در مورد زمان و مکان و مؤسس این آیین اقوال متفاوت است، از جمله این اقوال آن است که این قوم که خود را صابی می‌‌نامیدند، در جلگه دشت میشان که در مرز انشان یا ایلام یا سومر قدیم بود، سکونت داشتند. اینان ریشه خود را از مصر می‌‌دانند که مقارن هجرتیهود از مصر به کنعان، آنها هم به کنعان آمده‌اند. عده‌ای مؤسس آن را "یوذاسف" معرفی کرده‌اند و بعضی بر این باورند که مؤسس این آیین، نوه حضرتادریس است که صابی نام داشت و به همین جهت به این نام معروف شده‌اند[۳][۴].
آیین صابئی بر اثر قلت پیروان و تقید سخت آنها به نهان داشتن آیین خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما در آمده است، چنان‌که اکثر نویسندگان، درباب شرح عقاید و آیینصابئیان، نظریات گوناگونی و گاه متضادی را ابراز داشته‌اند. برخی از اعتقادات آنها از لابه‌لای کتب ادیان و مذاهب، این‌گونه به‌دست آمده است:
اعتقاد به خدای یکتای ازلی و ابدی و بی‌نهایت، منزه از ماده و طبیعت و نبرد عالم نورانی (علیا) و جهان ظلمانی (سفلی). آدمی هم از این دو عنصر تشکیل شده، روح او از عالم نورانی و جسم او از عالم ظلمانی است.
اعتقاد به قدیم بودن دهر و اینکه هرکس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل میشود.
عده‌ای از صابئیان، حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می‌‌دانند و معتقد به (اواثر مزنیا) هستند. یعنی هر فرد، پس از مرگ، برای سنجش اعمال خود به جایی به نام (اواثر مزنیا) می‌‌رود که در آنجا درباره او داوری شده و اعمالش سنجیده میشود که بعد از آن به بهشت یا به جهنم می‌‌روند.
عده‌ای از صابئین که به حرانی هم معروفند، به قدمای خمسه معتقدند که دوتای آنها زنده‌اند که باری تعالی و نفس باشد، و یکی از آنها اثرپذیر و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده‌اند و نه فاعل و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و قضا (زمان و مکان)[۵].
صابئین قدیم، برای هر یک از سیارات هفت‌گانه معبدی داشتند و گفته میشود خانهکعبه را معبد سیاره زحل قرار داده بودند. آنان همچنین به پرستش ماه اهمیت می‌‌دادند.
صابئین روزی سه‌بار در صبح، ظهر و عصر نماز می‌‌خوانند و سالی سی و شش روز امساک میکنند. کتاب مقدس آنان "گنزا ربا" یعنی گنجعظیم است. معابد آنها از نی و گل است که در کنار رودخانه‌ها برای خود بنا میکنند.
آنها عقد را در آب جاری نمی‌کنند، بلکه قبل از مراسم عقد، باید عروس و داماد در آب رودخانه غسل تعمید انجام بدهند که این غسل قبل از ازدواج در آیینصابی الزامی است و به قدری اهمیت دارد که بدون توجه به گرمی و سردی هوا، در آب روان، با تشریفات خاصی باید انجام گیرد[۱۱][۱۲].
صابئان همانند دیگر ادیان ابتدایی و توحیدی به فرقه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که اصحابروحانیت، اصحاب هیکل، اصحاب اشخاص، مندایی و حرانی‌ها از جمله آنها هستند[۱۹]. با توجه به اینکه این دین امروز از ادیان خاموش به حساب می‌‌آید، خیلی نام و نشانی از این انشعابات و فرق نیست[۲۰].
وضعیت فعلی
با توجه به اهمیت و نقش آب، در اجرای مراسم مذهبیصابئین، محل زندگی آنها معمولاً در سواحل رودخانه‌هاست. اعمال مذهبی بسیاری همچون غسل تعمید، رشادمه (عملی شبیه وضوی اسلامی) و غسل‌های واجب دیگر از جمله آنهاست. ازاین‌رو این قوم از دیرباز همواره مسکن خود را در سواحل پرآب رودخانه‌ها حفظ نموده است. امروزه نیز آنها در جنوب ایران و عراق و در کنار رودخانه‌های کارون و دجله و فراتزندگی میکنند[۲۱].
امروزه حدود هفتاد هزار نفر در عراق و بیست و پنج هزار نفر از ایشان در ایرانزندگی میکنند. معمولاً صابئین به شغل‌های فاخر مانند زرگری، صنعت و تجارت مشغول بوده‌اند[۲۲].
↑﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «بی‌گمان از کسانی که (به اسلام) ایمان آورده‌اند و یهودیان و مسیحیان و صابئان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین باور دارند و کاری شایسته میکنند، پاداششان نزد پروردگارشان است و نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره بقره، آیه ۶۲.
↑﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ «بی‌گمان (از) مؤمنان و یهودیان و صابئان و مسیحیان، کسانی که به خداوند و روز بازپسین ایمان آورند و کار شایسته کنند، نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند» سوره مائده، آیه ۶۹.
↑﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾ «خداوند میان کسانی که ایمان دارند و کسانی که یهودی‌اند و صابئان و مسیحیان و زرتشتیان و کسانی که شرک می‌ورزند در روز رستخیز داوری می‌کند، بی‌گمان خداوند بر هر چیزی گواه است» سوره حج، آیه ۱۷.
صابئه از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: صابئه در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد