مهدی (لقب): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۴

مقدمه

پیشوای دوازدهم شیعه و آخرین جانشین پیامبر خدا که همنام رسول خداست و از القاب اوست: مهدی، قائم، منتظَر، صاحب الزمان، حجت و ولی عصر.

حضرت مهدی(ع) در سال ۲۵۵ هجری، روز نیمه شعبان در سامرا چشم به جهان گشود. تولد او را حضرت محمد(ص) و امامان دیگر پیشگویی کرده و وعده آمدنش را داده بودند. از این رو، حاکمان ستمگر از تولد نوزادی که ستم و ظالمان را از بین برده، جهان را پر از عدل خواهد ساخت، در هراس بودند. پدرش امام حسن عسکری(ع) ولادت او را بجز از چند نفر یاران و نزدیکان خاص، از مردم پنهان داشت.

حضرت مهدی(ع) پنج ساله بود که امام عسکری از دنیا رفت. مأموران خلیفه که از وجود او باخبر شده بودند برای دستگیری او به خانه امام ریختند، اما هر چه گشتند، او را نیافتند. از آن پس آن حضرت پنهان شد و از طریق چهار نماینده (معروف به نواب اربعه) با شیعیان در ارتباط بود. این مدت که تا سال ۳۲۹ هجری به مدت ۶۹ سال طول کشید، "غیبت صغری" نام دارد. با فوت چهارمین نماینده، دورانِ "غیبت کبری" آغاز شد که تا کنون ادامه دارد و نماینده خاصی میان مردم ندارد و از چشم‌ها پنهان است، تا روزی که به فرمان خدا ظهور کند و جهان را پر از عدل و داد کند. در این دوره مردم وظیفه دارند به عالمان دین و فقها مراجعه و به فتوای آنان عمل کنند.

غیبت امام زمان و عمر طولانی او به قدرت خداوند است و در "عصر غیبت"، شیعیان منتظر روز ظهور اویند و "انتظار" را به عنوان عاملی سازنده و امیدبخش به آینده‌ای خوب و روشن برای بشریت، عبادت می‌شمارند. مفهوم انتظار یک موعود برای نجات جهان و مردم از بی‌عدالتی‌ها، در همه ادیان پیشین نیز وجود داشته است. اعتقاد به حضرت مهدی(ع) مخصوص شیعه نیست، بلکه روایاتی که در کتب مذاهب دیگر اسلام است، به آن تصریح کرده و تعدادی از دانشمندان اهل سنت نیز در این باره کتاب نوشته و روایات آن را گردآوری کرده‌اند. از این موضوع با عنوانِ "مهدویت" یاد می‌شود.

تکلیف منتظران در دوران غیبت، زمینه‌سازی برای ظهور است و این حرکت زمینه‌ساز، جز با اصلاح جامعه و مبارزه با فساد و ستم فراهم نمی‌شود^[۱].

پرسش‌های وابسته

منابع

محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی

پانویس

↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۲۷.

[1] محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۲۷.

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت/بالا}}
+{{مدخل مرتبط
-{{مهدویت}}
+| موضوع مرتبط = القاب امام مهدی
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط = [[مهدی در معارف مهدویت]]
+| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
+}}
-==مقدمه==
+== مقدمه ==
-*یکی از مشهورترین [[القاب]] [[امام مهدی|قائم آل محمد]]{{صل}}، مهدی است. مهدی اسم مفعول و به معنای ره‌یافته است.
+پیشوای دوازدهم [[شیعه]] و آخرین [[جانشین پیامبر خدا]] که همنام [[رسول]] خداست و از [[القاب]] اوست: [[مهدی]]، [[قائم]]، [[منتظَر]]، [[صاحب الزمان]]، [[حجت]] و [[ولی عصر]].
-*[[مهدویت]] نیز از همین ریشه است.
-*[[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} مشهورترین نام آن حضرت نزد [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنّی]] است. البته گاهی نیز در معنای فاعلی، به معنای [[هدایت کننده]] به کار می‏‌رود. [[محمد بن عجلان]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: " و [[قائم]] را از آن‏‌رو مهدی گفته‏‌اند که [[مردم]] را به آیینی که از دست داده‌‏اند، [[هدایت]] می‏‌کند .... "<ref>  شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۸۳، ح ۲</ref>
-*اما آنچه بیشتر در [[روایات]] آمده، همان معنای نخست است. [[امام باقر]]{{ع}} در این‏ باره فرمود: " به درستی که مهدی نامیده شد به سبب این‏که به امر مخفی [[هدایت]] می‌‏شود. او [[تورات]] و سایر کتاب‌‏های الهی را از غاری در [[انطاکیه]] بیرون خواهد آورد"<ref>{{عربی|" فَإِنَّمَا سُمِّيَ‏ الْمَهْدِيَ‏ لِأَنَّهُ‏ يُهْدَى‏ لِأَمْرٍ خَفِيٍ‏ يَسْتَخْرِجُ‏ التَّوْرَاةَ وَ سَائِرَ كُتُبِ‏ اللَّهِ‏ مِنْ‏ غَارٍ بِأَنْطَاكِيَّةَ ‏‏‏ ‏"}}، شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۱، ح ۳؛ نعمانی، الغیبة، ص ۲۳۷، ح ۲۶</ref>.
-*[[امام صادق]]{{ع}} نیز هنگامی که پرسیدند: "چرا مهدی، مهدی نامیده شده است؟ فرمود: به [[دلیل]] این‏که به تمام امور [[پنهان]] [[هدایت]] می‌‏شود"<ref> {{عربی|" لِأَنَّهُ‏ يُهْدَى‏ إِلَى‏ كُلِ‏ أَمْرٍ خَفِي‏‏‏‏ ‏"}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۷۱؛ نعمانی، الغیبة، ص ۲۳۷</ref>.
-*[[لقب مهدی]] به آخرین [[امام]] اختصاص ندارد و بقیه [[امامان]]{{عم}} نیز مهدی هستند<ref>{{عربی|" مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً، أَوَّلُهُمْ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ عَلِيُ‏ بْنُ‏ أَبِي‏ طَالِبٍ‏ وَ آخِرُهُمُ‏ التَّاسِعُ‏ مِنْ‏ وُلْدِي‏‏"}}، شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السّلام، ج ۱، ص ۶۸، ح ۳۶</ref>؛ ولی فقط از [[آخرین پیشوا]] به مهدی یاد شده است<ref>  ر.ک: الصنعانی، المصنف، ج ۱۱، ح ۲۰۷۷۳؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۳۰، ح ۴۰۸۵، ۴۰۸۶، ۴۰۸۷، ۴۰۸۸؛ سنن ابو داود، ج ۴، ص ۱۰۷، ح ۲۴۸۵</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۳۰ - ۴۳۱.</ref>.
-==مهدی در موعودنامه==
-*از مشهورترین لقب‌های [[امام زمان]] {{ع}} است. درباره علت نامیده شدن آن حضرت با این [[لقب]]، روایت‌های مختلفی ذکر شده است. حضرت [[امام محمد باقر]] {{ع}} می‌فرمایند: هنگامی که مهدی ما [[قیام]] کند، ثروت‌ها را به‌طور مساوی تقسیم و در [[جامعه]] به [[عدالت]] و [[دادگری]] [[رفتار]] می‌کند. هرکس از او [[اطاعت]] کند از [[خداوند]] [[اطاعت]] کرده است و هرکس او را [[نافرمانی]] کند از [[خدا]] [[نافرمانی]] کرده است. و آن حضرت را "مهدی" نامیده‌اند چون به امور [[پنهان]] و نهانی [[هدایت]] می‌گردد<ref>اثبات الهداة، ج ۷، ص ۱۱۰ و ۱۶۹.</ref>.
-*درباره امور نهانی که آن حضرت به آن‌ها [[هدایت]] می‌شود و یا [[هدایت]] می‌کند، باتوجه به تعابیر [[روایات]] نظرات چندی بیان شده است. از آن‌جا که در دوره [[غیبت]] مخصوصا [[دوران غیبت کبری]] در اثر پیدا شدن تبلیغات ضددینی و تفسیرها و برداشت‌های نامناسب از [[احکام دین]] و نفوذ [[خرافات]] و اندیشه‌های غلط‍‌ غیردینی به اصول و [[تعالیم]] اصیل [[اعتقادی]]، [[مردم]] [[دین]] اصلی و حتی [[قرآن]] اصلی را فراموش خواهند کرد، آن حضرت [[پس از ظهور]]، [[قرآن]] اصیل و [[احکام واقعی]] [[اسلام]] را از لابلای آن‌همه تحریفات و تفسیرهای نادرست بیرون خواهند کشید، به‌گونه‌ای که حتی [[مردم]] گمان خواهند کرد که ایشان یک [[دین]] و [[آیین]] جدیدی را مطرح می‌کنند. به این مناسبت آن حضرت را مهدی می‌گویند.
-*[[پیامبر اکرم]] {{صل}} در این‌باره می‌فرمایند: دوازدهمین فرزندم به‌گونه‌ای [[غایب]] خواهد شد که اصلا دیده نخواهد شد و در این دوره [[غیبت]]، وقایع [[سختی]] رخ خواهد داد. در نتیجه طولانی شدن این دوره، زمانی خواهد آمد که از [[اسلام]] جز اسمی و از [[قرآن]] جز رسم و خطی اثری باقی نخواهد ماند. در آن موقع [[خداوند متعال]] به وی اجازه خواهد داد تا [[قیام]] کند. آن‌گاه به وسیله او [[اسلام]] را تقویت و تجدید خواهد کرد<ref>منتخب الاثر، ص ۹۸.</ref>. برطبق این دیدگاه چون [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[مردم]] را به حقایق [[پنهان]] شده دینی [[راهنمایی]] خواهند کرد او را مهدی می‌گویند.
-*دیدگاه دیگر این است که [[قائم]] [[آل محمد]] {{صل}} را از این‌رو مهدی می‌گویند که [[مردم]] را به اموری که بر آن‌ها پوشیده است [[راهنمایی]] خواهد کرد. وی [[پس از ظهور]]، جهت [[ارشاد]] [[پیروان ادیان]] دیگر [[کتاب‌های آسمانی]] [[تحریف]] نشده، آن‌ها را به آنان نشان خواهد داد و از این طریق آنان را با [[دین]] اصیل خودشان آشنا خواهد ساخت و براساس همان [[احکام]] تحریف‌نشده [[آیین]] خودشان، با آنان [[رفتار]] خواهد کرد. در روایتی می‌خوانیم: از جمله کارهای حضرت [[امام زمان]] {{ع}} [[پس از ظهور]] این است که [[تورات]] اصلی و [[انجیل]] اصلی و سایر کتاب‌های [[انبیای گذشته]] را از یک مخفیگاه خارج خواهد ساخت<ref>بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۲۹.</ref>. دیدگاه دیگر این است که آن حضرت [[پس از ظهور]]، [[مردم]] را در تمام زمینه‌هایی که به [[بیراهه]] رفته‌اند [[ارشاد]] خواهند کرد تا به شیوه‌های درست دست یابند؛ چون [[انحرافات]] [[دوران غیبت]] تنها در [[احکام دینی]] نیست، چرا که در اثر [[جهل]] و [[ناآگاهی]] در عرصه‌های [[سیاسی]]، علمی و صنعتی نیز [[مردم]] دچار اشتباهات زیادی می‌شوند. طرفداران این برداشت نیز به برخی از [[روایات]] که مشتمل بر تعابیر خاصی هستند، [[تمسک]] می‌جویند. به‌عنوان مثال از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] شده است که فرموده‌اند: آن حضرت را مهدی می‌گویند چون [[مردم]] را به اموری که گم کرده‌اند، [[هدایت]] می‌کند<ref>اثبات الهداة، ج ۷، ص ۱۱۰.</ref>. این تعبیر شامل [[انحراف]] [[سیاسی]]، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیز می‌شود.
-*نتیجه آن‌که می‌توان گفت: چون [[امام زمان]] {{ع}} به [[برکت]] [[علم]] بی‌نظیری که دارد، [[مردم]] را در تمام عرصه‌های حیات فردی و اجتماعی و علمی و دینی به راه صحیح [[هدایت]] خواهد کرد و آن‌ها را از تمام [[گمراهی‌ها]] [[نجات]] خواهد داد، به این مناسبت آن حضرت را "مهدی" می‌گویند.
-*البته در برخی [[روایات]] نیز به این نکته اشاره شده است که یکی از چیزهای مخفی که [[حضرت مهدی]] {{ع}} [[مردم]] را به آن [[هدایت]] خواهند کرد، ذخایر زیرزمینی و معادن است که شاید این [[لقب]] به این قبیل از عملکردهای [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز دلالت داشته باشد<ref>نشریه موعود، ش ۲۸، ص ۶۷.</ref>.
-*و اما واژه مهدی، اسم مصدر [[هدایت]] است و به معنی کسی است که به وسیله [[خدا]] [[هدایت]] شده باشد، و به همین معنی، برخی از [[پیامبران]] و بزرگان را بدون آن‌که [[مهدی موعود]] و [[منتظر]] پندارند، مهدی خوانده‌اند. [[حسان بن ثابت]] در قصیده خود، واژه مهدی را برای [[پیامبر]] {{صل}} به کار برده است. این واژه در حدیثی از [[پیامبر]] {{صل}} به همین معنی درباره [[حضرت امیر]] {{ع}} به کار رفته است<ref>آخرین امید، داود الهامی، ص ۲۰۷.</ref>. [[سنی‌ها]] اغلب، آن را برای [[چهار خلیفه]] بعد از [[پیامبر]] {{صل}} که آنان را "[[خلفاء]] الراشدون المهدیون" می‌گویند، به کار می‌برند<ref>سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۱۶.</ref>. [[شیعیان]] [[کوفه]]، عنوان مهدی را در مفهوم راه‌یافته و هدایت‌شده آن، درباره [[امام سجاد]] {{ع}} به کار برده‌اند.
-*به این معنی، همه [[امامان]] عنوان مهدی داشته‌اند، با این مفهوم که وظیفه‌شان [[هدایت مردم]] به سوی [[دین]] [[خداوند]] بوده است {{عربی|"و كلّنا نهدي الی دين الله"}} به همین جهت در کتب مربوط‍‌ به [[زیارات]]، تمام [[امامان]] {{عربی|"الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمَهْدِيُّونَ"}} اطلاق شده است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۳۷۱؛ التهذیب طوسی، ج ۶، ص ۱۱۴.</ref>. در روایتی از [[امام حسین]] {{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: "ما [[دوازده مهدی]] داریم، اول آن‌ها [[امیر المؤمنین]] {{ع}} و آخر آن‌ها نهمین [[فرزند من]] است..."<ref>بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۱۳۲.</ref>. ولی واژه مهدی در مفهوم نجات‌بخش آن، عنوان خاص [[امام دوازدهم]] [[شیعه]] است که در [[آخر الزمان]] [[ظهور]] می‌کند و در اصطلاح [[شرع]]، اطلاق مهدی به این مفهوم، به هیچ‌کس جز [[امام غائب]] صحیح نیست و حتی اطلاق آن به سایر [[امامان]] نیز درست نمی‌باشد<ref>آخرین امید، داود الهامی، ص ۲۱۰.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۱۳.</ref>.
-==مهدی در درسنامه==
+[[حضرت مهدی]]{{ع}} در سال ۲۵۵ هجری، [[روز]] [[نیمه شعبان]] در [[سامرا]] [[چشم]] به [[جهان]] گشود. تولد او را [[حضرت محمد]]{{صل}} و [[امامان]] دیگر [[پیشگویی]] کرده و [[وعده]] آمدنش را داده بودند. از این رو، [[حاکمان ستمگر]] از تولد نوزادی که [[ستم]] و [[ظالمان]] را از بین برده، جهان را پر از [[عدل]] خواهد ساخت، در [[هراس]] بودند. پدرش [[امام حسن عسکری]]{{ع}} ولادت او را بجز از چند نفر [[یاران]] و [[نزدیکان]] خاص، از [[مردم]] پنهان داشت.
-*یکی از مشهورترین [[القاب]] [[قائم آل محمد]]{{ع}}، مهدی است. "مهدی"، اسم مفعول و به معنای [[هدایت]] شده است. کلمه "[[مهدویت]]" نیز برگرفته از همین ریشه است. این واژه در بین [[اهل سنت]]، از شهرت بیشتری برخوردار است؛ به‌گونه‌ای که آن [[حضرت]] بیشتر با این واژه نزد آنها شناخته می‌شود. البته گاهی نیز در معنای فاعلی به معنای "هدایت‌کننده" به کار رفته است. [[محمد بن عجلان]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: "... و [[قائم]]{{ع}} را از آن جهت مهدی گفته‌اند که [[مردم]] را به آیینی که از دست داده‌اند، [[هدایت]] می‌کند..."<ref>الارشاد، ج ۲، ص ۳۸۳، ح ۲.</ref>. اما آنچه بیشتر در [[روایات]] آمده، همان معنای نخست است. [[امام باقر]]{{ع}} در این‌باره فرمود: "به درستی که مهدی نامیده شد؛ به جهت اینکه به امر مخفی [[هدایت]] می‌شود. او [[تورات]] و سایر کتاب‌های [[الهی]] را از غاری در [[انطاکیه]] بیرون خواهد آورد"<ref>علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۱، ح ۳؛ الغیبة، ص ۲۳۷، ح ۲۶.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} نیز در پاسخ پرسشی فرمود: {{متن حدیث|"لِأَنَّهُ يُهْدَى إِلَى كُلِّ أَمْرٍ خَفِيٍّ"}}<ref>کتاب الغیبة، ص ۴۷۱؛ الغیبة، ص ۲۳۷.</ref>؛ "به جهت‌ اینکه به تمامی امور [[پنهان]] [[هدایت]] می‌شود".
-*گفتنی است [[لقب]] "مهدی"، بیشتر درباره آن [[حضرت]] [[بعد از ظهور]] و [[قیام]] و [[لقب]] "[[قائم]]"، [[قبل از ظهور]] و [[قیام]] استفاده شده است. [[امام صادق]]{{ع}} درباره برخی از [[وقایع پس از ظهور]] می‌فرماید: "... ثم یأمر منادیا فینادی: هذا المهدی..."<ref>الغیبة، ص ۳۱۳، ح ۵.</ref>؛ "به منادی [[دستور]] داده خواهد شد؛ پس ندا در می‌دهد که این است مهدی". [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز فرمود: "[[پس از ظهور]] کسی نزد او آمده، می‌گوید: ای مهدی! به من عطا کن! و آن [[حضرت]] می‌فرماید: بگیر"<ref>الغیبة، ص ۹۲.</ref>. [[لقب مهدی]]، اگرچه اختصاص به [[آخرین امام]] ندارد و بقیه [[امامان]]{{عم}} نیز مهدی هستند؛ ولی تنها از پیشوای دوازدهم، به عنوان "مهدی" یاد شده است. این [[لقب]] از همان آغاز شکل‌گیری بحث "[[مهدویت]]"، بر زبان [[معصومین]]{{عم}} رایج بوده و در [[روایات]] فراوانی از [[پیامبر اکرم]]{{صل}}، این [[لقب]] بیان شده است. بنابراین در کتاب‌های [[اهل سنت]] نیز فراوان این [[لقب]] آمده است<ref>ر.ک: الصنعانی، المصنف، ج ۱۱، ح ۲۰۷۷۳؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۳۰، ح ۴۰۸۵، ۴۰۸۶، ۴۰۸۷، ۴۰۸۸؛ سنن ابو داود، ج ۴، ص ۱۰۷، ح ۲۴۸۵.</ref>.
+حضرت مهدی{{ع}} پنج ساله بود که [[امام عسکری]] از [[دنیا]] رفت. مأموران [[خلیفه]] که از وجود او باخبر شده بودند برای دستگیری او به خانه امام ریختند، اما هر چه گشتند، او را نیافتند. از آن پس آن حضرت پنهان شد و از طریق چهار نماینده (معروف به [[نواب اربعه]]) با [[شیعیان]] در ارتباط بود. این مدت که تا سال ۳۲۹ هجری به مدت ۶۹ سال طول کشید، "[[غیبت صغری]]" نام دارد. با فوت چهارمین نماینده، دورانِ "[[غیبت کبری]]" آغاز شد که تا کنون ادامه دارد و نماینده خاصی میان مردم ندارد و از [[چشم‌ها]] پنهان است، تا روزی که به [[فرمان خدا]] ظهور کند و جهان را پر از [[عدل و داد]] کند. در این دوره مردم [[وظیفه]] دارند به [[عالمان دین]] و [[فقها]] مراجعه و به فتوای آنان عمل کنند.
-*[[امام حسین]]{{ع}} فرمود: "[[دوازده مهدی]] از ما است: نخستین ایشان [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} بود و آخرین ایشان نهمین [[فرزند]] از [[نسل]] من است..."<ref>عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۶۸، ح ۳۶.</ref>. [[محمد بن عمران]] گفت: من از [[امام ششم]]{{ع}} شنیدم که می‌فرمود: "ما [[دوازده مهدی]] هستیم"<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص۲۳۵، ۲۳۶.</ref>.
+[[غیبت امام زمان]] و عمر طولانی او به [[قدرت خداوند]] است و در "عصر غیبت"، شیعیان [[منتظر]] روز ظهور اویند و "[[انتظار]]" را به عنوان عاملی سازنده و امیدبخش به آینده‌ای خوب و روشن برای [[بشریت]]، [[عبادت]] می‌شمارند. مفهوم انتظار یک [[موعود]] برای [[نجات]] جهان و مردم از [[بی‌عدالتی‌ها]]، در همه [[ادیان پیشین]] نیز وجود داشته است. [[اعتقاد به حضرت مهدی]]{{ع}} مخصوص شیعه نیست، بلکه روایاتی که در کتب [[مذاهب]] دیگر [[اسلام]] است، به آن تصریح کرده و تعدادی از دانشمندان [[اهل سنت]] نیز در این باره کتاب نوشته و [[روایات]] آن را گردآوری کرده‌اند. از این موضوع با عنوانِ "[[مهدویت]]" یاد می‌شود.
+[[تکلیف]] [[منتظران]] در دوران غیبت، [[زمینه‌سازی برای ظهور]] است و این حرکت زمینه‌ساز، جز با [[اصلاح جامعه]] و [[مبارزه با فساد]] و [[ستم]] فراهم نمی‌شود<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۲۷.</ref>.
 == پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان القاب امام مهدی}}
-== جستارهای وابسته ==
-{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}
-==منابع==
-* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
-* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']].
-* [[پرونده:136861.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۱ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۱''']].
-==پانویس==
+== منابع ==
-{{یادآوری پانویس}}
+{{منابع}}
-{{پانویس2}}
+# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
+{{پایان منابع}}
-{{امام مهدی}}
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
-[[رده:امام مهدی]]
+[[رده:کنیه‌ها و لقب‌های امام مهدی]]
-[[رده:مهدی]]
-[[رده:مدخل موعودنامه]]
-[[رده:اتمام لینک داخلی]]
-[[رده:مدخل]]