن و چهل و یکمین آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه، مشهور به قلب قرآن با موضوعات توحید، نبوت و معاد.

سوره یس خوانده می‌شود: یاسین. دارای ۸۳ آیه، ۷۳۳ کلمه و ۳۰۶۸ حرف است. نام سوره، پس مرکب از دو حرف «ی» و «س» است. کلمه «یس» (آیه اول این سوره) از حروف مقطعه قرآن است که معانی مختلفی برای آن ذکر شده است.

طبری و ابن کثیر در تفاسیر خود آن را از اسماء اللّه برشمرده‌اند. مجمع البیان پس از ذکر اختلاف اقوال پیرامون معنی یس، بر اساس روایتی از امام علی (ع) و امام صادق (ع) یکی از معانی آن را نام پیامبر اسلام ذکر کرده است. در روایتی از امام جعفر صادق (ع) آمده است که «یس» نام پیامبر اسلام (ص) است به این دلیل که قرآن پس از آن می‌گوید: «تو از پیامبرانی و بر راه راست». گنابادی در تفسیر بیان السعاده آن را از اسماء محمد (ص) برشمرده است. این سوره بر اساس روایات معتبر «قلب قرآن» نام گرفته است.

روایاتی که در باب فضلیت خواندن سوره یس و آثار آن در کتب روایی تفسیری ذکر شده بیش از سوره‌های دیگر است. مجمع البیان از قول حضرت محمد (ص) روایت کرده است: هر کس سوره «یس» را برای رضای خدا بخواند خداوند او را خواهد بخشید و اجری همانند ۱۲ ختم آن به او خواهد داد و اگر برای مریض در شرف مرگی خوانده شود، به تعداد حروف این سوره ۱۰ فرشته نزد او به صف شده و برای او استغفار کرده و شاهد قبض روحش بوده و جنازه‌اش را تشییع می‌کنند و بر او نماز گزارده و شاهد دفنش هستند.

مطلب و آیات نخست سوره «یس» پیرامون نبوت پیامبر اسلام و قرآن است و پس از آن، احوال مردم را در قبول و رد دعوت انبیا بیان می‌کند و می‌فرماید که نتیجه دعوت حق انبیاء، احیای مردم است و این که آنان را به راه سعادت هدایت کند. در ادامه سخن پیرامون پیامبران قبلی و تسلی پیامبر، بحثی پیرامون توحید شده و سرانجام در مورد معاد و ویژگی‌های روز قیامت سخن می‌گوید. زنده شدن مردم را در قیامت برای پاداش و جزا و جداسازی مجرمین از متقین را بیان نموده، سرانجام حال هر یک از این دو گروه را توصیف می‌کند. و در آخر دوباره به همان مطلبی که آغاز کرده بود برگشته، خلاصه‌ای از اصول سه‌گانه را بیان و بر آنها استدلال می‌کند و سوره را ختم مینماید. مفاد سوره «یس» جمع خیر دنیا و آخرت است.

سوره «یس» از جهت ساختاری به ۵ بخش تقسیم شده است که مفاد اجمالی هر بخش عبارتند از:

آیات ۱-۱۲: خدای تعالی به قرآن حکیم سوگند میخورد بر اینکه رسول خدا (ص) از مرسلین و صراط مستقیم است و قرآن از سوی خدا به محمد (ص) نازل شده است. حال مردم را در قبول و رد دعوت انبیا بیان می‌کند و می‌فرماید که: نتیجه دعوت حق انبیاء، احیای مردم است و این که آنان در راه سعادت حرکت کنند.

آیات ۱۳- ۳۲: این آیات مثَلی است مشتمل بر انذار و تبشیر که خدای سبحان آن را برای عموم مردم آورده که در آن به رسالت الهی و تبعات و آثار دعوت به حق اشاره می‌کند که عبارت است از مغفرت و اجر کریم برای هرکس که ایمان آورد و پیروی ذکر (قرآن) کند و نسبت به خدای رحمان خشیت داشته باشد و نیز عبارت است از عذاب الیم برای هرکس که کفر بورزد و آن دعوت را تکذیب کند و نیز به وحدانیت خدای تعالی و مسئله معاد و برگشت همه مردم به سوی او اشاره مینماید.

آیات ۳۳-۴۷: بعد از آنکه داستان اهل قریه (انطاکیه) و سرانجام امرشان را در شرک و تکذیب رسولان الهی بیان کرد و آنان را در برابر بی‌اعتنایی به مسئله رسالت توبیخ نموده و به نزول عذاب بر آنان تهدید کرد- همان طور که عذاب بر تکذیب کنندگان از امت‌های گذشته نازل شد - و نیز خاطرنشان ساخت که همگی حاضر خواهند شد و به حسابشان رسیدگی شده، پاداش داده می‌شوند. چند آیه از آیات خلق و تدبیر الهی را به رخشان میکشد، آیاتی که بر ربوبیت و الوهیت خدای تعالی دلالت دارد و به روشنی دلالت می‌کند بر اینکه خدا، یگانه است و هیچ کس در ربوبیت و الوهیت با او شریک نیست، آنگاه مجدداً ایشان را از این که به آیات و ادله وحدانیت خدا و به معاد نظر نمی‌کنند و از آن روی گردانند و حق را استهزاء نموده و به فقرا و مساکین انفاق نمی‌کنند توبیخ مینماید.

آیات ۴۸-۶۵: تفصیل کیفیت قیام قیامت و احضار خلق برای حساب و جزا و پاداشی که به بهشتیان و نیز کیفری را که به مجرمین داده می‌شود شرح می‌دهد.

آیات ۶۶-۸۳: این آیات خلاصه‌ای از معانی سابق است که در سیاقی دیگر بیان شده‌اند و در ضمن کفار را به عذاب تهدید نموده و به این نکته نیز اشاره می‌کند که پیامبر اسلام (ص) فرستاده خدا است و کتاب او ذکر و قرآن است، نه او شاعر است و نه کتابش شعر و در آخر به خلقت چارپایان اشاره نموده و با آن بر مسئله توحید و معاد احتجاج می‌کند. بخش سوم حاوی پیام مرکزی سوره است که در بردارنده تأکید بر توحید ربوبی، مأموریت الهی انبیاء، معاد و تنبیه قاسطین اقتصادی است. بخش‌های یک و پنج و دو و چهار تکمیل کننده معانی مندرجند.

غرض این سوره بیان اصول سه‌گانه دین است. علامه طباطبایی نوشته است: «از آیات برجسته و بسیار علمی این سوره آیه: ﴿إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾ است، پس این سوره شأنی عظیم دارد، چون هم متعرض اصول سه‌گانه است و هم شاخه‌هایی که از آن اصول منشعب می‌شود» .

در مسیر سیر و سلوک معنوی، خواندن، متنبه شدن به محتوا و عمل کردن به مفاد سوره «یس» دارای نقشی مهم است. ابن بزاز اردبیلی از قول شیخ صفی الدین اردبیلی ذیل آیه: ﴿إِنَّ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الْيَوْمَ فِي شُغُلٍ فَاكِهُونَ﴾.

آیات نامدار و مشهور

1. ﴿إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ كَرِيمٍ﴾،
2. ﴿وَمَا عَلَيْنَا إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾،
3. ﴿وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ﴾،
4. ﴿سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ﴾،
5. ﴿إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ﴾،
6. ﴿فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾.

منابع

1. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره یس»، دانشنامه معاصر قرآن کریم