مغیرة بن شعبه ثقفی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مخالفان امام علی است. مغیرة بن شعبه ثقفی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مغیرة بن شعبه ثقفی در تاریخ اسلامی - مغیرة بن شعبه ثقفی در نهج البلاغه - پرسش مرتبط نداردمغیرة بن شعبه ثقفی د ر سال پنجم هجری مسلمان شد. او مردی دنیاطلب و حیله‌گر و دشمن اهل بیت(ع) بود. پس از رحلت پیامبر خاتم(ص) مردم را به دشمنی با اهل بیت(ع) دعوت میکرد. اولین کسی بود که با ابوبکر بیعت کرد و در زمان معاویه حاکم کوفه بود و اولین کسی بود که بیعت با یزید را مطرح کرد و از کوفیان برای یزید بیعت گفت. سرانجام مغیره با بیماری طاعون از دنیا رفت.
مقدمه
مُغَیرَة بن شُعبَة ثقفی، مکنا به «ابوعبدالله» از قبیله بنی معتب (ثقیف)، با آنکه از صحابه پیامبر بود، اما از تقوا بهره‌ای نداشت و از دشمنان سرسخت امام علی (ع) به‌شمار می‌رفت. او مردی دنیاطلب و حیله‌گر بود. مغیره در سال ۲۰ قبل از هجرت متولد شد. او در سال پنجم هجری و در سالی که جنگ خندق رخ داد مسلمان شد و در صلح حدیبیه حضور داشت[۱] و در برخی جنگ‌ها نیز حضور داشت.
مغیرة داماد ابوسفیان بود، همچنین او یکی از دختران سعد بن ابی وقاص را نیز به همسری گرفت[۲]. یکی از اجداد وی، سبیعه دختر عبدشمس بن عبدمناف است که این زن از افتخارات وی محسوب می‌شده است[۳].[۴]
مغیره و چگونگی پذیرش اسلام
از مغیره نقل شده: ما مردمی بت‌پرست بودیم و مقام نگهبانی لات با ما بود و خود را چنان می‌دیدم که اگر تمام اقوامم مسلمان می‌شدند، من مسلمان نخواهم شد. تا اینکه برخی از قبیله بنی مالک تصمیم گرفتند پیش مقوقس، پادشاه مصر بروند. من هم با ایشان حرکت کردم، در حالی که هر یک هدایایی برای مقوقس آماده کرده بودند. آماده حرکت شدیم و شراب زیادی با خود برداشتیم و افراد کاروان در هر منزلی با غذا شراب هم می‌خوردند و من در تمام راه در این فکر بودم که اینان با هدایای سلطان بر می‌گردند و من با دست خالی و این مسئله برایم ننگ بود.
بالاخره تصمیم گرفتم همه آنها را بکشم. پس شمشیر کشیده، تمام ایشان را کشتم و هر چه داشتند برداشته و بی درنگ به مدینه رفتم. وقتی به مسجد وارد شدم و با همان لباس سفر به حضور پیامبر (ص) رسیدم و شهادتین را بر زبان راندم، ابوبکر به من نگاه کرد و پرسید: تو پسر برادر عروه نیستی؟ گفتم: بله. پرسید: از مصر می‌آیی؟ گفتم: آری، از مصر برگشته‌ام. پرسید: پس افراد بنی مالک چه شدند؟ گفتم: آنها را کشتم و اموالشان را صاحب شدم و اینک آمده‌ام تا مسلمان شوم و اگر باید خمس آن اموال را بپردازم، می‌پردازم.
پیامبر (ص) فرمود: "مسلمان شدنت را پذیرفتم ولی این اموال را قبول نمی‌کنم، زیرا از راه مکر و حیله به دست آورده‌ای و در مکر، خیری نیست"[۵].[۶]
مغیره و اهل بیت(ع)
مغیره از کسانی است که در ماجرای عقبه قصد کشتن رسول خدا (ص) را داشت[۷]. هنگامی که رسول خدا (ص) از دنیا رفت، ابلیس به صورت مغیره ظاهر شد و مردم را به اطاعت نکردن از اهل بیت (ع) دعوت کرد[۸].
ابن ابی الحدید نیز از قول اسکافی نقل می‌کند که معاویه عده‌ای از صحابه و تابعین را فرا خواند تا برای او روایاتی را در مذمت علی (ع) جعل کنند و از جمله صحابه رسول خدا (ص) مغیرة بن شعبه، عمرو بن العاص و ابوهریره و از جمله تابعین عروة بن زبیر بودند[۹] و به طور کلی باید گفت، هر حدیثی که در مذمت علی (ع) نقل شده، از مغیره است[۱۰].
وی همیشه در صف مقدم دشمنی با خاندان رسالت بود؛ چنانکه در غدیرخم، وی همراه با معاویه قسم خورد که نخواهیم گذاشت حکومت به علی (ع) منتقل شود[۱۱].
بعضی از کارهای وی بر ضد خاندان نبوی:
- اظهار ناراحتی از اینکه رسول خدا (ص) مقام علی (ع) را به حضرت عیسی (ع) تشبیه کرده است[۱۲].
- از افرادی است که به خانه حضرت زهرا(س) حمله کرد[۱۳].
- سب و لعن علی (ع)در کوفه[۱۴].
از امام صادق (ع)نقل شده که فرمود: "خدا مغیره را لعنت کند به سبب جعل اکاذیب"[۱۵].[۱۶]
مغیره در زمان شیخین
مغیره، شیخین را برای رفتن به سقیفه بنی ساعده تشویق و اولین کسی است که با ابوبکر بیعت کرد[۱۷]. همچنین وی برای تثبیت حکومت، به ابوبکر سفارش کرد که عباس بن عبدالمطلب را تطمیع کند و سپس سراغ ابوسفیان برود و نظر وی را برای همکاری با حکومتش جلب کند[۱۸]. در زمان حکومت عمر بن خطاب، مغیره حاکم بصره بود که خلیفه دوم به سبب رسوایی اخلاقی، وی را برکنار کرد و البته وی را به حکومت کوفه گماشت. او در جنگ‌های یمامه، فتح شام، قادسیه و فتح دماوند حضور داشت و یکی از چشمانش را در یرموک از دست داد[۱۹].
هنگام حکومت معاویه و پس از اشغال کوفه، معاویه مغیرة بن شعبه را فرمانروای کوفه کرد[۲۰].[۲۱]
بعضی از صحابه مانند ابوامامة باهلی، مسور بن مخرمه و بعضی از تابعین مانند عروه، حمزه و غفار که هر سه فرزند او هستند، از او حدیث نقل کردهاند[۲۲].
از دیگر فعالیت‌های مغیره در زمان خلفاء ایجاد دیوان در بصره است و او اولین کسی است که رشوه گرفته است[۲۳].[۲۴]
حکومت مغیره بر کوفه
از اتفاقات مهم دوران حکومت مغیرة بن شعبه بر کوفه، اجبار کردن برخی چهره‌ها و شخصیت‌های مهم کوفه به شرکت در نماز جماعت اوست؛ بدین ترتیب که معاویه در سال ۴۲ طی نامه‌ای به مغیرة بن شعبه دستور داد باید این اشخاص در نماز جماعت حاکم کوفه شرکت کنند: زیاد بن ابیه، سلیمان بن صرد خزاعی، حجر بن عدی کندی، عمرو بن حمق خزاعی، شبث بن ربعی ریاحی و عبدالله بن کواء یشکری. مغیره فرمان معاویه را به آنان ابلاغ کرد و آنها به ناچار پذیرفتند[۲۵].
زیاد بن ابیه از کارگزاران امیرمؤمنان و امام مجتبی(ع) بود که نه تنها در عصر خلافت امیرالمؤمنین(ع) پیشنهاد معاویه را در خیانت به آن حضرت و پیوستن به وی رد کرد، بلکه علیه او موضع گرفته و پس از صلح امام حسن(ع) تا مدتی حاضر به بیعت با معاویه نبود؛ هرچند اندکی بعد با وساطت مغیرة بن شعبه نزد معاویه رفت و حتی با اقدام رسوای خلیفه اموی، به نام «زیاد بن ابی سفیان» خوانده شد و با موافقت معاویه مقیم کوفه گشت. به رغم تظاهر معاویه به حلم و بردباری، وی به مغیرة دستور داد تا صعصعة بن صوحان عبدی از شیعیان برجسته امیر مؤمنان(ع) را تبعید کند[۲۶]. از دیگر حوادث مهم رخ داده به هنگام امارت مغیرة بن شعبه ثقفی بر کوفه، نقش بسیار موثر او در اعلام ولایت عهدی یزید بن معاویه است[۲۷].
مغیره در زمان امام علی(ع)
مغیره در زمان حکومت امام علی (ع) از سیاست کناره گرفت[۲۸] اما در خفا با مخالفان و دشمنان امام (ع) همکاری میکرد و چون مردی سیاس و نیرنگ‌باز بود. حیله‌های وی به کار دشمنان امام می‌آمد. او بعد از شهادت امیرالمؤمنین (ع) به اردوگاه معاویه پیوست[۲۹]. در زمان ولایت او در کوفه به دستور معاویه در منابر از امام علی (ع) بدگویی می‌کردند و همواره از خلیفه سوم به نیکی یاد می‌شد و برای او طلب غفران می‌کردند[۳۰].
مغیرة و بیعت برای یزید
پیشنهاد بیعت با یزید و موروثی شدن خلافت ابتدا توسط مغیرة بن شعبه مطرح شد، آن هم به این هدف که موقعیت خود را تثبیت نماید؛ زیرا معاویه قصد برکناری او را داشت. معاویه پس از این پیشنهاد، مغیره را در پست حکومت کوفه تثبیت کرد، سپس مغیره به کوفه رفت و با یاران خود و هواداران بنی‌امیه موضوع بیعت با یزید را مطرح کرد، آنان پیشنهاد او را اجابت کردند. مغیره فرزندش «موسی» را به همراه یک هیئت ده نفره و یا بیشتر به شام فرستاد و سی هزار درهم در اختیار آنان گذاشت. آنان نزد معاویه رفتند و از بیعت با یزید سخن گفتند و معاویه را تشویق کردند که هر چه زودتر این کار را انجام دهد[۳۱].[۳۲]
سرانجام مغیره
سال مرگ وی را ۴۹، ۵۱ و ۵۸ هجری عمل نقل کردهاند علت مرگ وی، ابتلا به طاعون بود. مغیره برای فرار از طاعون از کوفه خارج شد و پس از رفع این بیماری کشنده به او گفتند بهتر است به کوفه بازگردد. او هم بازگشت اما به طاعون مبتلا شد و مرد[۳۳].[۳۴]
منابع
پانویس
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج۱۳، ص۳۴۴؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۴۷۲.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج۱۳، ص۳۴۵.
- ↑ بلاغات النساء، این طیفور، ص۲۵۸.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۲؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۷۳۶ -۷۳۷.
- ↑ روضه کافی، کلینی، ج۸، ص۳۲۲.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۳-۳۵۴.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۲۸، ص۱۰۰ و ج۸۲، ص۲۶۷.
- ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۱۷۶.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳۰، ص۴۰۲.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳۰، ص۱۱۲.
- ↑ روضه کافی، کلینی، ج۸، ص۱۷۹؛ تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۱، ص۳۰۱؛ شواهد التنزیل، حسکانی، ج۲، ص۳۹۱.
- ↑ روضه کافی، کلینی، ج۸، ص۵۷.
- ↑ الجمل، شیخ مفید، ص۱۱۷.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۳۹، ص۳۲۶.
- ↑ بصائر الدرجات، حسن صفار، ص۲۳۸.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۴-۳۵۵.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۲۸، ص۲۶۱.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۲۸، ص۲۸۴.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۶-۳۵۷.
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۱۲۷؛ به گفته خطیب بغدادی، مغیرة بن شعبه اولین حکمران معاویه در کوفه بود (تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۹۳).
- ↑ رجبی دوانی، محمد حسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی ص ۳۰۶.
- ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۴۷۲.
- ↑ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۴۷۲.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۶-۳۵۷.
- ↑ تاریخ طبری، (دوره ۱۱ جلدی)، ج۵، ص۱۷۹.
- ↑ الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۲۰۰.
- ↑ رجبی دوانی، محمد حسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی ص ۳۰۶.
- ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج۳، ص۱۲۴۶.
- ↑ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۴، ص۷۰.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۷؛ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۲، ص ۷۳۶ -۷۳۷.
- ↑ کامل ابن‌اثیر، ج۳، ص۵۰۳.
- ↑ نظری منفرد، علی، نهضت‌های پس از عاشورا، ص ۴۲.
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۱۷۴؛ مروج الذهب، ج۳، ص۳۳.
- ↑ کاظمی، محمد ایوب، مقاله «مغیرة بن شعبه»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۷، ص۳۵۷؛ رجبی دوانی، محمد حسین، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی ص۳۰۶.