امام حسن مجتبی

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام حسن مجتبی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام حسن مجتبی در قرآن | امام حسن مجتبی در حدیث | امام حسن مجتبی در کلام اسلامی | امام حسن مجتبی در تاریخ اسلام

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام حسن مجتبی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

امام حسن
نقش	امام دوم شیعیان
نام	حسن بن علی
کنیه	ابومحمد
زادروز	۱۵ رمضان، سال ۳ق.
زادگاه	مدینه
مدت امامت	۱۰ سال (۴۰-۵۰ق)
مدفن	بقیع، مدینه
محل زندگی	مدینه، کوفه
لقب(ها)	مجتبی، سید، زکی، سبط
پدر	امام علی
مادر	حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
همسر(ان)	ام بشیر، خوله، ام اسحق، حفصه، هند، جعده
فرزند(ان)	زید، ام الحسن، ام الحسین، حسن، عمر، قاسم، عبدالله، ابوبکر، عبدالرحمن، حسین، طلحه، ام عبدالله، ام سلمه، رقیه
طول عمر	۴۸سال
امام علی امام حسن مجتبی امام حسین امام سجاد امام محمد باقر امام صادق امام موسی کاظم امام رضا امام جواد امام هادی امام حسن عسکری امام مهدی

امام حسن مجتبی(ع) پیشوای دوم شیعه است. پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) بود. در سال سوم هجری در مدینه به دنیا آمد. هفت سال از زندگی‌اش همراه با پیامبر اسلام گذشت. او و برادرش امام حسین، مورد علاقه شدید حضرت محمّد بودند و آن حضرت این دو را سرور جوانان بهشت مینامید. در سال ۳۶ هجری، در حالی که ۳۳ سال داشت، همراه پدرش (که خلیفه مسلمانان بود) به بصره رفت و سپس در کوفه اقامت گزید. در جنگ جمل و صفّین، در رکاب پدر، با متجاوزان جنگید. بعد از شهادت علی(ع) در سال ۴۰ هجری، امام حسن مجتبی(ع) به خلافت رسید و راه علی(ع) را در ادامه نبرد با معاویه پیش گرفت، امّا سستی و خیانت سربازان و فرماندهانش سبب شد که به صلح تحمیلی با معاویه تن دهد و حکومت را با شرایطی به او واگذارد. از آن پس به مدینه بازگشت و تا پایان عمر، دوران سختی را گذراند. تا آنکه در سال ۵۰ هجری با دسیسه معاویه، به دست همسرش مسموم شد و به شهادت رسید. قبر، او در "بقیع" است. امام حسن(ع) از نظر سخاوت، بخشندگی، رسیدگی به بینوایان مشهور بود. زهد و عبادت و پرهیزگاریش زبانزد همگان بود و فضیلت‌های اخلاقی او و دانش بی‌پایان و حلم فراوانش او را محبوب دل‌ها ساخته بود. صلح او با معاویه، نقش مهمّی در افشاگری چهره باطل و حفظ جان پیروان و بقای مذهب شیعه داشت.

مقدمه

• امام حسن بن علی بن ابی‌طالب فرزند ارشد امام علی (ع) و فاطمه (س) و کنیه‌اش ابومحمد است. القاب فراوانی را به ایشان نسبت داده‌اند که مشهورترین آن‌ها نزد ایرانیان لقب "مجتبی" است.امام حسن (ع) در پانزدهم رمضان سال سوم هجری در مدینه دیده به جهان گشود. پیامبر اکرم (ص) با الهام الهی نام او را حسن نامید. نام حسن برگرفته از نام پسر هارون یعنی "شبر"، نامی از نام‌های بهشتی است که پیش از اسلام سابقه‌ای نداشته است. امام حسن (ع) از نظر ظاهری شباهت زیادی به پیامبر اکرم (ص) داشت. ایشان قامتی متوسط و محاسنی بلند داشت. پیامبر اکرم (ص) علاقه بسیاری به امام حسن و امام حسین (ع) داشتند و در منابع تاریخی بسیاری به این موضوع اشاره شده است. از جمله آن‌که پیامبر (ص) آنان را بر دوش خود سوار می‌کرد و آنان از دوش پیامبر بالا می‌رفتند. پیامبر اکرم (ص) بارها در حق او و برادرش دست به دعا برداشت که خدا نیز او را دوست بدارد.
• امام حسن (ع) در دوران خلافت امام علی (ع) در کنار ایشان حضور داشت. در جنگ جمل، ضمن خطبه‌ای در میان کوفیان، آن‌ها را به جهاد ترغیب کرد و در سمت راست سپاه امام مستقر شد. در جنگ صفین نیز فرماندهی قلب سپاه امام را بر عهده داشت. در ماجرای حکمیّت نیز به دستور امام به نقد و توضیح ماجرا پرداخت.
• پس از شهادت امام علی (ع)، امام حسن (ع) بر منبر رفت و در بیانی به معرفی شخصیت امام علی (ع) و خود به‌عنوان اهل بیت پیامبر (ع) که مورد توجه خداوند و پیامبر بوده‌اند، پرداخت. سپس ابن‌عباس ضمن ایراد سخنانی مردم را به بیعت با امام حسن (ع) دعوت کرد و مردم در ۲۱ رمضان سال ۴۰ با ایشان بیعت کردند. امام حسن (ع) بنا به مصالح اسلام و شرایط پیش‌آمده با معاویه صلح کرد. صلح‌نامه‌ای بین ایشان و معاویه امضا شد که مفاد آن در منابع مختلف آمده است. پس از این ماجرا امام حسن (ع) به‌همراه امام حسین (ع) کوفه را ترک کردند و ساکن مدینه شدند. امام حسن (ع) تا پایان عمر در مدینه ساکن بودند. صلح امام حسن (ع) برخی از اعتراضات را علیه ایشان دامن زد. امام حسن همواره از ضرورت صلح به‌منظور حفظ مصلحت شیعیان تأکید می‌ورزید. از موارد قابل توجه در حیات امام حسن (ع) شایعه دروغین کثرت ازدواج‌ها و طلاق‌های ایشان است. در حالی‌ که مورخان و پژوهشگران در این مورد، تنها شش ازدواج را ثبت کرده‌اند. امام حسن (ع) به سخاوت و بخشش در راه خدا معروف بود. ایشان مردی صبور و اهل بخشش و گذشت، فروتن، عابد و زاهد و راست‌گو بودند.
• امام حسن (ع) در ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری در سن ۴۸ سالگی با زهری که به ایشان خورانده شد، به شهادت رسید. منابع مختلف اقوال متعددی را در کیفیت شهادت ایشان ذکر کرده‌اند، اما روایت مورد تأیید شیعیان حکایت از شهادت ایشان به تحریک معاویه و به‌دست جعدة بن اشعث، همسر ایشان دارد. امام حسین (ع) بر پیکر امام حسن (ع) نماز گزارد و وی را در بقیع به خاک سپرد. هنگام وفات امام حسن جمعیت زیادی حاضر شدند و مردمان می‌گریستند و بازارها را تعطیل کرده بودند. امام علی (ع) در فرازهایی از نهج البلاغه امام حسن و امام حسین (ع) را مخاطب قرارداده‌اند. نقطه عطف سفارش‌های امام علی (ع) به امام حسن نامه ۳۱ و ۴۷ نهج البلاغه است.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• دانشنامه نهج البلاغه ج۱
• محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: