نسب امام مهدی در معارف و سیره علوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث نسب امام مهدی است. نسب امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نسب امام مهدی در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارداسم و نسب
در کلمات امیر بیان، از دو لقب و دو اسم حضرت حجت(ع) یاد شده است:
القاب
«مهدی» و «قائم»، لقب‌هایی هستند که بارها و به مناسبت‌های مختلف، به نقل از رسول اکرم(ص) یا بدون واسطه، بر زبان مبارک امیرالمؤمنین(ع) جاری شده‌اند. گاهی حضرت از پیامبر چنین نقل می‌کند: «مهدی از ما اهل‌بیت است که خدای متعال شبی موانع قیام وی را برطرف خواهد ساخت»[۱]، و گاهی خود می‌فرماید: «ظهور مهدی رخ نمی‌دهد تا آن‌که ثلث مردمان کشته شوند و ثلث دوم بمیرند و ثلث دیگر بر جای مانند»[۲]. و زمانی می‌فرماید: «قائم ما را غیبتی طولانی در پیش خواهد بود»[۳].[۴]
اسامی
امام علی(ع) با ابراز نام منجی آخرالزمان، برخوردهای متفاوتی داشته است؛ گاهی با توجه به مخاطب و موقعیت زمانی و مکانی، افشای نام حضرت را به مصلحت ندیده، و گاهی تنها اشاره را کافی دانسته، و زمانی نیز به صراحت، نام مبارک مهدی را فاش ساخته است. یک بار در برابر تقاضای خلیفه دوم که گفت: «ای فرزند ابوطالب، ما را از نام مهدی آگاه ساز»، فرمود: «از اسم وی مپرس که حبیبم از من پیمان ستانده که نامش را بازگو نکنم»[۵]، و بار دیگر به فرزندش حسین(ع) اشاره کرد و فرمود: «از نسل وی مردی همنام پیامبرتان ظهور خواهد کرد که زمین را پر از عدل می‌کند»[۶]، و زمانی با مخاطبی آشنا چنین راز می‌گوید: منجی را دو اسم است: یکی پوشیده می‌ماند و دیگری اعلان می‌گردد؛ نام پنهان او «احمد»، و نام آشکارش «محمد» است[۷].[۸]
تبارشناسی امام مهدی(ع)
سخنانی که از امیرالمؤمنین(ع) در این باره وارد شده، از اجمال به تفصیل چنین است:
- امام مهدی از بنی هاشم، و قله شامخ نژاد عرب است[۹].
- امام مهدی از آل محمد(ص) است[۱۰].
- امام مهدی از فرزندان فاطمه(س) است[۱۱].
- موعود از نسل حسین بن علی(ع) است[۱۲].
- قائم، نهمین نسل از امام حسین(ع) است[۱۳].
- مهدی، زاده بهترین کنیزان است[۱۴].
- مهدی، محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب است[۱۵].[۱۶]
ابهام‌زدایی از نسب امام مهدی(ع)
ابوداوود سجستانی به اسناد خویش از ابواسحاق چنین نقل می‌کند: علی به فرزند خود، حسن، نگریست و گفت: «این پسرم سرور است، چنان‌که رسول خدا او را این‌گونه نامید؛ و از نسل او فرزندی همنام پیامبرتان ظهور خواهد کرد که در خلق و خو مانند او است، ولی در خلق (چهره و اندام) شبیه وی نیست، و زمین را پر از داد کند[۱۷]. این حدیث از طریق ابوداوود به دیگر کتب روایی اهل سنت، مانند جامع الاصول، الفتن، عقد الدرر وکنز العمال، راه یافته است[۱۸]. این خبر، موجب شده است که برخی از اهل سنت، مهدی موعود را از نسل امام حسن مجتبی(ع) بدانند، نه از نسل امام حسین(ع)؛ چنان‌که اعتقاد شیعه بر آن است. «المجمع الفقهی الاسلامی»، وابسته به «رابطه العالم الاسلامی» مستقر در مکه، طی فتوایی به قلم شیخ محمد منتصر کتانی در تاریخ ۱۳۹۶/۱۰/۲۳ ق رسماً حسنی بودن مهدی موعود را اعلام کرد. اکنون حدیث پیش گفته را در شش نکته برمی‌رسیم:
یکم. در نسخه‌ای از سنن ابوداوود که نزد محمد جزری شافعی دمشقی (متوفای ۸۳۳ق) بوده، به جای لفظ «حسن»، واژه «حسین» ضبط شده است. از این رو، جزری می‌گوید: «حق آن است که مهدی، طبق تصریح امیرالمؤمنین علی، از نسل حسین است». آنگاه خبر را نقل کرده، می‌افزاید: «ابوداوود حدیث را این چنین در سنن خود آورده و در برابر آن سکوت کرده است»[۱۹]. نیز در برخی از نسخه بدل‌های عقدالدرر، عبارت نظر علي إلى الحسين ثبت شده[۲۰]، و سید صدرالدین صدر نیز همین نسخه را در اختیار داشته است[۲۱]. بر این پایه، احتمال تصحیف «حسین» و تبدیل آن به «حسن» جدی است.
دوم. این حدیث از نظر سند «مقطوع» است؛ زیرا ابو اسحاق (اسحاق سبیعی)، به دلیل کمی سن، حتی یک حدیث هم از امام علی(ع) نشنیده است[۲۲].
سوم. حدیث پیش گفته «مجهول السند» است؛ چراکه ابوداوود می‌گوید: «از هارون بن مغیره به من خبر رسید». راویان پیش از ابن مغیره نامعلوم، و در نتیجه، این روایت «مجهوله» است، و به اجماع علما قابل استناد نیست.
چهارم. اخباری در کتب روایی اهل سنت با همین سیاق وارد شده است که با حدیث یاد شده تعارض دارند و در آنها تصریح گردیده که امام مهدی(ع) از فرزندان حسین بن علی(ع) است[۲۳].
پنجم. حتی با چشم‌پوشی از همه این اشکالات و بر فرض صحت حدیث پیش گفته و پذیرش مفاد آن، خللی به اعتقاد امامیه درباره نسب امام مهدی(ع) وارد نمی‌شود؛ زیرا آن حضرت از نسل دختری امام حسن مجتبی(ع) به شمار می‌آید، و همسر امام سجاد(ع) و مادر امام باقر(ع)، کسی جز فاطمه دختر امام مجتبی(ع) نبوده است. بنابراین، چنان‌که پیامبر اسلام(ص) مهدی(ع) را که از نسل دختری ایشان است، فرزند خود و از نسل خویش معرفی کرده، اگر امام مجتبی(ع) نیز ولی عصر(ع) را فرزند خود و از نسل خویش معرفی می‌کرد، صحیح بود. بدین ترتیب، امام مهدی(ع) از پیامبراکرم(ص) و امام حسن مجتبی(ع) یکسان نسب می‌برد، و می‌توان آن حضرت را هم از نسل امام حسین(ع) و هم از نسل امام حسن(ع) دانست.
ششم. جعلی بودن این حدیث نیز احتمالی جدی است؛ چون «حسنیون» معتقد بودند که مهدی موعود، محمد بن عبدالله بن حسن مثنی، چهارمین نسل از اولاد امام مجتبی(ع) است. از این‌رو، ممکن است اینان با هدف نیل به اغراض سیاسی و گروهی خود، این حدیث را جعل کرده باشند؛ چنان‌که مطامع دنیوی عباسیان، ایشان را برا آن داشت که درباره نسب امام مهدی(ع)، حدیث زیر را جعل کنند و به پیامبر نسبت دهند: «مهدی از فرزندان عمویم عباس است»[۲۴].[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه، ج۳، ص۲۷۸؛ ابن حنبل، احمد، المسند، ج۱، ص۸۴.
- ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنز العمال، ج۱۴، ص۵۸۷، ح۳۹۶۶۳.
- ↑ شیخ صدوق، اکمال الدین، ج۱، ص۳۰۳؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۲، ص۲۲۹.
- ↑ علی‌زاده، مهدی، مقاله «موعود جهانی»، دانشنامه امام علی ج۳ ص ۲۷۶.
- ↑ نیسابوری، محمد بن قتال، روضه الواعظین، ج۲، ص۲۶۶؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶.
- ↑ نعمانی، ابن ابی زینب، کتاب الغیبه، باب ۱۳، ص۲۱۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۹.
- ↑ شیخ صدوق، اکمال الدین، ج۲، ص۶۵۳؛ طبرسی فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۴؛ راوندی، قطب الدین، الخرائج والجرائح، ج۳، ص۱۱۴۹.
- ↑ علی‌زاده، مهدی، مقاله «موعود جهانی»، دانشنامه امام علی ج۳ ص ۲۷۶.
- ↑ نعمانی ابن ابی زینب، کتاب الغیبه، باب ۱۳، ص۲۱۲؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۱۵.
- ↑ ابن خلدون، عبد الرحمن، المقدمه، ص۳۱۳؛ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۲، ص۴۳۸، ح۷۴۸۹؛ ابوداوود سجستانی، سلیمان، السنن، ج۴، ص۱۰۷، ح۴۲۸۳.
- ↑ ابن حماد، نعیم، الفتن، ج۱، ص۳۷۵، ح۱۱۱۷؛ متقی هندی، علاء الدین علی، کنز العمال، ج۱۴، ص۵۹۱، ح۳۹۶۷۵.
- ↑ محدث نوری، حسین، نفس الرحمن، باب ۱۱، ص۴۳۰؛ جمال الدین الشامی، یوسف بن حاتم، الدرالنظیم، ۷۵۴-۷۵۳.
- ↑ شیخ صدوق، اکمال الدین، ج۱، ص۳۰۴؛ عروسی حویزی، عبد علی، نور الثقلین، ج۵، ص۲۷۱.
- ↑ جوهری، ابن عیاش، مقتضب الأثر، ص۳۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۱۰.
- ↑ جوهری، ابن عیاش، مقتضب الأثر، ص۳۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۱، ص۱۱۰.
- ↑ علی‌زاده، مهدی، مقاله «موعود جهانی»، دانشنامه امام علی ج۳ ص ۲۷۷.
- ↑ ابوداوود سجستانی، السنن، ج۴، ص۱۰۸، ح۴۲۹۰.
- ↑ مقدسی، یوسف بن یحیی، عقدالدرر، ص۴۵؛ جزری، ابوالسعادات مبارک بن محمد، جامع الاصول، ج۱۱، ص۵۰-۴۹، ح۷۸۱۴؛ متقی هندی، کنز العمال، ج۱۳، ص۶۴۷، ح۳۷۶۳۶؛ ابن حماد الفتن، ج۱، ص۳۷۵-۳۷۴، ح۱۱۱۳.
- ↑ جزری دمشقی، محمد بن محمد، أسمی المناقب فی تهذیب أسنی المطالب، ص۱۶۸-۱۶۵.
- ↑ مقدسی سلمی، عقدالدرر ص۴۵.
- ↑ صدر، سید صدرالدین، المهدی، ص۶۸.
- ↑ منذری، عبدالعظیم، مختصر سنن ابی داوود، ج۶، ص۱۶۲، ح۴۱۲۱؛ مزی، جمال الدین یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۲ ص۱۰۶، ح۴۴۰۰.
- ↑ ابن قیم جوزیه، المنار المنیف، ص۱۴۸؛ جوینی خراسانی، محمد فرائد السمطین، ج۲، ص۳۲۵.
- ↑ سیوطی، جلال الدین، الجامع الصغیر، ج۲، ص۶۷۲، ح۹۲۴۲؛ شارح الجامع الصغیر، نیز چون مؤلف آن، این حدیث را «ضعیف» شمرده است. ر.ک: مناوی، عبدالرؤوف، فیض القدیر، ج۶، ص۲۷۸، ح۹۲۴۲.
- ↑ علی‌زاده، مهدی، مقاله «موعود جهانی»، دانشنامه امام علی ج۳ ص ۲۷۸.