آیا قائم از القاب امام مهدی است؟ این لقب به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
«ایشان را قائم نام نهادند؛ چون قیام و انقلاب آن حضرت، بزرگ‌ترین انقلابی است که تاریخ بشری، آن را خواهد دید. امام زمان (ع)، حق و حقیقت را بر پا می‌دارد به طوری که باطل، ابداً در آن راهی پیدا نمی‌کند و این همان چیزی است که قیام او را از سایر قیام‌ها متمایز میکند؛ چون در تاریخ، بعضی افراد و نهضت‌های آنان ثبت شده است، ولی قیام و نهضت آنها در راه درست نبوده است؛ اما امام زمان (ع)، حق را بر پا می‌دارد و نه غیر آن. ابوحمزه ثمالی گفت: از امام محمد باقر (ع) پرسیدم: ای فرزندرسول خدا (ص)! آیا همگی شما، قائم به حق نیستید؟ جواب داد: بلی. گفتم: پس چرا قائم را قائم نام نهاده‌اند؟ امام جواب داد: از هنگامی که جدم حسین (ع) کشته شد، ملائکه به سوی خداوند ضجه می‌زنند و گریه می‌کنند؛ سپس خداوندائمهای- که از نسل حسین (ع) متولد می‌شوند- را به ملائکه نشان داد، آنها از این رویداد خوشحال شدند و دیدند که یکی از آنها در حالت ایستاده، نماز می‌خواند. خداوند فرمود: به همین علت، او قائم است که از آنها، یعنی قاتلان حسین (ع) انتقام می‌گیرد"[۱]»[۲].
«وجود مبارک حجة بن الحسن (ع) دارای القاب و اسامی متعددی است که هریک وجه خاصی از آن ذات کریم را بیان می‌دارد. از القاب مشهور حضرتش می‌توان به "قائم" اشاره‌ای ویژه داشت، زیرا این نام مبارک در روایاتی آمده است که گویای سر لطیفی است. برای تسمیه آن پیشوای منتظر به قائم وجوه متعددی ذکر گردیده که به برخی از آنها اشاره میشود:
از حضرت باقر (ع) پرسیدند: مگر همه شما قائم به حق نیستید؟ فرمود: آری. گفتند: پس چرا تنها دوازدهمین شما به این نام، نامیده شد؟ فرمود: آن هنگام که جدمان حسین (ع) به شهادت رسید، فرشتگان با اشک و آه، ضجه‌زنان گفتند: ای اله و ای سید ما! آیا نمی‌نگری که با بنده برگزیده و فرزند برگزیده تو چه می‌کنند؟ خداوند به آنان چنین وحی کرد: ای فرشتگان من آرام باشید! به عزت و جلالم سوگند! حتماً از آنها انتقام خواهم گرفت، هرچند مدت‌ها بگذرد؛ آن‌گاه پرده را کنار زد و امامان پس از حسین (ع) را به فرشتگان نمایاند؛ در میان آنان یکی ایستاده بود و نماز می‌خواند، پس خداوند به فرشتگان فرمود: با این شخص ایستاده (قائم) از آنها انتقام می‌گیرم"[۳].
بر اثر غیبت طولانی، یاد آن وجود مبارک از خاطره بسیاری از افراد محو و فراموش میشود و آن‌گاه حضرتش پس از این فراموشی ناگوار قیام میکند[۴].
او را از آن جهت قائم نامیدند که قیام به حق او در میان قیامائمه دیگر که همگی قائم به حق بودند از ویژگی خاصی برخوردار است: سُمی بالقائم لقیامه بالحق[۵].
در ویژگی قیام آن حضرت روایاتی هست از جمله حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) می‌گوید که به امام جواد (ع) عرض کردم که آرزو می‌کنم قائم آل محمد شما باشید و عدل و داد را در زمین بگسترانید. امام جواد (ع) فرمود که همه ما قائم به امر خدا و هدایت کننده به دین او هستیم؛ اما آن قائم که خداوند با او زمین را از اهل کفر و عناد در برابر حقپاک میکند و از عدل و داد پر می‌سازد، من نیستم؛ او همان است که ولادتش از مردم مخفی و شخصش غائب می‌گردد... هم نام و هم کنیهرسول خداست[۶]. نیز حضرت عبدالعظیم می‌گوید: تصمیم داشتم این مطلب را از حضرت جواد الائمه بپرسم که ایشان فرمود: قائم ما مهدی است که حتماً در غیبت به سر خواهد برد و باید منتظر ظهور آن حضرت بود و پس از ظهور باید از وی اطاعت کرد[۷]. این لقب، تنها به امام عصر (ع) تعلق دارد، گرچه قبلاً گفته شد که قیام به قسط از شرایط عمومی امامتمعصومان است:"فَلَعَمْرِي مَا الْإِمَامُ إِلَّا الْحَاكِمُ بِالْكِتَابِ الْقَائِمُ بِالْقِسْط"[۸]؛ "إِنَّمَا هُمُ الْأَئِمَّةُ الْقَوَّامُونَ بِدِينِ اللَّهُ "[۹]؛ اما لقب پرافتخار "قائم" از القاب اختصاصی حضرت بقیة الله است: "لَيُعِدَّنَ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ"[۱۰]؛ "يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِ الْقَائِمِ فَيَسْمَعُ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ ... وَ هُوَ صَوْتَ جَبْرَئِيلَ الرُّوحَ الْأَمِينُ"[۱۱] و تنها آن حضرت به عنوان "قائم آل‌محمد" شناخته میشود: "إِنْ أَدْرَكْتُ الْقَائِمَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ نَصَرْتُهُ"[۱۲]؛ "وَ مِنَّا الْمُصْطَفَى وَ الْمُرْتَضَى وَ مِنَّا يَكُونُ الْمَهْدِيُ قَائِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ"[۱۳]، به گونه‌ای که به شیوه‌ای پسندیده مرسوم گردیده است که هنگام ذکر این نام شریف شنوندگان به احترام آن حضرت و به یاد او قیام می‌کنند»[۱۴].
در روایت دیگری از امام جواد (ع) نیز سؤال شد: "چرا او را قائم مینامند؟" امام فرمود:چون پس از آن قیام میکند که از یادها رفته است و بیشتر معتقدان به امامتش [از اعتقاد به او] برگشته‌اند[۱۶]؛
«قائم یعنی قیام‌کننده و حضرت در برابر اوضاع سیاسی و انحرافات اجتماعی و دینی قیام می‌کنند و عالم را پر از عدل و داد می‌نمایند و قیام آن حضرت یک قیام جهانی است که همه اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، بشر را فرا می‌گیرد و وعده الهی را محقّق می‌سازد.
جالب است که شخصی از امام جواد (ع) همین سؤال را نمود، حضرت پاسخ دادند: "به جهت آنکه نام و یاد مهدی به فراموشی سپرده میشود و بعد از آن فراموشی او قیام میکند"[۱۸].
با عنایت به اینکه تمام معصومین (ع) دارای این صفت هستند، اما این لقب مخصوص امام زمان (ع) است و تقریباً در تمام احادیثی که نام ایشان را می‌برند، این لقب درباره وجود مقدسامام زمان (ع) به کار رفته است. در شرح این لقب سخنانی گفته شده است که به جهت اختصار، به چند سخن بسنده می‌کنیم:
۱. قیام و حمایت از دین:امام حسین (ع) فرمود: "مرد عربی پس از مسلمان شدن، از پیامبر (ص) پرسید: آیا پس از تو پیامبر هست؟ حضرت (ص) فرمود: نه، من خاتم پیامبران هستم، اما بدان که پس از من امامانی از نسل من خواهند بود که قائم به قسط می‌باشند و تعدادشان همان تعداد نقبای بنی اسرائیل می‌باشد. اولین نفر آنها علی بن ابی طالب است که امام و خلیفه پس از من و نُه نفر از صلب این است -و در همان حال دست به سینه‌ام گذارد- و قائم، نُهمین فرد از آنهاست که در آخر الزمان، برای دینقیام میکند، همان‌گونه که من در نخستین روز برای دین چنین کردم..."[۳۰].
۲. قیام به وسیله شمشیر: علقمه بن محمد حضرمی می‌گوید: از امام صادق (ع) خواستم نام امامان را به من بگوید. آن حضرت (ع) فرمود: از گذشتگان، علی بن ابی طالب، امام حسن، امام حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی، سپس خودم. عرض کردم: یا ابن رسول الله! پس از تو کیست؟ فرمود: من به فرزندم، موسیوصیت کردم که او پس از من است. عرض کردم: و پس از موسی چه کسی خواهد بود؟ فرمود: فرزند او علی است که رضالقب گرفته است و پس از او فرزندنش محمد و پس از محمد، فرزندش علی و پس از علی، فرزندش حسن و فرزندحسن، مهدی. سپس افزود: پدرم از پدرش، از جد خود، از علی (ع)، از پیامبر (ص) نقل کرده است که: "قائم ما هرگاه خروج کند، سیصد و سیزده نفر به عدد رزمندگان جنگ بدر، گرد او جمع می‌شوند. پس زمانی که ظهور او فرا می‌رسد، شمشیری در غلاف بوده و در مقابلش قرار دارد، فریاد بر می‌آورد: "قُمْ يَا وَلِيَّ اللَّهِ فَاقْتُلْ أَعْدَاءَ اللَّهِ"[۳۱]؛ برخیز،ای ولی خدا و دشمنانخدا را به قتل برسان!".
۳. قیام پس از بردن نام او:صقر بن ابی دلف می‌گوید: از ابوجعفر، امام جواد (ع) شنیدم که فرمود: "امام پس از من، فرزندم علی است، امر او امر من، گفتار او گفتار من و طاعت او طاعت من است. امام پس از او، فرزندش حسن است، امر او امر پدرش، گفتار او گفتار پدرش و طاعت او، طاعت پدرش می‌باشد". سپس سکوت کرد. عرض کردم: ای فرزندرسول خدا! چه کسی پس از حسن، امام خواهد بود؟ امام جواد (ع) به شدت گریست، سپس فرمود: "پس از حسن، فرزند او قائم به حق، اماممنتظر است". عرض کردم: یا ابن رسول الله! چرا به وی قائم گفته میشود؟ فرمود: "چون قیام میکند، پس از آنکه نام وی مرده باشد و بیشترین معتقدان به امامتش مرتد شده باشند"[۳۲].
ابوحمزه ثمالی می‌گوید: به ابوجعفرمحمد بن علی، باقر (ع) گفتم:ای فرزندرسول خدا! مگر همه شما قائم به حق نیستید؟ فرمود: چرا. گفتم: پس چرا حضرت مهدی (ع) قائم نامیده شده است؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: "هنگامی که جدم امام حسین (ع) به شهادت رسید، فرشتگان در درگاه خداوند به گریه و ضجه و ناله افتادند و گفتند: خدایا! تو درباره کسی که برگزیده و فرزند برگزیده‌ات را به قتل رسانده است، سکوت می‌کنی؟ ندا رسید: ای فرشتگانم! آرام باشید! قسم به عزت و جلالم! از آنها انتقام خواهم گرفت؛ اگرچه مدتی از این جرم و جنایت گذشته باشد. سپس حجاب‌ها را نسبت به فرزندانامام حسین (ع) از برابرشان کنار زد که فرشتگان با دیدن امامان از نسل امام حسین (ع) بسیار شاد و خرسند گشتند و در میان آنها یک نفر ایستاده و در حال نماز بود. ندا رسید: من به وسیله این قائم از آنها انتقام می‌گیرم"[۳۳].
از امام جواد (ع) نیز سؤال شد: چرا او را قائم مینامند؟ امام فرمود: چون پس از آن قیام میکند که از یادها رفته است و بیشتر معتقدان به امامتش برگشته‌اند[۴۲]. اما اینکه موقع سلام به امام زمان و رسیدن به نام مبارک قائم میایستیم؛ به جهت ابراز احترام و بزرگداشت نام و یاد آن حضرت و اظهار پیوند و انتظارظهور او است؛ یعنی، این کار در زمان امام صادق (ع) در میان شیعیان معمول بوده؛ حتی نقل شده است: در حضور امام رضا (ع) کلمه قائم ذکر شد، آن حضرت برخاست و دست بر سر نهاد و فرمود: "اللَّهُمَّ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَه"[۴۳]. امام صادق (ع) نیز فرموده است: سزاوار است که وقت برده شدن نام قائم (برای احترام)، بهپا خیزند و از خداوند تعجیل در فرجش را بخواهند[۴۴].
↑ناگفته نماند که امام صادق (ع) فرمود: همه ما امامانقائم هستیم، ولی آن قائم (امام دوازدهم (ع)) صاحب شمشیر (قدرت و حکومت) است و برنامه‌ای غیر از برنامه ما دارد؛ اثبات الهداة، ج ۷، ص ۱۲۷.
