جهاد با باغیان: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = جهاد | | موضوع مرتبط = جهاد | ||
| عنوان مدخل = جهاد با باغیان | | عنوان مدخل = جهاد با باغیان | ||
| مداخل مرتبط = [[جهاد با باغیان در | | مداخل مرتبط = [[جهاد با باغیان در فقه سیاسی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== | == معناشناسی == | ||
[[ | [[بغی]] به معنای [[تجاوز از حد]]، [[ظلم]] و تعدّی است، چه بر ضدّ شخص یا [[حکومت]] و والی. آنچه در فرهنگ دینی و در بُعد [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] مطرح است، [[بغی]] عبارت است از [[شورش]] و [[نافرمانی]] کسی یا گروهی نسبت به حکومت قانونی و شرعی به قصد ایجاد [[آشوب]] و به‌هم زدن اوضاع و [[امنیّت]]<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۹۰.</ref>. | ||
== | == جهاد با باغیان در قرآن == | ||
{{همچنین|بغی در قرآن}} | |||
[[باغی]] کسی است که به [[سرکشی]] در برابر [[امام]] [[معصوم]] و [[حکومت اسلامی]] و جنگ با آن بپردازد<ref>مصطلحات الفقه، ص۱۰۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۷، ص۵۴۷۸ ـ ۵۴۷۹.</ref>. افزون بر [[آیات]] عام جهاد<ref>فقه الصادق علیه السلام، ج ۱۳، ص۱۷، ۱۱۰.</ref> برخی آیات به جهاد با باغیان در صورت دست نکشیدن از [[طغیان]] [[فرمان]] داده‌اند: {{متن قرآن|فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ}}<ref>«با آن کس که ستم می‌کند جنگ کنید تا به فرمان خداوند باز گردد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref>. جواز یا [[وجوب]] جهاد با باغیان در [[فقه]] مشروط به شرایط خاصی است<ref>[[سید عباس رضوی|رضوی، سید عباس]]، [[جهاد - رضوی (مقاله)|مقاله «جهاد»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰]].</ref>. | |||
== مصادیق بغی == | |||
بارزترین مصداق [[بغی]]، [[شورش]] و طغیان علیه حاکم عادل است. با این حال، مصادیق متعددی دارد که از جمله مصادیق آن، [[تجاوز]] یک [[کشور اسلامی]] به [[کشور اسلامی]] دیگر است<ref>برای مطالعه بیشتر در این باره، ر.ک: محمدتقی مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، تدوین و نگارش محمدحسین اسکندری و محمدمهدی نادری قمی، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref>. بی‌شک یکی از مصادیق قطعی [[اهل بغی]]، [[حاکم]] جائری است که به [[حدود الهی]] و [[حقوق مردم]] [[تجاوز]] می‌کند. بنابراین [[آیه]] [[نورانی]] [[جهاد]] و مقابله با چنین حاکمی [[واجب]] است<ref>[[محمد علی میرعلی|میرعلی، محمد علی]]، [[اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت (کتاب)|اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت]]، ص ۱۰۹.</ref>. | |||
== بغی در زمان [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} == | |||
[[فتنه]] بغی در زمان [[حکومت]] [[امام علی|علی]] {{ع}} پیش‌آمد و [[پیمان]] شکنان [[بصره]] ([[ناکثین]]) و تجاوزکاران [[شام]] ([[قاسطین]]) و [[خوارج نهروان]] ([[مارقین]]) بر ضدّ [[حکومت مشروع]] [[امام علی|امیر مؤمنان]] {{ع}} شوریدند و با این [[بغی]]، [[تکلیف]] [[مبارزه]] با آنان و [[سرکوب]] [[شورشیان]] [[فتنه‌گر]] پیش‌آمد و [[حضرت امیر]] در سه [[جنگ]]، با [[فتنه‌انگیزان]] داخلی جنگید. مستمسک [[امام علی|امیر المؤمنین]] {{ع}} در [[جنگیدن]] با آنان، آیۀ [[قرآن]] بود که [[فرمان]] می‌دهد بر ضدّ گروهی که بر گروه دیگر [[ستم]] کند و [[اهل بغی]] باشد بجنگید تا به [[حکم خدا]] گردن بنهند و تابع [[حق]] گردد: {{متن قرآن|وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ...}}<ref>سوره حجرات، آیۀ ۹.</ref>. این نوع [[جهاد]] با کسانی که به ظاهر مسلمانند، امّا با [[حکومت حق]] و [[امام]] [[معصوم]] درمی‌افتند، جهادی است دشوار و [[پیامبر خاتم|رسول خدا]] {{صل}} به آن حضرت فرموده بود که من بر اساس تنزیل جنگیدم و تو بر اساس [[تأویل]] می‌جنگی. آنکه با [[امام علی|علی بن ابی طالب]] {{ع}} بجنگد، [[کافر]]، [[یاغی]]، خارج از [[دین]] و [[مخالف]] [[پیامبر]] است و خونش هدر و [[جنگ]] با او [[واجب]] است. این مضمونِ [[احادیث]] فراوانی است که از [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] {{صل}} [[نقل]] شده است<ref>ر.ک: بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۱۹ (باب حکم من حارب علیا امیر المؤمنین)، نیز بحث مبسوط فقهی آن از سوی علامه مجلسی، همان، ص ۳۲۷ تا ۳۴۲.</ref>، از جمله [[حدیث]]: {{متن حدیث|قوم یقاتلون علیّا و هو علی الحقّ و هم علی الباطل، یکون فی حقّ اللّه جهادهم...}}<ref>بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۰۵.</ref> به فرمودۀ [[امام باقر]] {{ع}}: {{متن حدیث|القتال قتالان: قتال الفئة الکافرة حتّی یسلموا، و قتال الفئة الباغیة حتّی یفیؤوا}}<ref>«دو گونه جنگ است، یکی جنگ با گروه کافر تا مسلمان شوند، دیگری جنگ با گروه بغی و تجاوزکار، تا از طغیان خویش برگردند و تسلیم شوند». بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۰۵.</ref>، از نظر [[فقهی]] نیز با گروه [[اهل بغی]]، اگر تشکیلات و [[سازماندهی]] داشته باشد باید جنگید و فراریانشان را باید تعقیب کرد و بر مجروحانشان هم تاخت و اسیرانشان را هم باید گشت، مگر آنکه [[عقبه]] و [[سازماندهی]] و تشکیلاتی نداشته باشند که دوباره جمع شوند و دست به [[شورش]] بزنند<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۱ باب ۲۴ تا باب ۲۷.</ref> کاری که [[امام علی|امیر المؤمنین]] در آن سه [[جنگ]] انجام داد، [[حجت]] برای دیگران است و [[تکلیف]] جهاد با اهل بغی را روشن می‌سازد<ref>در این زمینه ر.ک: "انقلاب تکاملی اسلام" جلال الدین فارسی، بحث مبسوط "جهاد داخلی بر ضدّ تجاوزکاران" ص ۶۸۹ به بعد.</ref>. | |||
[[نبرد]] آن حضرت با [[متجاوزان]] داخلی و شیوۀ عمل ایشان، هدف‌های زیر را تعقیب می‌کرد: | |||
# [[اثبات]] [[مشروعیت]] تصدّی خلافتش. | # [[اثبات]] [[مشروعیت]] تصدّی خلافتش. | ||
# | # اثبات [[مشروعیت]] ادامۀ آن. | ||
# | # اثبات روش [[تجاوز مسلحانۀ مخالفین]] ([[بغی]]) | ||
# | # اثبات اینکه کار او و پیروانش [[جهاد]] بر ضدّ تجاوزکاران مسلّح داخلی است | ||
#شناساندن ماهیت [[اعتقادی]] و سابقۀ [[کفر]] مخالفین | # شناساندن ماهیت [[اعتقادی]] و سابقۀ [[کفر]] مخالفین | ||
#معرفی هدف‌های ارتجاعی و [[جاهلی]] آنان | # معرفی هدف‌های ارتجاعی و [[جاهلی]] آنان | ||
#تفهیم اینکه [[امام]] درپی زدودن آثار [[ارتجاع]] [[منافقین]] و [[نبرد با اهل بغی]] است | # تفهیم اینکه [[امام]] درپی زدودن آثار [[ارتجاع]] [[منافقین]] و [[نبرد با اهل بغی]] است | ||
# [[جهاد بر ضدّ تجاوزکاران]] داخلی وظیفۀ هر مسلمان است و او [[پرچمدار]] و [[رهبر]] آن است و این [[رهبری]] از مختصّات [[امامت]] و [[رهبری]] مذهبی است | # [[جهاد بر ضدّ تجاوزکاران]] داخلی وظیفۀ هر مسلمان است و او [[پرچمدار]] و [[رهبر]] آن است و این [[رهبری]] از مختصّات [[امامت]] و [[رهبری]] مذهبی است<ref>انقلاب تکاملی اسلام، چاپ اول، ص ۷۰۴.</ref>. | ||
[[فرهنگ]] [[نبرد با اهل بغی]] و گروه تجاوزکار، با [[الهام]] از کلمات [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]]، جا افتاده بود و در [[جنگ صفین]]، وقتی [[عمار یاسر]] به [[شهادت]] رسید، [[مسلمانان]] که شنیده بودند [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] دربارۀ او فرموده بود {{ | |||
[[فرهنگ]] [[نبرد با اهل بغی]] و گروه تجاوزکار، با [[الهام]] از کلمات [[پیامبر خاتم|پیامبر اسلام]]، جا افتاده بود و در [[جنگ صفین]]، وقتی [[عمار یاسر]] به [[شهادت]] رسید، [[مسلمانان]] که شنیده بودند [[پیامبر خاتم|پیامبر خدا]] دربارۀ او فرموده بود {{متن حدیث|تقتله الفئة الباغیة}}<ref>الأصابه، ج 4 ص 472 (حدیث متواتر است، به نقل ۲۷ نفر از صحابه. موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۶ ص ۱۳۱).</ref> (گروه تجاوزکار او را می‌کشند) برایشان [[یقین]] شد که گروه [[شامیان]]، اهل بغی‌اند و [[نبرد]] با آنان [[حق]] و [[واجب]] است. در [[منابع حدیثی]] دیدگاه‌های کسانی همچون [[ابو ایوب انصاری]]، [[ابو سعید خدری]]، [[حذیفه]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[عمار یاسر]]، [[ام سلمه]]، [[پیشوایان اهل سنت]] آمده که [[نبرد امام علی]] {{ع}} را با آن گروه، [[نبرد با اهل بغی]] دانسته و [[امام علی|علی]] {{ع}} را در آن [[نبردها]] برحق شمرده‌اند<ref>ر.ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵ ص ۵۳.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۱۹۰.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۵۴: | خط ۶۱: | ||
[[رده:جهاد]] | [[رده:جهاد]] | ||
[[رده:بغی]] | |||
[[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جهاد است. جهاد با باغیان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جهاد با باغیان در فقه سیاسی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
بغی به معنای تجاوز از حد، ظلم و تعدّی است، چه بر ضدّ شخص یا حکومت و والی. آنچه در فرهنگ دینی و در بُعد اجتماعی و سیاسی مطرح است، بغی عبارت است از شورش و نافرمانی کسی یا گروهی نسبت به حکومت قانونی و شرعی به قصد ایجاد آشوب و به‌هم زدن اوضاع و امنیّت[۱].
جهاد با باغیان در قرآن
باغی کسی است که به سرکشی در برابر امام معصوم و حکومت اسلامی و جنگ با آن بپردازد[۲]. افزون بر آیات عام جهاد[۳] برخی آیات به جهاد با باغیان در صورت دست نکشیدن از طغیان فرمان داده‌اند: ﴿فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ﴾[۴]. جواز یا وجوب جهاد با باغیان در فقه مشروط به شرایط خاصی است[۵].
مصادیق بغی
بارزترین مصداق بغی، شورش و طغیان علیه حاکم عادل است. با این حال، مصادیق متعددی دارد که از جمله مصادیق آن، تجاوز یک کشور اسلامی به کشور اسلامی دیگر است[۶]. بی‌شک یکی از مصادیق قطعی اهل بغی، حاکم جائری است که به حدود الهی و حقوق مردم تجاوز می‌کند. بنابراین آیه نورانی جهاد و مقابله با چنین حاکمی واجب است[۷].
بغی در زمان امیرالمؤمنین(ع)
فتنه بغی در زمان حکومت علی (ع) پیش‌آمد و پیمان شکنان بصره (ناکثین) و تجاوزکاران شام (قاسطین) و خوارج نهروان (مارقین) بر ضدّ حکومت مشروع امیر مؤمنان (ع) شوریدند و با این بغی، تکلیف مبارزه با آنان و سرکوب شورشیان فتنه‌گر پیش‌آمد و حضرت امیر در سه جنگ، با فتنه‌انگیزان داخلی جنگید. مستمسک امیر المؤمنین (ع) در جنگیدن با آنان، آیۀ قرآن بود که فرمان می‌دهد بر ضدّ گروهی که بر گروه دیگر ستم کند و اهل بغی باشد بجنگید تا به حکم خدا گردن بنهند و تابع حق گردد: ﴿وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ...﴾[۸]. این نوع جهاد با کسانی که به ظاهر مسلمانند، امّا با حکومت حق و امام معصوم درمی‌افتند، جهادی است دشوار و رسول خدا (ص) به آن حضرت فرموده بود که من بر اساس تنزیل جنگیدم و تو بر اساس تأویل می‌جنگی. آنکه با علی بن ابی طالب (ع) بجنگد، کافر، یاغی، خارج از دین و مخالف پیامبر است و خونش هدر و جنگ با او واجب است. این مضمونِ احادیث فراوانی است که از پیامبر خدا (ص) نقل شده است[۹]، از جمله حدیث: «قوم یقاتلون علیّا و هو علی الحقّ و هم علی الباطل، یکون فی حقّ اللّه جهادهم...»[۱۰] به فرمودۀ امام باقر (ع): «القتال قتالان: قتال الفئة الکافرة حتّی یسلموا، و قتال الفئة الباغیة حتّی یفیؤوا»[۱۱]، از نظر فقهی نیز با گروه اهل بغی، اگر تشکیلات و سازماندهی داشته باشد باید جنگید و فراریانشان را باید تعقیب کرد و بر مجروحانشان هم تاخت و اسیرانشان را هم باید گشت، مگر آنکه عقبه و سازماندهی و تشکیلاتی نداشته باشند که دوباره جمع شوند و دست به شورش بزنند[۱۲] کاری که امیر المؤمنین در آن سه جنگ انجام داد، حجت برای دیگران است و تکلیف جهاد با اهل بغی را روشن می‌سازد[۱۳].
نبرد آن حضرت با متجاوزان داخلی و شیوۀ عمل ایشان، هدف‌های زیر را تعقیب می‌کرد:
- اثبات مشروعیت تصدّی خلافتش.
- اثبات مشروعیت ادامۀ آن.
- اثبات روش تجاوز مسلحانۀ مخالفین (بغی)
- اثبات اینکه کار او و پیروانش جهاد بر ضدّ تجاوزکاران مسلّح داخلی است
- شناساندن ماهیت اعتقادی و سابقۀ کفر مخالفین
- معرفی هدف‌های ارتجاعی و جاهلی آنان
- تفهیم اینکه امام درپی زدودن آثار ارتجاع منافقین و نبرد با اهل بغی است
- جهاد بر ضدّ تجاوزکاران داخلی وظیفۀ هر مسلمان است و او پرچمدار و رهبر آن است و این رهبری از مختصّات امامت و رهبری مذهبی است[۱۴].
فرهنگ نبرد با اهل بغی و گروه تجاوزکار، با الهام از کلمات پیامبر اسلام، جا افتاده بود و در جنگ صفین، وقتی عمار یاسر به شهادت رسید، مسلمانان که شنیده بودند پیامبر خدا دربارۀ او فرموده بود «تقتله الفئة الباغیة»[۱۵] (گروه تجاوزکار او را می‌کشند) برایشان یقین شد که گروه شامیان، اهل بغی‌اند و نبرد با آنان حق و واجب است. در منابع حدیثی دیدگاه‌های کسانی همچون ابو ایوب انصاری، ابو سعید خدری، حذیفه، عبدالله بن عمر، عمار یاسر، ام سلمه، پیشوایان اهل سنت آمده که نبرد امام علی (ع) را با آن گروه، نبرد با اهل بغی دانسته و علی (ع) را در آن نبردها برحق شمرده‌اند[۱۶].[۱۷]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۹۰.
- ↑ مصطلحات الفقه، ص۱۰۱؛ الفقه الاسلامی، ج ۷، ص۵۴۷۸ ـ ۵۴۷۹.
- ↑ فقه الصادق علیه السلام، ج ۱۳، ص۱۷، ۱۱۰.
- ↑ «با آن کس که ستم می‌کند جنگ کنید تا به فرمان خداوند باز گردد» سوره حجرات، آیه ۹.
- ↑ رضوی، سید عباس، مقاله «جهاد»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۰.
- ↑ برای مطالعه بیشتر در این باره، ر.ک: محمدتقی مصباح یزدی، جنگ و جهاد در قرآن، تدوین و نگارش محمدحسین اسکندری و محمدمهدی نادری قمی، ص۱۳۲-۱۳۳.
- ↑ میرعلی، محمد علی، اطاعت از حاکم جائر در نظام امامت و خلافت، ص ۱۰۹.
- ↑ سوره حجرات، آیۀ ۹.
- ↑ ر.ک: بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۱۹ (باب حکم من حارب علیا امیر المؤمنین)، نیز بحث مبسوط فقهی آن از سوی علامه مجلسی، همان، ص ۳۲۷ تا ۳۴۲.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۰۵.
- ↑ «دو گونه جنگ است، یکی جنگ با گروه کافر تا مسلمان شوند، دیگری جنگ با گروه بغی و تجاوزکار، تا از طغیان خویش برگردند و تسلیم شوند». بحار الأنوار، ج ۳۲ ص ۳۰۵.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۱ باب ۲۴ تا باب ۲۷.
- ↑ در این زمینه ر.ک: "انقلاب تکاملی اسلام" جلال الدین فارسی، بحث مبسوط "جهاد داخلی بر ضدّ تجاوزکاران" ص ۶۸۹ به بعد.
- ↑ انقلاب تکاملی اسلام، چاپ اول، ص ۷۰۴.
- ↑ الأصابه، ج 4 ص 472 (حدیث متواتر است، به نقل ۲۷ نفر از صحابه. موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۶ ص ۱۳۱).
- ↑ ر.ک: موسوعة الإمام علی بن ابی طالب، ج ۵ ص ۵۳.
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۹۰.