زمان و مکان خروج سفیانی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۵

از نشانه‌های حتمی ظهور، خروج سفیانی است که لشکر جنایت‌کار و سفاک خود را از سرزمین شام (شام قدیم شامل دمشق، قنسرین، حمص، فلسطین و اردن) برای مقابله با سپاه حضرت مهدی (ع) در ماه رجب در سال ظهور به سوی مکه روانه می‌کند.

وقوع حتمی خروج سفیانی

یکی از نشانۀ ظهور امام مهدی (ع) که وقوعش حتمی شمرده شده خروج سفیانی است. شخصی که در اوج پلیدی قرار دارد و بعد از جنایت‌های بسیار در مدینه، لشکر خود را برای مقابله با حضرت بقیة الله به سوی مکه روانه می‌‌کند. امام صادق (ع) فرمودند: «خروج سفیانی از علایم حتمی ظهور است»^[۱]. خروج سفیانی در بسیاری از منابع حدیث شیعه و اهل تسنّن به عنوان یکی از نشانه‌های ظهور مصلح بزرگ جهانی، و یا به عنوان یکی از حوادث آخر زمان آمده است^[۲].^[۳]

مکان خروج سفیانی

دربارۀ مکان خروچ سفیانی مکان‌های مختلفی گفته شده است: حمص، وادی یابس، ایلیاء، بیت المقدس، اندرا و روم. روایاتی که دربارۀ مکان خروج سفیانی وارد شده است به سه دسته تقسیم می‌شوند:

روایاتی که قیام او را از سرزمین شام می‌دانند، امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «...سفیانی از شام خروج می‌کند پس اهل شام از او اطاعت می‌کنند»^[۴]
روایاتی که حرکت او را از وادی یابس (سرزمین خشک) می‌دانند: امام سجاد (ع) فرمودند: «سپس سفیانی ملعون از سرزمین خشک قیام می‌کند»^[۵]
روایتی که به قیام او از ناحیه مغرب اشاره کرده است، امام باقر (ع) فرمودند: «خراسانی، و سفیانی به آن‌ها یورش می‌برند؛ یکی از مشرق، دیگری از مغرب»^[۶]

محتوای روایتی که حرکت او را از مغرب می‌داند، منافاتی با سایر روایات ندارد؛ چرا که شام از نظر جغرافیایی در غرب عراق قرار دارد و محتمل است، مخاطب این روایت، شیعیان عراق بوده ‌اند. بنابراین، روایت یاد شده به جهت جغرافیاییِ به سرزمین شام اشاره دارد. محتوای دسته دوم روایات نیز با دسته اوّل هما‌هنگ است؛ چرا که "وادی یابس" از مناطق سرزمین شام است^[۷]. امیرالمؤمنین (ع) در این ‌باره فرموده‌اند: «سفیانی ... از منطقه‌ای از شهر دمشق قیام می‌کند؛ از سرزمینی که به آن وادی یابس گویند^[۸].^[۹]

بنابراین، روایات در اینکه محل خروج سفیانی سرزمین شام است، اتفاق نظر دارند. تعدد روایات یاد شده و گزارش آن‌ها در منابع دست اوّل حدیثی، موجب اطمینان به مضمون آن‌ها (قیام سفیانی از سرزمین شام) می‌شود. البته توجه به این نکته ضروری است که منظور از شام، تنها کشور سوریه فعلی نیست، بلکه شام قدیم بسیار پهناور تر از سوریه فعلی بوده است و چنانکه در کتاب‌های مربوطه ذکر شده، این کشور پنج منطقه را در بر می‌گرفته که عبارتند از: دمشق، حمص، قنسرین، فلسطین و اردن^[۱۰]. لذا سفیانی از هر یک از مناطق یاد شده خروج کند، خروج از شام بر آن صدق می‌کند^[۱۱].

زمان خروج سفیانی

زمان خروج سفیانی؛ بدون تردید، برای قیام سفیانی، سال مشخصی را نمی ‌توان تعیین کرد؛ چرا که به دلیل پیوستگی این حادثه با ظهور امام مهدی (ع)، تعیین زمان برای آن به تعیین وقت برای ظهور امام مهدی (ع) خواهد انجامید، اما زمان این رخداد از برخی جهات تعیین شده است؛ روایات متعددی ماه رجب را زمان آغاز این حرکت ضدّ ارزشی نام برده ‌اند^[۱۲]. برخی از این روایات، معتبر به شمار می‌روند، و افزون بر آن، مضمونی یکسان دارند که خلاف آن روایت نشده است، مانند:

امام صادق (ع) در حدیث معتبری فرموده‌اند: «حرکت سفیانی از نشانه‌های حتمی و قطعی است و در ماه رجب روی خواهد داد»^[۱۳].
همچنین حضرت فرمودند: «سفیانی از امور حتمی است و خروج او در ماه رجب است ...»^[۱۴].

زمان قیام سفیانی از جهت دیگری نیز به نوعی تعیین شده است و آن، هم‌ زمان بودن آن با حرکت یمانی است؛ همان مرد یمنی که به انگیزۀ اصلاح و مقابله با فساد، جنبش خود را آغاز می‌کند و در برخی از روایات از او تمجید شده است^[۱۵].^[۱۶]

البته برای خروج سفیانی سه زمان مختلف هم گفته شده است: زمان پیش از ظهور^[۱۷] و یا سال قیام امام مهدی (ع)^[۱۸] و یا اینکه پس از ظهور قیام می‌کند^[۱۹]، روایاتی برای هر کدام بیان شده، لکن احتمال سوم ترجیح داده شده است بر اساس آنکه عموم روایات آن را بیان می‌کنند و اینکه خسف به بیداء که یکی دیگر از علائم ظهور است و موجب فرورفتن سفیانی و لشکریانش در سرزمین بیداء می‌شود، پس از ظهور اتفاق می‌افتد^[۲۰].

پرسش مستقیم

خروج سفیانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ «خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ»، الغیبه، للطوسی، ص ۴۳۵.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۲، ۱۹۰، ۱۹۲، ۲۰۶، ۲۰۸ و ۲۰۹.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۱۸۰ـ ۱۸۵؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۷۲ ـ ۷۸؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۵۳ـ۵۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۰۴؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۳ـ۲۷۵؛ رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۵۲۴.
↑ «...يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّام»، الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶، ب ۱۸، ح۱۴.
↑ «ثُمَّ يَخْرُجُ السُّفْيَانِيُّ الْمَلْعُونُ مِنَ الْوَادِي الْيَابِس»، الغیبة للطوسی، ص۴۴۴، ح۴۳۷.
↑ «يَخْرُجَ عَلَيْهِمُ الْخُرَاسَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ»، الغیبة للنعمانی، ص۲۶۲، ب ۱۴، ح۱۳.
↑ الانساب، ج۵، ص۶۷۴.
↑ «يَخْرُجُ مِنْ نَاحِيَةِ مَدِينَةٍ دِمَشْقَ فِي وَادٍ يُقَالُ لَهُ الْوَادِي الْيَابِسِ»، معجم احادیث الامام المهدی (ع)، ج۳، ص۸۸.
↑ ر.ک: م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامه امام مهدی ج۷، ص ۴۳؛ صادقی فدکی، سید جعفر و فقهی‌زاده، عبدالهادی، تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن، ص ۱۳۱؛ آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص۱۴۰ـ۱۴۴؛ صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۴۶ ـ ۴۸؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۴۷ ـ ۶۴۹.
↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۳.
↑ ر.ک: آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۱۴۰ـ۱۴۴.
↑ الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، ب ۱۸، ح۱، ح۲.
↑ «إِنَّ أَمْرَ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ فِي رَجَبٍ»؛ ابن قولویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۶۵۰، ب ۵۷، ح۵.
↑ «السُّفْيَانِيُّ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا فِي رَجَبٍ»، الغیبة للنعمانی، ص ۳۱۳، ب۱۸، ح۷.
↑ الغیبة للنعمانی، ح۳۱۶، ب ۱۴، ح۱۳.
↑ ر.ک: آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۱۴۰ـ۱۴۴؛ صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۴۶ ـ ۴۸.
↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۴۳، ح۴۳۷.
↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۶۷، ح۳۶.
↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۰۰.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج ۳، ص ۱۲۶ـ ۱۲۸

[1] «خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ»، الغیبه، للطوسی، ص ۴۳۵.

[2] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۲، ۱۹۰، ۱۹۲، ۲۰۶، ۲۰۸ و ۲۰۹.

[3] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۱۸۰ـ ۱۸۵؛ باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم، ص۷۲ ـ ۷۸؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۵۳ـ۵۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۰۴؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۳ـ۲۷۵؛ رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۵۲۴.

[4] «...يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّام»، الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶، ب ۱۸، ح۱۴.

[5] «ثُمَّ يَخْرُجُ السُّفْيَانِيُّ الْمَلْعُونُ مِنَ الْوَادِي الْيَابِس»، الغیبة للطوسی، ص۴۴۴، ح۴۳۷.

[6] «يَخْرُجَ عَلَيْهِمُ الْخُرَاسَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ»، الغیبة للنعمانی، ص۲۶۲، ب ۱۴، ح۱۳.

[7] الانساب، ج۵، ص۶۷۴.

[8] «يَخْرُجُ مِنْ نَاحِيَةِ مَدِينَةٍ دِمَشْقَ فِي وَادٍ يُقَالُ لَهُ الْوَادِي الْيَابِسِ»، معجم احادیث الامام المهدی (ع)، ج۳، ص۸۸.

[9] ر.ک: م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامه امام مهدی ج۷، ص ۴۳؛ صادقی فدکی، سید جعفر و فقهی‌زاده، عبدالهادی، تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن، ص ۱۳۱؛ آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص۱۴۰ـ۱۴۴؛ صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۴۶ ـ ۴۸؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۴۷ ـ ۶۴۹.

[10] معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۳.

[11] ر.ک: آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۱۴۰ـ۱۴۴.

[12] الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، ب ۱۸، ح۱، ح۲.

[13] «إِنَّ أَمْرَ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ فِي رَجَبٍ»؛ ابن قولویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۶۵۰، ب ۵۷، ح۵.

[14] «السُّفْيَانِيُّ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا فِي رَجَبٍ»، الغیبة للنعمانی، ص ۳۱۳، ب۱۸، ح۷.

[15] الغیبة للنعمانی، ح۳۱۶، ب ۱۴، ح۱۳.

[16] ر.ک: آیتی، نصرت الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ص ۱۴۰ـ۱۴۴؛ صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۴۶ ـ ۴۸.

[17] طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۴۳، ح۴۳۷.

[18] محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۶۷، ح۳۶.

[19] محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۰۰.

[20] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج ۳، ص ۱۲۶ـ ۱۲۸

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مهدویت/بالا}}
+{{مدخل مرتبط
-{{مهدویت}}
+| موضوع مرتبط = نشانه‌های ظهور
+| عنوان مدخل  =
+| مداخل مرتبط =
+| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
+}}
-از [[نشانه‌های حتمی ظهور]]، [[خروج سفیانی]] است که [[لشکر]] جنایت‌کار و سفاک خود را از سرزمین [[شام]] ([[شام]] قدیم شامل [[دمشق]]، قنسرین، [[حمص]]، [[فلسطین]] و [[اردن]]) برای مقابله با [[سپاه]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[ماه رجب]] در [[سال ظهور]] به سوی [[مکه]] روانه می‌کند.
+از [[نشانه‌های حتمی ظهور]]، [[خروج سفیانی]] است که [[لشکر]] جنایت‌کار و سفاک خود را از سرزمین [[شام]] ([[شام]] قدیم شامل [[دمشق]]، قنسرین، حمص، [[فلسطین]] و [[اردن]]) برای مقابله با [[سپاه]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} در [[ماه رجب]] در سال ظهور به سوی [[مکه]] روانه می‌کند.
-==وقوع حتمی [[خروج سفیانی]]==
-*یکی از نشانۀ [[ظهور]]<ref>ر.ک. [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص۷۲ ـ ۷۸</ref> [[امام مهدی]] {{ع}} که وقوعش حتمی شمرده شده [[خروج سفیانی]] است.<ref>ر.ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج۲، ص۵۳ـ۵۰؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۰۴؛ نویسندگان کتاب، [[آفتاب مهر (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج۱، ص ۲۲۴؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۳۹۰؛ نویسندگان کتاب، [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|بررسی نشانه‌های ظهور]]، [[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ص ۲۷۳ـ۲۷۵؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۵۲۴</ref> شخصی که در اوج [[پلیدی]] قرار دارد و بعد از جنایت‌های بسیار در [[مدینه]]، [[لشکر]] خود را برای مقابله با [[حضرت بقیة الله]] به سوی [[مکه]] روانه می‌‌کند<ref>ر.ک. [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند:<ref>الغیبه، للطوسی، ص ۴۳۵: {{متن حدیث|خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ}}</ref> «[[خروج سفیانی]] از [[علایم حتمی]] [[ظهور]] است.»<ref>ر.ک. [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۵۲۴</ref> [[خروج سفیانی]] در بسیاری از منابع [[حدیث]] [[شیعه]] و اهل تسنّن به عنوان یکی از [[نشانه‌های ظهور]] [[مصلح بزرگ جهانی]]، و یا به عنوان یکی از حوادث [[آخر زمان]] آمده است<ref>[[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۲، ۱۹۰، ۱۹۲، ۲۰۶، ۲۰۸ و ۲۰۹</ref>.<ref>ر.ک. [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[حکومت جهانی مهدی (کتاب)|حکومت جهانی مهدی]]، ص ۱۸۰ـ ۱۸۵</ref>
-==مکان [[خروج سفیانی]]==
+== وقوع حتمی [[خروج سفیانی]] ==
-*بر اساس [[روایات]] مکان و زمان [[خروج سفیانی]] مشخص شده است که در ذیل به بررس آنها می‌پردازیم.
+یکی از نشانۀ [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} که وقوعش حتمی شمرده شده [[خروج سفیانی]] است. شخصی که در اوج [[پلیدی]] قرار دارد و بعد از جنایت‌های بسیار در [[مدینه]]، [[لشکر]] خود را برای مقابله با [[حضرت بقیة الله]] به سوی [[مکه]] روانه می‌‌کند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: «[[خروج سفیانی]] از [[علایم حتمی]] [[ظهور]] است»<ref>{{متن حدیث|خُرُوجُ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْمَحْتُومِ}}، الغیبه، للطوسی، ص ۴۳۵.</ref>. [[خروج سفیانی]] در بسیاری از منابع [[حدیث]] [[شیعه]] و اهل تسنّن به عنوان یکی از [[نشانه‌های ظهور]] مصلح بزرگ جهانی، و یا به عنوان یکی از حوادث [[آخر زمان]] آمده است<ref>[[علامه مجلسی|مجلسی، محمد باقر]]، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۲، ۱۹۰، ۱۹۲، ۲۰۶، ۲۰۸ و ۲۰۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی، ناصر]]، [[حکومت جهانی مهدی (کتاب)|حکومت جهانی مهدی]]، ص ۱۸۰ـ ۱۸۵؛ [[محمد باقری‌زاده اشعری|باقری‌زاده اشعری، محمد]]، [[از امام مهدی بیشتر بدانیم (کتاب)|از امام مهدی بیشتر بدانیم]]، ص۷۲ ـ ۷۸؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج۲، ص۵۳ـ۵۰؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۰۴؛ [[اسماعیل اسماعیلی|اسماعیلی، اسماعیل]]، [[بررسی نشانه‌های ظهور (مقاله)|بررسی نشانه‌های ظهور]]، [[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ص ۲۷۳ـ۲۷۵؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۵۲۴.</ref>
-*مکان [[خروج سفیانی]]؛ دربارۀ مکان خروچ [[سفیانی]] مکان‌های مختلفی گفته شده است: [[حمص]]، وادی یابس، ایلیاء، [[بیت المقدس]]، اندرا و [[روم]]<ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی ج۷]]، ص ۴۳؛ [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]] و [[عبدالهادی فقهی‌زاده|فقهی‌زاده، عبدالهادی]]، [[تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن (مقاله)|تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن]]، ص ۱۳۱.</ref>. روایاتی که دربارۀ مکان [[خروج سفیانی]] وارد شده است به سه دسته تقسیم می‌شوند:<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۴۰ـ۱۴۴</ref>
-#روایاتی که [[قیام]] او را از سرزمین [[شام]] می‌دانند، [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند:<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶، ب ۱۸، ح۱۴: {{متن حدیث|...يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّام}}</ref> «...[[سفیانی]] از [[شام]] [[خروج]] می‌کند پس اهل [[شام]] از او [[اطاعت]] می‌کنند.»<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۴۰ـ۱۴۴؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲</ref> و ... .<ref>ر.ک. [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|نشانه‌های قیام حضرت مهدی]]، ص ۴۶ ـ ۴۸</ref>
-#روایاتی که حرکت او را از وادی یابس (سرزمین خشک) می‌دانند: [[امام سجاد]] {{ع}} فرمودند:<ref>الغیبة للطوسی، ص۴۴۴، ح۴۳۷: {{متن حدیث|ثُمَّ يَخْرُجُ السُّفْيَانِيُّ الْمَلْعُونُ مِنَ الْوَادِي الْيَابِس}}</ref> «سپس [[سفیانی]] [[ملعون]] از سرزمین خشک [[قیام]] می‌کند.»<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۴۰ـ۱۴۴</ref>
-#روایتی که به [[قیام]] او از [[ناحیه]] [[مغرب]] اشاره کرده است، [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند:<ref>الغیبة للنعمانی، ص۲۶۲، ب ۱۴، ح۱۳: {{متن حدیث|يَخْرُجَ عَلَيْهِمُ الْخُرَاسَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ}}</ref> «[[خراسانی]]، و [[سفیانی]] به آن‌ها یورش می‌برند؛ یکی از [[مشرق]]، دیگری از [[مغرب]]»<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۴۰ـ۱۴۴</ref> و ... .<ref>ر.ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۶۴۷ ـ ۶۴۹</ref>
-*محتوای روایتی که حرکت او را از [[مغرب]] می‌داند، منافاتی با سایر [[روایات]] ندارد؛ چرا که [[شام]] از نظر جغرافیایی در غرب [[عراق]] قرار دارد و محتمل است، مخاطب این [[روایت]]، [[شیعیان]] [[عراق]] بوده ‌اند. بنابراین، [[روایت]] یاد شده به جهت جغرافیاییِ به سرزمین [[شام]] اشاره دارد. محتوای دسته دوم [[روایات]] نیز با دسته اوّل هما‌هنگ است؛ چرا که "وادی یابس" از مناطق سرزمین [[شام]] است.<ref>الانساب، ج۵، ص۶۷۴</ref> [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در این ‌باره فرموده‌اند: «[[سفیانی]] ... از منطقه‌ای از شهر [[دمشق]] [[قیام]] می‌کند؛ از سرزمینی که به آن وادی یابس گویند.<ref>معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۸: {{متن حدیث|يَخْرُجُ مِنْ نَاحِيَةِ مَدِينَةٍ دِمَشْقَ فِي وَادٍ يُقَالُ لَهُ الْوَادِي الْيَابِسِ}}</ref>»<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲</ref>
-*بنابراین، [[روایات]] در اینکه محل [[خروج سفیانی]] سرزمین [[شام]] است، [[اتفاق نظر]] دارند. تعدد [[روایات]] یاد شده و گزارش آن‌ها در منابع دست اوّل حدیثی، موجب اطمینان به مضمون آن‌ها ([[قیام سفیانی]] از سرزمین [[شام]]) می‌شود. البته توجه به این نکته ضروری است که منظور از [[شام]]، تنها کشور [[سوریه]] فعلی نیست، بلکه [[شام]] قدیم بسیار پهناور تر از [[سوریه]] فعلی بوده است و چنانکه در کتاب‌های مربوطه ذکر شده، این کشور پنج منطقه را در بر می‌گرفته که عبارتند از: [[دمشق]]، [[حمص]]، قنسرین، [[فلسطین]] و [[اردن]].<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۳</ref> لذا [[سفیانی]] از هر یک از مناطق یاد شده [[خروج]] کند، [[خروج]] از [[شام]] بر آن [[صدق]] می‌کند.<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴</ref>
-==زمان [[خروج سفیانی]]==
+== مکان [[خروج سفیانی]] ==
-*زمان [[خروج سفیانی]]؛ بدون [[تردید]]، برای [[قیام]] [[سفیانی]]، سال مشخصی را نمی ‌توان [[تعیین]] کرد؛ چرا که به [[دلیل]] پیوستگی این حادثه با [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}}، [[تعیین]] زمان برای آن به [[تعیین]] وقت برای [[ظهور]] [[امام مهدی]]{{ع}} خواهد انجامید، اما زمان این رخداد از برخی جهات [[تعیین]] شده است؛ [[روایات]] متعددی ماه [[رجب]] را زمان آغاز این حرکت ضدّ ارزشی نام برده ‌اند.<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، ب ۱۸، ح۱، ح۲</ref> برخی از این [[روایات]]، معتبر به شمار می‌روند، و افزون بر آن، مضمونی یکسان دارند که خلاف آن [[روایت]] نشده است،<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴</ref> مانند:
+دربارۀ مکان خروچ [[سفیانی]] مکان‌های مختلفی گفته شده است: [[حمص]]، وادی یابس، ایلیاء، [[بیت المقدس]]، اندرا و [[روم]]. روایاتی که دربارۀ مکان [[خروج سفیانی]] وارد شده است به سه دسته تقسیم می‌شوند:
-#[[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند:<ref>ابن قولویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۶۵۰، ب ۵۷، ح۵: {{متن حدیث|إِنَّ أَمْرَ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ فِي رَجَبٍ}}</ref> «حرکت [[سفیانی]] از [[نشانه‌های حتمی]] و قطعی است و در ماه [[رجب]] روی خواهد داد.»<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲</ref>
+# روایاتی که [[قیام]] او را از سرزمین [[شام]] می‌دانند، [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} فرمودند: «...[[سفیانی]] از [[شام]] [[خروج]] می‌کند پس اهل [[شام]] از او [[اطاعت]] می‌کنند»<ref>{{متن حدیث|...يَخْرُجُ بِالشَّامِ فَيَنْقَادُ لَهُ أَهْلُ الشَّام}}، الغیبة للنعمانی، ص۳۱۶، ب ۱۸، ح۱۴.</ref>
-#همچنین حضرت فرمودند:<ref>الغیبة للنعمانی، ص ۳۱۳، ب۱۸، ح۷: {{متن حدیث|السُّفْيَانِيُّ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا فِي رَجَبٍ}}</ref> «[[سفیانی]] از امور حتمی است و [[خروج]] او در ماه [[رجب]] می‌باشد ... .»<ref>ر.ک. [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|نشانه‌های قیام حضرت مهدی]]، ص ۴۶ ـ ۴۸</ref>
+# روایاتی که حرکت او را از وادی یابس (سرزمین خشک) می‌دانند: [[امام سجاد]] {{ع}} فرمودند: «سپس [[سفیانی]] [[ملعون]] از سرزمین خشک [[قیام]] می‌کند»<ref>{{متن حدیث|ثُمَّ يَخْرُجُ السُّفْيَانِيُّ الْمَلْعُونُ مِنَ الْوَادِي الْيَابِس}}، الغیبة للطوسی، ص۴۴۴، ح۴۳۷.</ref>
-*زمان [[قیام سفیانی]] از جهت دیگری نیز به نوعی [[تعیین]] شده است و آن، هم‌ زمان بودن آن با حرکت [[یمانی]] است؛ همان مرد یمنی که به انگیزۀ [[اصلاح]] و مقابله با [[فساد]]، جنبش خود را آغاز می‌کند و در برخی از [[روایات]] از او [[تمجید]] شده است<ref>الغیبة للنعمانی، ح۳۱۶، ب ۱۴، ح۱۳</ref>.<ref>ر.ک. [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴</ref>
+# روایتی که به [[قیام]] او از [[ناحیه]] [[مغرب]] اشاره کرده است، [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: «[[خراسانی]]، و [[سفیانی]] به آن‌ها یورش می‌برند؛ یکی از [[مشرق]]، دیگری از [[مغرب]]»<ref>{{متن حدیث|يَخْرُجَ عَلَيْهِمُ الْخُرَاسَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ هَذَا مِنَ الْمَشْرِقِ وَ هَذَا مِنَ الْمَغْرِبِ}}، الغیبة للنعمانی، ص۲۶۲، ب ۱۴، ح۱۳.</ref>
-*البته برای [[خروج سفیانی]] سه زمان مختلف هم گفته شده است: زمان [[پیش از ظهور]]<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۴۳، ح۴۳۷</ref> و یا سال [[قیام]] [[امام مهدی]]{{ع}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۶۷، ح۳۶</ref> و یا اینکه پس از [[ظهور]] [[قیام]] می‌کند،<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۰۰</ref> روایاتی برای هر کدام [[بیان]] شده، لکن احتمال سوم ترجیح داده شده است بر اساس آنکه عموم [[روایات]] آنرا [[بیان]] می‌کنند و اینکه [[خسف به بیداء]] که یکی دیگر از [[علائم ظهور]] است و موجب فرورفتن [[سفیانی]] و لشکریانش در سرزمین [[بیداء]] می‌شود، پس از [[ظهور]] اتفاق می‌افتد.<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج ۳، ص ۱۲۶ـ ۱۲۸</ref>
-==پرسش مستقیم==
+محتوای روایتی که حرکت او را از [[مغرب]] می‌داند، منافاتی با سایر [[روایات]] ندارد؛ چرا که [[شام]] از نظر جغرافیایی در غرب [[عراق]] قرار دارد و محتمل است، مخاطب این [[روایت]]، [[شیعیان]] [[عراق]] بوده ‌اند. بنابراین، [[روایت]] یاد شده به جهت جغرافیاییِ به سرزمین [[شام]] اشاره دارد. محتوای دسته دوم [[روایات]] نیز با دسته اوّل هما‌هنگ است؛ چرا که "وادی یابس" از مناطق سرزمین [[شام]] است<ref>الانساب، ج۵، ص۶۷۴.</ref>. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در این ‌باره فرموده‌اند: «[[سفیانی]] ... از منطقه‌ای از شهر [[دمشق]] [[قیام]] می‌کند؛ از سرزمینی که به آن وادی یابس گویند<ref>{{متن حدیث|يَخْرُجُ مِنْ نَاحِيَةِ مَدِينَةٍ دِمَشْقَ فِي وَادٍ يُقَالُ لَهُ الْوَادِي الْيَابِسِ}}، معجم احادیث الامام المهدی {{ع}}، ج۳، ص۸۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام مهدی ج۷]]، ص ۴۳؛ [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]] و [[عبدالهادی فقهی‌زاده|فقهی‌زاده، عبدالهادی]]، [[تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن (مقاله)|تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن]]، ص ۱۳۱؛ [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص۱۴۰ـ۱۴۴؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|نشانه‌های قیام حضرت مهدی]]، ص ۴۶ ـ ۴۸؛ [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص۶۴۷ ـ ۶۴۹.</ref>
+بنابراین، [[روایات]] در اینکه محل [[خروج سفیانی]] سرزمین [[شام]] است، [[اتفاق نظر]] دارند. تعدد [[روایات]] یاد شده و گزارش آن‌ها در منابع دست اوّل حدیثی، موجب اطمینان به مضمون آن‌ها ([[قیام سفیانی]] از سرزمین [[شام]]) می‌شود. البته توجه به این نکته ضروری است که منظور از [[شام]]، تنها کشور [[سوریه]] فعلی نیست، بلکه [[شام]] قدیم بسیار پهناور تر از [[سوریه]] فعلی بوده است و چنانکه در کتاب‌های مربوطه ذکر شده، این کشور پنج منطقه را در بر می‌گرفته که عبارتند از: [[دمشق]]، [[حمص]]، قنسرین، [[فلسطین]] و [[اردن]]<ref>معجم البلدان، ج۱، ص۱۰۳.</ref>. لذا [[سفیانی]] از هر یک از مناطق یاد شده [[خروج]] کند، [[خروج]] از [[شام]] بر آن [[صدق]] می‌کند<ref>ر.ک: [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴.</ref>.
+== زمان [[خروج سفیانی]] ==
+زمان [[خروج سفیانی]]؛ بدون [[تردید]]، برای [[قیام]] [[سفیانی]]، سال مشخصی را نمی ‌توان تعیین کرد؛ چرا که به [[دلیل]] پیوستگی این حادثه با [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}}، تعیین زمان برای آن به [[تعیین]] وقت برای [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} خواهد انجامید، اما زمان این رخداد از برخی جهات تعیین شده است؛ [[روایات]] متعددی ماه [[رجب]] را زمان آغاز این حرکت ضدّ ارزشی نام برده ‌اند<ref>الغیبة للنعمانی، ص۳۱۰، ب ۱۸، ح۱، ح۲.</ref>. برخی از این [[روایات]]، معتبر به شمار می‌روند، و افزون بر آن، مضمونی یکسان دارند که خلاف آن [[روایت]] نشده است، مانند:
+# [[امام صادق]] {{ع}} در [[حدیث]] معتبری فرموده‌اند: «حرکت [[سفیانی]] از [[نشانه‌های حتمی]] و قطعی است و در ماه [[رجب]] روی خواهد داد»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ أَمْرَ السُّفْيَانِيِّ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ خُرُوجُهُ فِي رَجَبٍ}}؛ ابن قولویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ص۶۵۰، ب ۵۷، ح۵.</ref>.
+# همچنین حضرت فرمودند: «[[سفیانی]] از امور حتمی است و [[خروج]] او در ماه [[رجب]] است ...»<ref>{{متن حدیث|السُّفْيَانِيُّ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا فِي رَجَبٍ}}، الغیبة للنعمانی، ص ۳۱۳، ب۱۸، ح۷.</ref>.
+زمان [[قیام سفیانی]] از جهت دیگری نیز به نوعی [[تعیین]] شده است و آن، هم‌ زمان بودن آن با حرکت [[یمانی]] است؛ همان مرد یمنی که به انگیزۀ [[اصلاح]] و مقابله با [[فساد]]، جنبش خود را آغاز می‌کند و در برخی از [[روایات]] از او [[تمجید]] شده است<ref>الغیبة للنعمانی، ح۳۱۶، ب ۱۴، ح۱۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور]]، ص ۱۴۰ـ۱۴۴؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|نشانه‌های قیام حضرت مهدی]]، ص ۴۶ ـ ۴۸.</ref>
+البته برای [[خروج سفیانی]] سه زمان مختلف هم گفته شده است: زمان [[پیش از ظهور]]<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۴۳، ح۴۳۷.</ref> و یا سال [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۶۷، ح۳۶.</ref> و یا اینکه پس از [[ظهور]] [[قیام]] می‌کند<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۰۰.</ref>، روایاتی برای هر کدام [[بیان]] شده، لکن احتمال سوم ترجیح داده شده است بر اساس آنکه عموم [[روایات]] آن را [[بیان]] می‌کنند و اینکه [[خسف به بیداء]] که یکی دیگر از [[علائم ظهور]] است و موجب فرورفتن [[سفیانی]] و لشکریانش در سرزمین [[بیداء]] می‌شود، پس از [[ظهور]] اتفاق می‌افتد<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج ۳، ص ۱۲۶ـ ۱۲۸</ref>.
+== پرسش مستقیم ==
 * [[خروج سفیانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)]]
+== پرسش‌های وابسته ==
 {{پرسمان خروج سفیانی}}
+== جستارهای وابسته ==
 {{مدخل سفیانی}}
-==منابع==
+== منابع ==
-{{فهرست اثر}}
+{{منابع}}
-{{ستون-شروع|2}}
+# [[پرونده:10032344.jpg|22px]] [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|'''تاریخ غیبت کبری''']]
-* [[پرونده:10032344.jpg|22px]] [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|'''تاریخ غیبت کبری''']]
+# [[پرونده:10119018.jpg|22px]] [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامه امام مهدی ج۷''']]
-* [[پرونده:10119018.jpg|22px]] [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامه امام مهدی ج۷''']]
+# [[پرونده:151895.jpg|22px]] [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|'''تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور''']]
-* [[پرونده:151895.jpg|22px]] [[نصرت الله آیتی|آیتی، نصرت الله]]، [[تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور (کتاب)|'''تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور''']]
+# [[پرونده:136865.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۳''']]
-* [[پرونده:136865.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۳''']]
+# [[پرونده:13681097.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|'''آخرین منجی''']]
-* [[پرونده:13681097.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|'''آخرین منجی''']]
+# [[پرونده:13681083.jpg|22px]] [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|'''نشانه‌های قیام حضرت مهدی''']]
-* [[پرونده:13681083.jpg|22px]] [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|'''نشانه‌های قیام حضرت مهدی''']]
+# [[پرونده:13681082.jpg|22px]] [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|'''شرایط و علائم حتمی ظهور''']]
-* [[پرونده:13681082.jpg|22px]] [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|'''شرایط و علائم حتمی ظهور''']]
+# [[پرونده:Motal.jpg|22px]] [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن (مقاله)|'''تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن''']]
-* [[پرونده:Motal.jpg|22px]] [[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن (مقاله)|'''تحلیل انتقادی دیدگاه‌های موجود درباره خروج سفیانی و روایات آن''']]
+{{پایان منابع}}
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امام مهدی}}
+== پانویس ==
-[[رده:مدخل]]
+{{پانویس}}
-[[رده:امام مهدی]]
-[[رده:زمان و مکان خروج سفیانی]]
-[[رده:نشانه‌های ظهور]]
+[[رده:سفیانی]]