مالکیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = مالکیت

}}

[[پیامبران]] و [[پیامبر اسلام]] نافی [[مالکیت]] [[مردم]] نیستند و آن‌چه در میان [[مردم]] وسیله تلاش و کوشش است، [[نفی]] نمی‌کنند؛ بلکه برای تحقق [[عدالت]] در تلاش برای [[حفظ]] [[اموال]] خصوصی و عمومی [[جامعه]] هستند. اینک به آن دسته از آیاتی اشاره می‌شود که به ظاهر ناظر به [[اموال عمومی]] مانند [[انفال]] و فیء است، اما در [[حقیقت]] به هر دو جهت اشاره دارد. اما این که این [[اموال عمومی]] [[مال]] [[خدا]] و [[پیامبر]] است، چون با لام اختصاص ذکر می‌شود، در حالی که برای یتامی، [[مساکین]] و [[ابن سبیل]] این لام نیامده است: {{متن قرآن|لِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}<ref>«از آنِ خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref>.

#{{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}<ref>«از تو از انفال می‌پرسند بگو: انفال از آن خداوند و پیامبر است پس، از خداوند پروا کنید و میانه خود را سازش دهید و اگر مؤمنید از خداوند و پیامبرش فرمان برید» سوره انفال، آیه ۱.</ref>.

#{{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره انفال، آیه ۴۱.</ref>.

'''نتیجه''': در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

# [[مالکیت]] بر [[انفال]]، از آن [[خدا]] و [[پیامبر]] در جهت [[تحفظ]] بر [[اموال عمومی]] و چیره نشدن [[ثروتمندان]] بر [[اموال عمومی]] است: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ...}}؛

# [[وجوب اطاعت]] از [[حکم خدا]] و [[پیامبر]] درباره [[مالکیت]] و تقسیم [[انفال]]: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}؛

# [[مالکیت]] بر “فئ” از آن [[خداوند]]، [[پیامبر]] و [[جانشینان]] او: {{متن قرآن|وَمَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْهُمْ... وَلَكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ... * مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى...}}.

#{{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«و دارایی‌های همدیگر را میان خود به نادرستی مخورید و آنها را (با رشوه) به سوی داوران سرازیر نکنید تا بخشی از دارایی‌های مردم را آگاهانه به حرام بخورید» سوره بقره، آیه ۱۸۸.</ref>. '''نکته''': {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ}} از تعبیر و ترکیب فشرده این [[آیه]] دو اصل [[اقتصاد]] [[قرآنی]] استفاده می‌شود: ۱. اصل [[مال]]، به وضع اولی، از آن همه [[مردم]] و باید در بین باشد نه در سویی و برای طبقه‌ای. ۲. چون چنین است هر گونه [[تصرف]] خاص و کشیده شدن در جهتی باید منشأ تعلقی داشته باشد به [[حق]] یا به [[باطل]]. تعلق و [[تصرف]] به [[حق]] در حد [[ضرورت]] و احتیاج یا به سبب ایجاد سودمندی و [[ارزش]]، یا مبادلاتی است که بر این اساس و برای [[خدمت]] به دیگران که صاحبان اولی مالند انجام می‌گیرد و [[شریعت اسلام]] حدود آنها را مشخص نموده. و جز این، [[خوردن]] و [[تصرف]]، به [[باطل]] و منهی است: {{متن قرآن|وَلَا تَأْكُلُوا}} در [[مقام]] بیان است: هر چه که حقی ایجاد ننماید و یا [[تصرف]] [[مضر]] به [[اجتماع]] و افراد باشد - چون [[ربا]] و [[حیله]] و قمار و [[احتکار]] و دزدی محکوم است<ref>رجوع شود به کتاب اسلام و مالکیت.</ref>، و از نظر [[برتر]] [[قرآن]]. [[مالکیت]] به [[حق]] و [[حقیقی]] از آن [[خداوند]]، و [[حق]] بهره‌مندی و انتفاع برای [[بندگان]] است در حد احتیاج و [[خدمت]] و کار - مانند میهمان و واجب‌النفقه و خدمتکار [[صدیق]] {{متن قرآن|وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ}} استعاره بلیغی از کشیدن و جذب کردن [[اموال]] با خود و آسان سرازیر کردن به سوی [[حکام]] است: و حال آن‌که اموالی را که به [[باطل]] جمع و [[تصرف]] می‌کنید از خلال و درون [[زندگی]] توده‌های [[مردم]]، دلو دلو بالا می‌آورید و به سوی [[چاه]] [[حکّام]] سرازیر می‌نمایید. - الحکام - ظاهر در معنای عرفی و ناظر به طبقه خاصی می‌باشد که [[حاکم]] به معنای [[قاضی]] جزء و وابسته به آن است. چون در [[نظام اجتماعی]] [[اسلام]] طبقه‌ای بعنوان قشر [[حاکم]] آن هم وابسته و همدست باطل‌خورها، نیست، جمله [[حالیه]]{{متن قرآن|وَتُدْلُوا بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ}} اعلام خطری است از پدید آمدن چنین قشر حاکمی؛ زیرا از نظر عالی [[اسلامی]]، [[حکومت]] از آن [[شریعت الهی]] است که [[مظهر]] [[اراده]] و [[حاکمیت]] [[خداوند]] می‌باشد: {{متن قرآن|إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ}}<ref>«داوری جز با خداوند نیست» سوره انعام، آیه ۵۷.</ref> و [[امام]] و [[خلیفه]] [[اسلامی]] [[مسئولیت]] و [[نظارت]] بر اجراء دارد. پیدایی طبقه‌ای به عنوان [[حاکم]] نه از جانب [[خدا]] و نه مصوب [[آیین]] او می‌باشد. این مجتمع واژگون است که نخست میدان باطل‌خواران و سود پرستان در آن باز می‌شود و سپس تصادم و تضاد میان آکل و مأکول و حق‌بران و حق‌بردگان و رقابت در میان سودپرستان در می‌گیرد آن‌گاه نطفه طبقه‌ای به عنوان [[حاکم]] در درون آن بسته و [[تکوین]] می‌شود و بروز و [[سلطه]] می‌یابد تا [[تعادل]] قوا و [[منافع]] سودجویان را نگه دارد و هر چه [[سودجویی]] و دست اندازی سودجویان بیشتر گردد، ریشه و [[فروع]] طبقه [[حاکم]] محکم‌تر و وسیع‌تر می‌شود: {{متن قرآن|لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ}} سرازیر می‌کنید آن [[اموال]] مشترک را به سوی [[چاه]] [[حکّام]] تا شما یا با همدستی [[حکام]] قسمت خاصی از [[اموال]] [[مردم]] را با [[ستم]] و [[گناه]] بخورید. این مرحله [[تکامل]] یافته از طبقه سودپرست و [[همکاری]] آن با قشر [[حاکم]] است: طبقه سودجو با خوردن [[اموال عمومی]] بباطل بنیه می‌گیرد -[[خوردن]] به [[باطل]] اعم از خوردن بستم و [[گناه]] {{متن قرآن|بِالْإِثْمِ}} است، زیرا همین که در [[اموال]] مشترک، [[تصرف]] به [[حق]] و در حد [[استحقاق]] نباشد، اکل به [[باطل]] می‌باشد - این طبقه برای [[حمایت]] خود اموالی را به [[چاه]] [[حکام]] سرازیر می‌نمایند تا آن‌که خود [[قدرت]] می‌یابد و قشر [[حاکم]] شکل می‌گیرد. در این مرحله سهم خاصی از [[اموال]] [[مردم]] را برای نگه‌داری و [[سلطه]] خود و قشر [[حاکم]] و به عنوان‌های گوناگون جدا می‌کنند: {{متن قرآن|لِتَأْكُلُوا فَرِيقًا مِنْ أَمْوَالِ النَّاسِ}} و بیش از باطل‌خوری دست به [[ستم]] و سرمایه‌سوزی دیگران باز می‌کنند: {{متن قرآن|بِالْإِثْمِ}} آن هم با [[علم]] و [[آگاهی]] و برنامه شکل یافته: {{متن قرآن|وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>پرتوی از قرآن، ج۲، ص۷۵.</ref>.

#{{متن قرآن|وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«و به مال یتیم نزدیک نشوید جز به گونه‌ای که (برای یتیم) نیکوتر است تا به برنایی خود برسد و پیمانه و ترازو را با دادگری، تمام بپیمایید؛ ما بر کسی جز (برابر با) توانش تکلیف نمی‌کنیم؛ و چون سخن می‌گویید با دادگری بگویید هر چند (درباره) خویشاوند باشد؛ و به پیمان با خداوند وفا کنید؛ این است آنچه شما را بدان سفارش کرده است باشد که پند گیرید» سوره انعام، آیه ۱۵۲.</ref>.

'''نتیجه''': در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

# [[خداوند]] خطاب به افراد با [[ایمان]] می‌گوید: ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید [[اموال]] یکدیگر را به [[باطل]] و از طرق [[نامشروع]] نخورید {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ}} بنابراین، هر گونه [[تجاوز]]، تقلب، [[غش]]، معاملات ربوی، معاملاتی که حد و حدود آن کاملاً مشخص نباشد، خرید و فروش اجناسی که فایده منطقی و عقلایی در آن نباشد، خرید و فروش وسایل [[فساد]] و [[گناه]]، همه در تحت این [[قانون]] کلی قرار دارد. مگر این که [[تصرف]] شما در [[اموال]] دیگران از طریق تجارتی باشد که با [[رضایت]] شما انجام می‌گیرد {{متن قرآن|إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ}}؛

== منابع ==

{{پانویس}}